حمل و نقل هوشمند (ITS) به سیستم‌هایی گفته می‌شود که از اطلاعات، ارتباطات و فناوری کنترل استفاده می‌کند تا شبکه حمل و نقل را به صورت ایمن اداره کند و علاوه بر بهبود عملکرد شبکه حمل و نقل برای جلوگیری از اتلاف وقت و حفظ جان انسان‌ها نیز به کار می‌رود و در نهایت کیفیت زندگی و محیط‌زیست را بالا می‌برد. کشورهایی که سیستم حمل و نقل هوشمند در آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد در سال‌های اخیر به توافق‌هایی در خصوص کاربردهای آن رسیده‌اند که به آن خدمات استفاده‌کنندگان یا خدمات کاربران سیستم حمل و نقل هوشمند گفته می‌شود. در ایران نیز هوشمندسازی حمل و نقل مورد توجه تصمیم‌گیران و مسئولان قرار گرفته و در سال‌های اخیر شاهد پیاده‌سازی سیستم‌های هوشمند در سطح جاده‌ها و داخل شهرها بوده‌ایم. برای بررسی بیشتر وضعیت حمل و نقل هوشمند جاده‌ای در کشور و جایگاه حمل و نقل هوشمند در تصمیم‌سازی‌ها با مهندس حامد رشیدی‌اقدم، ریس بخش پایش و هوشمندسازی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی گفت‌وگویی کرده‌ایم که می‌خوانید.
حمل و نقل هوشمند به چه سیستمی گفته می‌شود و هدف از اجرای آن چیست؟
در دنیا با پیشرفت تکنولوژی، استفاده از ابزارهای الکترونیکی در همه صنایع رایج شده و اهدافی هم داشته است. در صنعت حمل و نقل، هدف اصلی ایمنی و رفاه است. ابزارهای الکترونیکی در خدمت سیستم حمل و نقل قرار گرفتند که ما از آن به‌عنوان حمل و نقل هوشمند نام می‌بریم. مفهوم هوشمندسازی، مفهوم گسترده‌ای است و در دنیا هم هنوز به یک تعریف جامع از هوشمندسازی نرسیده‌اند.. در واقع استفاده از تکنولوژی و بسترهای مخابراتی در جهت تسهیل حمل و نقل و افزایش ایمنی را حمل و نقل هوشمند می‌نامیم. در سیستم‌های حمل و نقل هوشمند، یک‌سری اطلاعات را از محیط می‌گیریم و آنها را دسته‌بندی و تحلیل می‌کنیم و بر اساس تحلیل‌ها تصمیم می‌گیریم. البته هوشمندسازی به دو بخش هوشمندسازی جاده‌ها و هوشمندسازی خودروها تقسیم می‌شود. در بخش هوشمندسازی جاده‌ها شما هر اطلاعاتی از محیط پیرامونی بگیرید در تصمیم‌گیری‌های آتی تاثیرگذار است. تمام هنر ما باید این باشد که بتوانیم از مجموع این اطلاعات و امکانات و دسترسی‌ها استفاده کنیم.
کاربران ITS چه کسانی هستند و چه وظایفی در سیستم هوشمند دارند؟
در سیستم حمل و نقل، چند گروه دخیل هستند. یک گروه تصمیم‌گیرنده هستند، مثل سازمان راهداری در بخش زیرساخت‌ها، یا مثل پلیس و مراکز تحقیقاتی. گروه دیگر بهره‌بردارها یا خود مردم هستند. در سیستم حمل و نقل هوشمند برای هر یک از این گروه‌ها اتفاقاتی می‌افتد. مهم‌ترین کارکرد حمل و نقل هوشمند این است که می‌توانید بار ترافیکی‌تان را قبل از اینکه کنترل کنید، محاسبه کنید. این محاسبه برای کسانی که درگیر موضوع هستند خیلی کاربرد دارد. مثلا سازمان راهداری بار ترافیکی جاده‌ها را رصد می‌کند و در تصمیم‌گیری‌های آتی این محاسبات مهم هستند. اینکه جاده‌ای افزایش باند داشته باشد یه نه یا اینکه جاده‌ای به چه اصلاح هندسی‌ای نیاز دارد. ضمن اینکه این محاسبه بار ترافیکی هم برای پلیس مهم است و هم برای من شهروندی که در حال تردد هستم. اینکه چه زمانی سفرم را شروع کنم، کی به مقصد می‌رسم، در چه محورهایی باید دقت بیشتری داشته باشم و موارد دیگر.
در حال حاضر در عصری زندگی می‌کنیم که به دوره چهارم انقلاب صنعتی معروف است. اولین انقلاب صنعتی ماشین بخار بود که با حمل و نقل ارتباط پیدا می‌کرد. دومین انقلاب صنعتی اختراع برق بود. سومین انقلاب صنعتی به کار بردن و استفاده از رایانه بود. تفاوت بین انقلاب صنعتی چهارم با سه دوره قبلی در این است که در قبلی‌ها اتفاقی رخ داده بعد به آن انقلاب صنعتی اطلاق شده است اما امروزه یک فرآیندی در حال اجراست که به مجموع این فرآیند انقلاب صنعتی گفته می‌شود و بر سه محور «بیگ دیتا»، «اینترنت اشیا» و «هوش مصنوعی» استوار است. این سه مقوله، سه اصلی هستند که در دنیای کنونی محور انقلاب صنعتی چهارم هستند و تک‌تک این مقوله‌ها در حمل و نقل هوشمند به چشم می‌خورند و بستر مخابرات و انتقال اطلاعات IOT خیلی مهم است. همچنین در دنیای امروز تحلیل اطلاعات خیلی بهتر از گذشته انجام می‌شود و بحث هوش مصنوعی که در خودروهای هوشمند مورد استفاده قرار می‌گیرد از این موارد است. از مهم‌ترین خاصیت‌های حمل و نقل هوشمند سیر زمان و کاهش آلودگی هواست که این روزها یکی از مشکلات اصلی و زیست‌محیطی دنیا است.
متن کامل این گفت‌وگو را می‌توانید در شماره 373 ماهنامه «صمعت حمل و نقل» بخوانید
