افزایش قیمت پلکانی سوخت و تاثیر آن در هزینه‌های حمل‌ونقل

صنعت حمل و نقل آنلاین: حمل‌ونقل بار، ستون اصلی زنجیره تامین مواد اولیه و عرضه محصولات صنایع تولیدی به بازار‌های داخلی و بین‌المللی است. تجربه ثابت کرده است که افزایش ناگهانی و دو یا چند برابری قیمت سوخت، جهش هزینه‌های حمل‌ونقل و خدمات وابسته به آن را در پی داشته است. متاسفانه نظریه‌پردازان و کارشناسان کشور کاری را که باید در چند دهه و با برنامه انجام می‌گرفت می‌خواهند یک روزه حل و فصل کنند. کلید برنامه افزایش پلکانی قیمت سوخت در سال 1355 زده شد. در این سال قیمت بنزین با نرخ 6 ریال عرضه می‌شد. یک سال بعد قیمت بنزین به 8 ریال و در سال 1357 به یک تومان افزایش یافت. افزایش پله‌ای قیمت سوخت تا سال 1357 نشان می‌دهد که وزارت نفت در نظر داشت با برنامه منظم و با 10درصد افزایش سالانه این برنامه را ادامه دهد. برنامه‌ای که در حال حاضر هم بعضی از کشورها با توجه به قیمت نفت خام و تورم انجام می‌دهند. در سال 1359 قیمت بنزین بدون توجه به میزان تورم سه برابر شد و تا سال 1368 با نرخ 30 ریال عرضه شد. از سال 1369 تا پایان 1373 به 50 ریال و در سال 1374 به دو برابر و پس از آن با استفاده از روش پلکانی به 800 ریال در سال 1385 رسید. افزایش قیمت بنزین به ظاهر پله‌ای این سال‌ها تابع درصد ثابتی نبوده است. در سال 1386 قیمت رسمی بنزین با 25درصد افزایش به 1000 ریال و قیمت آزاد آن بدون هیچ معیاری به 4000 ریال افزایش یافت. دونرخی بودن قیمت بنزین تا پایان سال 1388 ادامه یافت و در سال 1389 قیمت آزاد 4000 ریالی تبدیل به قیمت رسمی (یعنی پس از سه سال 5 برابر) و قیمت آزاد به 7000 ریال افزایش یافت. در سال 1393 نرخ رسمی 7000 ریال و آزاد به 10000 ریال افزایش یافت و پس از یک سال قیمت آزاد 10000 ریالی به‌عنوان نرخ رسمی قیمت بنزین اعلام شد. به این ترتیب قیمت بنزین در مدت 10 سال 10 برابر شد و هنوز تصمیم جدیدی در مورد افزایش قیمت بنزین گرفته نشده است. همان‌طوری که اشاره شد، قیمت بنزین بسیار ارزان است و باید خیلی سریع نسبت به اصلاح و افزایش قیمت آن اقدام شود، اما مسئله جالبی که در فرآیند نوسان قیمت دیده می‌شود عدم پیروی از یک فرمول خاص در نظام قیمت‌گذاری بنزین است. معلوم نیست برای افزایش قیمت ناگهانی بنزین از چه روش و شاخص‌هایی استفاده شده است. آیا با این افزایش‌ها اثرات آن بر حمل‌ونقل، قیمت تمام‌شده کالا‌ها و تورم کلی مورد بررسی قرار گرفته است؟ و اگر این‌گونه بوده، به ازای هر مرحله افزایش بی‌قاعده، اثرات آن در بخش‌های مختلف اقتصادی چند درصد بوده است؟ تجارب کشور‌ها نشان می‌دهد که حمل‌ونقل جاده‌ای اولین بنگاه بزرگ اقتصادی است که سیاست تغییر قیمت سوخت در آن تاثیر می‌گذارد. برای مثال بر اساس تحقیقات کشور اندونزی، در صورت وجود سامانه نظارت درست با 10 درصد افزایش قیمت گازوئیل، هزینه‌های مستقیم خدمات حمل‌ونقل حدود 13 درصد افزایش خواهد داشت. علاوه بر این، تاثیر غیرمستقیم گرانی سوخت بر خدمات و محصولات مورد استفاده بخش حمل‌ونقل جاده‌ای کالا نیز باید در نظر گرفته شود که حداقل افزایش آن 5 درصد است. بیش از یک‌میلیون خودروی بارکش کوچک و بزرگ بنزینی و گازوئیلی در کشور وجود دارند که به حمل‌ونقل کالا اشتغال دارند. حدود 34 درصد از این ناوگان باری گازوئیلی را سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای می‌تواند با صدور بارنامه واپایش کند. بنابراین اگر نظارت و کنترل دقیقی در مورد 34 درصد ناوگان گازوئیلی وجود داشته باشد در اقتصاد برابر با اندونزی با 10 درصد افزایش قیمت گازوئیل شاهد 18درصد رشد قیمت در بخش حمل‌ونقل جاده‌ای کالا و خدمات وابسته خواهیم بود. در مورد 66 درصد بقیه ناوگان باری بنزینی و گازوئیلی که نرخ حمل آنها توافقی است و بیشتر در فواصل کوتاه و محدوده شهرها فعالیت می‌کنند، هیچ‌گونه کنترلی وجود ندارد و نمی‌توان اثرات مستقیم و غیرمستقیم افزایش قیمت سوخت به ویژه بنزین را در کرایه حمل، تغییر قیمت قطعات یدکی و خدمات مربوط به این دسته از ناوگان تخمین زد. بنابراین یکی از الزامات افزایش قیمت سوخت، تعیین کرایه حمل‌ونقل عمومی بار و مسافر و نظارت بر اجرای آن است. وظیفه‌ای که همه دولت‌ها برای حفظ منافع مردم و کنترل قیمت‌ها انجام می‌دهند.

جدول شماره (4) نوسانات قیمت بنزین را در چهل سال گذشته کشور نشان می‌دهد. ستون آبی رنگ جدول مربوط به قیمت رسمی بنزین به ریال و معادل دلاری آن بر حسب نرخ رسمی و آزاد دلار است. نتیجه سیاست دولت در قیمت‌گذاری بنزین و معادل دلاری آن در چهار دهه نشان می‌دهد که تا سال 1370 معادل دلاری قیمت بنزین فراتر از دیگر کشور‌های تولیدکننده نفت بوده است، اما وقتی دولت همگام با نرخ آزاد دلار حرکت کرد این تعادل نیم بند به هم خورد و قیمت دلاری بنزین در ایران در ردیف ارزان‌ترین بنزین دنیا قرار گرفت. حرکت موازی دولت با بازار آزاد دلار تا سال 1377 ادامه یافت. از سال 1380 با وجود صعود قیمت دلار در بازار آزاد، دولت قیمت دلار را ثابت نگه داشت ولی قیمت بنزین را افزایش داد. پیرو این سیاست، قیمت دلاری بنزین با وجود ارزان بودن در جهت نزدیک شدن به قیمت کشور‌های تولیدکننده نفت حرکت کرد. درسال 1381 دولت با پیروی از قیمت بازار آزاد ناگهان قیمت دلار رسمی را 5/4 برابر افزایش داد. اگرچه قیمت بنزین تغییر کرد اما متناسب با افزایش 5/4 برابری دلار رسمی نبود. در نتیجه دوباره تعادل دلاری قیمت بنزین به هم خورد. در سال 1389 قیمت رسمی بنزین به 4000 ریال و قیمت دلار رسمی و آزاد تقریبآ برابر شد. متعادل‌ترین قیمت دلاری بنزین در مقایسه با نرخ کشور‌های تولیدکننده در همین سال بوده است. از سال 1390 تا امروز، نسبت قیمت دلار آزاد و رسمی بیش از سه برابر شده ولی قیمت بنزین ثابت و به 24 سنت در هر لیتر رسیده است که در مقایسه با الجزایر 30 درصد، نیجریه 40 درصد، جمهوری آذربایجان 48 درصد، روسیه 58 درصد و آمریکا 70 درصد ارزان‌تر است. این تحلیل نشان می‌دهد که افزایش قیمت بنزین متناسب با نوسانات دلار رسمی و آزاد تغییر نکرده است و هر زمان که نرخ دلار رسمی ثابت مانده است معادل دلاری قیمت بنزین با نرخ جهانی برابر و بعضی سال‌ها معادل دلاری آن بزرگ‌تر هم بوده است. این تناسب را نمی‌توان به دلیل استفاده از فرمول خاصی نسبت داد بلکه اتفاقی بوده است. در همین جدول و در ستون عمودی (به رنگ آبی) به سهم هزینه ماهانه بنزین از دستمزد در ایران و آمریکا و نوسان قیمت بنزین و حداقل دستمزد کشور آمریکا اشاره شده است. به‌طوری که ملاحظه می‌شود سهم هزینه بنزین نسبت به حداقل دستمزد فراتر از 5 درصد نبوده و رابطه منطقی بین قیمت بنزین و دستمزد و تورم وجود دارد.

 

 جدول شماره (1-4)- نوسان قیمت بنزین، درآمد ماهانه و سهم هزینه بنزین از درآمد در ایران و آمریکا

سال	قیمت رسمی بنزین	قیمت دلار (ریال)		معادل دلاری		نرخ تورم	حداقل دستمزد ماهانه		هزینه بنزین ماهانه		سهم هزینه ماهانه بنزین از دستمزد (درصد)		قیمت هر لیتر نیزین و هزینه ماهانه – دستمزد در آمریکا
													بنزین	هزینه ماهانه	دستمزد ماهانه
	ریال – لیتر	رسمی	آزاد	رسمی	آزاد	درصد	ریال	دلار	ریال	دلاررسمی	ایران	آمریکا	دلار
1359	30	70	200	43/0	15/0	5/23	19050	272	4500	64	24	5	32/0	37	744
1360		80	270	38/0	15/0	8/22	19050	238		56	24	5	36/0	42	838
1361		80	350	38/0	09/0	2/19	19050	238		56	24	20/4	34/0	39	912
1362		80	450	38/0	07/0	8/14	19050	238		56	24	4	33/0	38	946
1363		90	580	33/0	05/0	4/10	19050	212		50	24	70/3	32/0	37	982
1364		80	610	38/0	05/0	9/6	21600	270		56	21	60/3	32/0	37	1022
1365		70	740	42/0	04/0	8/23	21600	308		64	21	73/2	25/0	29	1061
1366		70	990	42/0	03/0	7/27	22800	326		64	20	70/2	25/0	29	1073
1367		60	960	50/0	031/0	9/28	24900	415		75	18	60/2	25/0	29	1118
1368		70	1200	42/0	025/0	4/17	24900	356		64	18	74/2	28/0	32	1169
1369	50	60	1410	83/0	035/0	9	30000	500	7500	125	25	90/2	30/0	35	1224
1370		60	1420	83/0	035/0	7/20	50010	834	7500	125	15	50/2	29/0	33	1298
1371		1450	1490	034/0	034/0	4/24	68010	47	7500	5	11	47/2	29/0	33	1337
1372		1650	1800	03/0	0277/0	9/22	89820	55	7500	5/4	8	39/2	28/0	32	1378
1373		1750	2630	029/0	019/0	2/35	116820	67	7500	30/4	11	28/2	28/0	32	1402
1374	100	1750	4030	057/0	025/0	4/19	160000	92	15000	60/8	13	27/2	29/0	33	1452
1375	130	1750	4440	074/0	029/0	2/23	207210	118	19500	11	10	42/2	31/0	36	1488

 

منابع: 1- بانک مرکزی – نرخ تورم و شاخص سالانه و نرخ دلار در 40 سال بعداز انقلاب 2- بخشنامه‌های حداقل دستمزد وزارت کار و رفاه اجتماعی از سال 1358 تاکنون

 

 

 جدول شماره (2-4)- نوسان قیمت بنزین، درآمد ماهانه و سهم هزینه بنزین از درآمد در ایران و آمریکا

سال	قیمت رسمی بنزین		قیمت دلار (ریال)		قیمت معادل دلاری		نرخ تورم	حداقل دستمزد ماهانه		هزینه بنزین ماهانه		سهم هزینه ماهانه بنزین از دستمزد (درصد)		قیمت هر لیتر نیزین و هزینه ماهانه – دستمزد در آمریکا
														بنزین	هزینه ماهانه	دستمزد ماهانه
	ریال – لیتر		رسمی	آزاد	رسمی	آزاد	درصد	ریال	دلار	ریال	دلاررسمی	ایران	آمریکا	دلار
1376	160 200 350 385 450 500 650 800 800 800		1750	4780	091/0	033/0	3/17	254460	145	24000	70/13	9	34/2	31/0	36	1538
1377			1750	6460	114/0	031/0	1/18	301530	172	30000	17	10	98/1	27/0	31	1565
1378			1750	8630	20/0	041/0	1/20	361830	207	52500 57750	30	14	20/2	30/0	35	1589
1379			1750	8130	22/0	047/0	6/12	458010	262		33	13	70/2	38/0	44	1632
1380			1750	7920	26/0	057/0	4/11	567900	325	67500	60/38	12	55/2	37/0	43	1687
1381			7950	7990	063/0	063/0	8/15	698460	88	75000 97500	40/9	11	33/2	35/0	40	1714
1382			8280	8320	079/0	078/0	6/15	853380	103		80/11	11	62/2	40/0	46	1754
1383			8710	8740	092/0	091/0	2/15	1060200	122	120000 120000	80/13	11	3	48/0	55	1788
1384			9040	9020	088/0	088/0	4/10	1225920	136		13	10	68/3	59/0	68	1846
1385			9190	9220	087/0	087/0	9/11	1500000	163	120000	13	8	4	67/0	77	1908
1386	1000	4000	9280	9350	107/0	107/0	4/18	1830000	197	150000	16	8	29/4	73/0	84	1958
1387			9570	9660	104/0	104/0	4/25	2196000	229	150000	70/15	7	80/4	85/0	98	2038
1388			9830	10000	102/0	40/0	8/10	2635200	268	150000	25/15	6	43/3	61/0	70	2040
1389	4000	7000	10360	11000	386/0	363/0	4/12	3030000	292	600000	58	20	96/3	72/0	83	2095
1390			11000	18000	364/0	222/0	5/21	3303000	300	600000	60/54	20	98/4	92/0	106	2126
1391			12260	36500	33/0	110/0	7/28	3897000	318	600000	90/48	15	88/4	94/0	107	2189
1392			24000	36000	166/0	111/0	7/34	4871250	203	600000	25	12	71/4	91/0	105	2227
1393	7000	10000	30000	35500	233/0	197/0	6/15	6089100	203	1050000	35	17	89/3	76/0	88	2261
1394	10000		30220	36000	331/0	277/0	9/11	7124250	236	1500000	60/49	21	90/2	57/0	66	2278
1395			30220	37500	331/0	266/0	9	8121660	269	1500000	60/49	18	96/2	59/0	68	2294
1396			32430	42500	310/0	235/0	6/9	9299310	287	1500000	25/46	16	25/3	66/0	76	2342
1397			42000	151500	24/0	066/0	8/23	11112690	265	1500000	70/35	13	68/3	76/0	88	2390
1398			42000	140000	24/0	071/0	8/23	15168820	361	1500000	70/35	10	30/3	70/0	81	2436

 

افزایش قیمت پلکانی سوخت یکی ازروش‌هایی است که کشور اندونزی در تعیین قیمت سالانه سوخت تجربه کرده است. اگر سیاست‌گذاران کشور روش ناقص افزایش قیمت پله‌ای سال 74 الی 88 را ادامه می‌دادند و به‌جای بنزین دونرخی، قیمت واحدی متناسب با تورم سالانه اعلام می‌کردند، لازم نبود امروز هم شاهد چند برابر شدن ناگهانی قیمت سوخت و نگران اثرات ناخوشایند و تورمی آن در جامعه باشیم. نتایج بررسی‌ها و تحقیقات کشور اندونزی در مورد افزایش پلکانی 10، 20 و30 درصدی سوخت و تاثیر آن بر بخش‌های مختلف اقتصادی در جدول شماره (8- 5) خلاصه شده است. بنابراین اگر از روش پلکانی برای افزایش قیمت سوخت استفاده شود قبل از اجرای طرح باید تاثیر آن بر بخش‌های اقتصادی بزرگ کشور مورد بررسی قرار گیرد. در این نتایج فرض بر این است که تعرفه‌های حمل‌ونقل و دیگر بخش‌های اقتصادی تحت کنترل دولت است.

 

جدول شماره (5) : گزینه 1- افزایش 10 درصدی قیمت بنزین و تاثیر آن بر 5 بخش بزرگ اقتصادی

ردیف	بخش اقتصادی	اثر مستقیم%	اثر غیر مستقیم%	جمع اثر گذاری%
1	حمل‌ونقل جاده ای	78/12	13/5	91/17
2	برق، آب و گاز	75/11	92/6	67/18
3	حمل‌ونقل هوایی	08/11	42/1	50/12
4	تولیدات شیمیایی	08/8	07/8	15/16
5	حمل‌ونقل دریایی	72/6	61/6	33/13

 

جدول شماره(6) : گزینه 2- افزایش 20 درصدی قیمت بنزین و تاثیر آن بر 5 بخش بزرگ اقتصادی

ردیف	بخش اقتصادی	اثر مستقیم%	اثر غیر مستقیم%	جمع اثر گذاری%
1	حمل‌ونقل جاده ای	56/25	26/10	81/35
2	برق، آب و گاز	50/23	83/13	34/37
3	حمل‌ونقل هوایی	16/22	83/2	99/24
4	تولیدات شیمیایی	16/16	15/16	31/32
5	حمل‌ونقل دریایی	45/13	21/13	66/26

 

 

 

 

جدول شماره (7) : گزینه 3- افزایش 30 درصدی قیمت بنزین و تاثیر آن بر 5 بخش بزرگ اقتصادی

ردیف	بخش اقتصادی	اثر مستقیم%	اثر غیر مستقیم%	جمع اثر گذاری %
1	حمل‌ونقل جاده ای	34/38	38/15	72/53
2	برق، آب و گاز	25/35	75/20	56
3	حمل‌ونقل هوایی	24/33	25/4	49/37
4	تولیدات شیمیایی	24/24	22/24	46/48
5	حمل‌ونقل دریایی	17/20	82/19	40

 

 

 

 

جدول شماره(8) : درصد تاثیر افزایش قیمت بنزین بر 5 بخش بزرگ اقتصادی کشور اندونزی

ردیف	بخش اقتصادی	10درصد افزایش	20 درصد افزایش	30درصد افزایش
1	صنعت بازرگانی	70%/8	16%	22%
2	صنعت ساختمان	5%	60%/9	14%
3	پالایشگاه‌های نفت	27%	42%	52%
4	تولیدات شیمیایی	14%	24%	33%
5	تولید نساجی، پوشاک و چرم	50%/4	60%/8	12%

 

 

• نتایج بررسی کشور اندونزی از اجرای روش پلکانی افزایش قیمت سوخت نشان می‌دهد بیشترین تاثیر افزایش قیمت سوخت بر اقتصاد حمل‌ونقل است و دلیل آن هم وسایل نقلیه‌ای است که در بخش‌های جاده‌ای، دریایی، ریلی و هوایی فعالیت دارند. مسلم است که در این حالت با افزایش قیمت انرژی، تعرفه و هزینه‌های حمل‌ونقل نیز زیاد خواهد شد. این افزایش در دو حالت رخ می‌دهد، اگر دولت کنترلی بر تعرفه حمل‌ونقل داشته باشد روند رشد تعرفه‌های حمل‌ونقل متناسب با افزایش قیمت سوخت خواهد بود، اما اگر کنترلی وجود نداشته باشد افزایش قیمت خدمات حمل‌ونقل و تورم در این بخش فراتر از مقادیر پیش‌بینی شده خواهد بود. نیروگاه‌های برق نیز برای تولید برق، سوخت زیادی مصرف می‌کنند از این رو با افزایش قیمت سوخت هزینه‌های تولید برق نیز افزایش خواهد یافت. صنعت شیمیایی هم از دیگر بخش‌هایی است که افزایش قیمت سوخت تاثیر عمده‌ای بر آن می‌گذارد چون مصرف بنزین نقش مهمی در تولید مواد شیمیایی دارد.

نتیجه‌گیری و توصیه‌ها

قیمت سوخت در اکثر کشور‌ها روند رو به رشد داشته است. بیشترین رشد قیمت آن در سال 2007 و نیمه اول سال 2008 میلادی بوده است. ناگفته نماند که بسیاری از کشور‌ها تمایلی به افزایش قیمت سوخت ندارند چون افزایش پی در پی آن باعث تورم در بخش‌های مختلف از جمله حمل‌ونقل می‌شود، اما با نوسان قیمت جهانی نفت خام، کشور‌های واردکننده چاره‌ای جز افزایش قیمت ندارند. گرانی چهار برابری قیمت سوخت در 6 سال (2008 – 2003 ) باعث شده است که کشور‌های واردکننده و صادرکننده نفت، سوخت را کمتر از قیمت تمام‌شده آن در جایگاه‌ها عرضه کنند. این سیاست نگرانی‌هایی را به‌وجود آورده است. با وجود این‌که سوخت فسیلی به‌عنوان منبع انرژی مهم و مورد نیاز، نقش تاثیرگذاری در اقتصاد کشور‌ها دارد اما اکثر کشور‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که افزایش یارانه سوخت نه فقط محرک اصلی مشکلات زیست‌محیطی و فزونی آلاینده‌های ناشی از احتراق موتور وسایل نقلیه موتوری شده است، بلکه ترافیک سنگین کلان‌شهر‌ها هم دردسر‌های زیادی را برای مردم و سیاست‌گذاران حمل‌ونقل به‌وجودآورده است.

ذخایر نفتی کشور‌های مندرج در جدول شماره (2) یکسان نیست و بعضی از کشور‌ها مانند اندونزی با این‌که تولیدکننده نفت خام هستند، اما به دلیل کاهش تولید داخلی و صادرت نفت خام، واردکننده سوخت شده است چون تولید سوخت داخلی پاسخگوی مصرف روزانه این کشور نیست؛ همان‌گونه که کشور ما هم بخشی از بنزین مورد نیاز خود را وارد می‌کند. به این ترتیب انتظار این است که اندونزی واردکننده سوخت باید قیمت آن را افزایش دهد ولی با توجه به نقش مهم هزینه سوخت در زندگی مردم، دولت اندونزی پرداخت یارانه را بر افزایش قیمت سوخت ترجیح داده و پیرو سیاست متعادل در قیمت‌گذاری بنزین است و به همین دلیل قیمت سوخت در این کشور خیلی ناپایدار نیست و نزدیک به قیمت بنزین در کشور‌های نیجریه، ترکمنستان، اندونزی، قزاقستان، حمهوری آذربایجان و اکوادر است.

به استثنای ایران در سایر کشور‌ها، یارانه و قیمت سوخت با توجه به تغییرات قیمت جهانی نفت خام، تورم داخلی و درآمد مردم و برابری دلار با پول ملی تعیین شده است. مسلم است که با افزایش درآمد خانوار‌ها، مقدار مصرف سوخت نیز افزایش می‌یابد. بنابراین با در نظر گرفتن این عوامل تاثیرگذار، معمولا قیمت بنزین به‌صورت شناور است. ممکن است نوسان عوامل تاثیرگذار بیش از اندازه باشد بنابراین در چنین حالتی برای متعادل‌کردن قیمت سوخت احتمال افزایش یارانه وجود دارد. این واقعیت را هم باید در نظر داشت که سود یارانه بین اقشار مختلف جامعه به‌طور مساوی تقسیم نمی‌شود و منفعت قشر غنی جامعه چند برابر بیشتر از طبقه فقیر است، اما راه به حداقل رساندن این تفاوت وجود دارد. در فن‌آوری امروز مدیریت کردن یارانه، وظیفه مشکلی نیست. بسیاری از کشور‌ها از روش‌های مالیاتی از جمله مالیات بر مصرف سوخت استفاده می‌کنند. در این روش جمعیت پرمصرف جامعه مالیات بیشتری را پرداخت می‌کنند. به‌علاوه با برقراری مالیات سوخت می‌توان اختلاف بین طبقه غنی و فقیر جامعه را در مورد مصرف بنزین به حداقل رساند. امروز اکثر کشور‌های جهان از واردکننده تا تولیدکننده نفت خام برای کاهش مصرف سوخت و آلاینده‌ها از این روش استفاده می‌کنند. البته میزان مالیات سوخت در کشور‌های تولیدکننده نفت خام به اندازه کشور‌های توسعه‌یافته نیست، به همین دلیل قیمت سوخت در این کشور‌ها کمتر از کشور‌های واردکننده نفت خام است و مصرف‌کنندگان از یارانه هم استفاده می‌کنند. همان‌طوری که در جدول (2) مشاهده می‌شود، قیمت سوخت در کشور‌های تولیدکننده نفت از جمله آمریکا پایین‌تر از کشورهای اروپایی است. با این وجود سیاست بر این است که کاهش یارانه و افزایش قیمت سوخت به تدریج انجام گیرد چون کاهش یا حذف یک‌باره یارانه بسیار دشوار است و ممکن است عواقب اجتماعی ناخوشایندی داشته باشد و هرگونه تصمیم‌گیری در این زمینه باید مبتنی بر جمع‌آوری اطلاعات و بررسی آثار اقتصادی و اجتماعی آن انجام شود. یارانه سوخت را نباید فقط از دیدگاه پرمصرف‌ها سنجید چون درصد کمی از مردم جامعه، خودرو‌های لوکس پرمصرف یا چند خودرو دارند و می‌توان با طبقه‌بندی حجم موتور خودرو‌ها با اخذ مالیات سوخت این امتیاز را از قشر پرمصرف گرفت، اما اکثریت خودرو‌ها متعلق به جمعیت با درآمد متوسط و فقیر است. بنابراین تصمیم‌گیری شتاب‌زده و احساسی پر خطر خواهد بود. بنابراین، مقایسه قیمت بنزین در ایران با کشور‌های اروپایی که واردکننده نفت هستند درست نیست چون قیمت تمام‌شده سوخت در این کشور‌ها همراه با هزینه‌های جانبی است. از این رو نمی‌توان گفت چون ارزش پول ملی کاهش یافته و دلار هم 14هزار تومان است پس قیمت‌گذاری سوخت هم باید بر اساس نرخ قیمت دلار آزاد تعیین شود. گرچه قیمت بنزین ارتباط مستقیم با قیمت نفت دارد اما این ارتباط به دلیل فرآورده‌های دیگر و دخالت دولت‌ها در تعیین قیمت بنزین لزوما خطی نیست. چون نفت خام ماده‌ای است که با توجه به فن‌آوری پالایش می‌توان علاوه بر بنزین، گازوئیل و نفت سفید محصولات مختلفی را از آن استخراج کرد. بنابراین ارزش یک لیتر نفت هرگز برابر با ارزش یک لیتر بنزین نیست. البته نوع نفت خام مورد استفاده در فرآیند تصفیه و میزان بنزین تولید شده نقش حیاتی دارد و نوع پالایش هم بر اساس نیاز کشور‌ها تنظیم می‌شود. برای مثال پالایشگاه‌های آمریکا از هر بشکه نفت حدود 80 لیتر بنزین، 45 لیتر گازوئیل، 15 لیتر سوخت جت و چند محصول دیگر استخراج می‌کنند. صنعت پالایش کشورهای اروپایی با بهره‌گیری از روش‌های تفکیک و تبدیل هیدروکربن‌ها فرآورده‌های بسیاری را از نفت خام تهیه می‌کند. متاسفانه در مقایسه با کشور‌های توسعه‌یافته، روند پالایش در کشور‌های در حال توسعه واردکننده نفت خام و اکثر کشور‌های تولیدکننده نفت محدود به چند محصول اصلی است.

کشور‌های ثروتمند، هزینه بیشتری را برای تولید بنزین پرداخت می‌کنند، در حالی‌که این هزینه در کشور‌های فقیر و تولیدکننده نفت کمتر است. البته ممکن است در این زمینه استثنا هم وجود داشته باشد و در بعضی از کشور‌های فقیر مانند هند قیمت سوخت، تقریبا یکسان با کشور‌های ثروتمند است یا در کشوری مانند آمریکا که هم توسعه‌یافته و هم ثروتمند است، قیمت سوخت در آن ارزان‌تر از اروپا است. برای پی بردن به اهمیت نقش قیمت بنزین در هزینه زندگی مردم کشور‌های فقیر و ثروتمند، می‌توان آن را با متوسط درآمد روزانه آنها مقایسه کرد. برای مثال، مردم کشور نروژ با درآمد روزانه 209 دلار، با وجود بنزین 71/1 دلار در هر لیتر فقط 9/0 درصد از درآمد خود را صرف هزینه بنزین می‌کنند، اما درآمد سرانه روزانه مردم هند 90/4 دلار و بنزین 13/1 دلار است. یعنی هر هندی 23 درصد از درآمد سرانه خود را هزینه بنزین می‌کند که در ایران با وجود بنزین ارزان این عدد به 11 درصد می‌رسد.

به‌طور کلی افزایش قیمت سوخت تاثیر زیادی در رشد هزینه‌های تولید بخش‌های مختلف اقتصادی می‌گذارد که فرآیند آن تورم ملی است که به موازات آن باز هم باید شاهد بالا رفتن قیمت سوخت باشیم. بنابراین با توجه به نتایج حاصله ضروری است دولت سیاست‌های زیر را به موازات افزایش قیمت بنزین توسعه دهد.

• برنامه‌ریزی دقیق برای ارتقای بهره‌وری و بهینه‌سازی مصرف سوخت و نظارت بر بخش‌های اقتصادی که با افزایش قیمت سوخت بیشترین اثرگذاری در فرآیند تولید آنها ایجاد می‌شود،
• مانند کشور‌های توسعه‌یافته از هم اکنون به فکر جانشین سوخت‌های فسیلی باشد و صنعت خودروسازی کشور نیز باید به مرور تولید خودرو‌های برقی و ترکیبی را جایگزین خودرو‌های با مصرف سوخت فسیلی کند،
• برای جلوگیری از افزایش قیمت ناگهانی در بخش کالا‌های اساسی مانند مواد غذایی، حمل‌ونقل، برق و دیگر کالا‌ها، باید قیمت سوخت را به تدریج افزایش داده و از سیاست پلکانی برای کاهش و حذف یارانه‌ها استفاده کند.

 

 

1.The impact of oil prices fluctuation on transportation and its related sectors

2.The Impacts of the Domestic Fuel Increases on Prices of the Indonesian Economic Sectors

3.Countries with subsidised gasoline

4.Changes in basic minimum wages in non –farm employment under usa law: selected years 1968-2018

5. Historical Consumer Price Index (CPI-U) Data-usa