صنعت حمل و نقل آنلاین: بخش حمل‌ونقل جاده­ای به عنوان یکی از مهم­ترین زیرساخت­های توسعه اقتصادی از اهمیت بسزایی برخوردار بوده که نیازمند حمایت­های ویژه­ای برای گسترش خدمات است و نقش تاثیرگذار عامل انسانی بر این بخش ضرورت توجه به آن را دوچندان کرده است. در این بین سامانه­های هوشمند حمل‌ونقل جاده­ای یکی از مهم­ترین ابزارهای توسعه بخش حمل‌ونقل جاده­ای در کنار مورد توجه قرار دادن موضوع ایمنی به بهره­برداران از محورهای ارتباطی به شمار می­رود.
اﻣـﺮوزه مسائل و ﻣﺸﮑﻼت حمل‌ونقل از ﻗﺒﯿﻞ آﻟﻮدگی‌های زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ، ﮐﺎﻫﺶ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژی، اﻓﺰاﯾﺶ‌ خسارت‌های ﻣﺎدی و تلفات انسانی ﻧﺎﺷﯽ از ﺳـﻮاﻧﺢ و ﺗﺼﺎدﻓﺎت، ﻣﺸﮑﻼت ﻧﻈﺎرت و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ در حمل‌ونقل ﺑﺮون‌شهری، اﻓـﺰاﯾﺶ زﻣﺎن‌های ﺗﻠﻒ ﺷﺪه و روﻧﺪ رﺷﺪ ﺳﺮﯾﻊ ﺗﻘﺎﺿﺎی حمل‌ونقل به‌ویژه در محورهای مواصلاتی و شریان­های اصلی دﻧـﯿﺎ ﺑـﻪ ﯾـﮏ ﻣﺸـﮑﻞ ﺟﺪی ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ. به همین منظور رشد تقاضا برای نقل و انتقال کالا و مسافر به همراه ارتقای فنی و تکنولوژیکی ناوگان، تجهیزات و ادوات حمل‌ونقل متخصصان این حوزه را بر آن داشته تا با به‌کارگیری علوم و فنون نوین به سمت مدیریت هوشمند نیروهای انسانی و توان لجستیکی سوق پیدا کنند. به همین منظور با مهندس احمد پارسانژاد، مدیرعامل شرکت نشاط آبی دریا دارنده سامانه و اپلیکیشن «نشاط آنلاین» به گفت‌وگو نشسته­ایم.

در آستانه هفته حمل‌ونقل هستیم؛ وضعیت این بخش را چطور می­بینید؟

در خصوص وضعیت حمل‌ونقل شرایط خوبی را تجربه نمی­کنیم. بیش از 30 سال است که صحبت از ایجاد و توسعه زیرساخت­ها می­شود. اما کی قرار است این زیرساخت­ها ایجاد شوند؟
حمل‌ونقل فقط جاده نیست؛ غیر از جاده ریل هست، بخش دریایی و هوایی هم هست. متاسفانه نبود امکانات و همان زیرساخت­ها را می­توان در همه این بخش­ها دید. البته در بخش جاده­ای کمی شاهد بهتر شدن جاده‌هایمان بودیم ولی الان با توجه به مشکلات ناشی از تحریم­ها که شدت و حدت آن باعث افت کامیون­ها می­شود، شاهد بودیم که کامیون­هایی مانند هُوو در سیستم جاده­ای ما به کار گرفته شد که جان و مال هموطنان­مان را تهدید می­کرد. مجددا با توجه به گران شدن برندهای معروف و استاندارد کامیون کشنده در جاده­ها باز هم می­بینیم که برندهای ضعیف و بی­کیفیت چینی دوباره رهسپار جاده­های ما شده­اند که همین موجب شده مشکلات عدیده­ای درست شود.
در همین چند ماه گذشته هم به خاطر اعتراضات کارگری و صنفی رانندگان موجب شد نرخ کمیسیون­ها به یک باره و به شکل عجولانه­ای بالا برود. همین امروز هم می­بینیم که بسیاری از نرخ­گذاری­ها به طور غیرکارشناسی تعیین شده که هم برای راننده و هم صاحب کالا صرفه ندارد.
در مورد حمل‌ونقل ریلی هم چیزی که بیشتر خودش را نشان داد همین اعتراضات رانندگان بود که در آنجا مسوولان و متولیان امر تازه متوجه شدند چقدر در حوزه حمل‌ونقل ریلی ضعف داریم و چقدر در این مورد کوتاهی شده است. چه در مورد احداث و ریل­گذاری، چه در مورد تامین واگن و چه در بحث پشتیبانی.
جایی که این قبیل کارهای زیربنایی ماندگاری دارد و می­تواند درآمدزایی کرده تولید اشتغال و ثروت کند نادیده گرفته شده. می­شد کارهای اساسی انجام داد که ناوگان ریلی ما تقویت شوند اما هیچ اقدامی در این زمینه نشده است. حالا چرا این کارها نشده خود مسوولان باید پاسخگو باشند. به عنوان مثال شرکت بازرگانی دولتی ایران که دارای زیرمجموعه­هایی مانند حمل‌ونقل خلیج فارس – که در بخش جاده­ای فعال است – چرا یک شرکت ریلی را ظرف این 40 سال ایجاد نکرده که بیاید اقلا 10 هزار واگن بیاورد و از این ظرفیت استفاده کند تا شاهد چنین روزهای سختی در نقل و انتقال کالا نباشیم؟ الان انواع کالاها در بندر امام، بندر چابهار و بندرعباس رسوب می­کند و حمل‌ونقل آن سخت است چون فشار انتقال آن بر دوش بخش جاده­ای است و این واهمه وجود دارد که فاسد شود یا دیر برسد و این خودش زمینه­ساز دلالی، احتکار و گرانی انواع کالاهای مور نیاز مردم می­شود. مثلا شما شرکت بازرگانی مدلل را ببینید که 70 درصد واردات نهاده­های کشاورزی کشور در اختیارشان است؛ بجا بود این مجموعه و سایر شرکت­های مشابه برای خرید و به­کارگیری حداقل 10 هزار واگن مسقف اقدام می­کردند تا از این توان استفاده شود. در عوض شما زرماکارون را در نظر بگیرید که برای واردات مواد مورد نیازش شرکت ریلی «ستاره زر» را دایر کرده که قابل تقدیر است.
این را هم اضافه کنم به منظور گره­گشایی در حمل و جلوگیری از رسوب کالاها بنده طرحی به سازمان بنادر و دریانوردی و شرکت بازرگانی دولتی ارائه دادم و با اینکه مورد توجه و تایید کارشناسان دستگاه­های مربوطه قرار گرفت به نتیجه نرسید. طرح به این صورت بود که جلوگیری از ضایع شدن محصولات را مدنظر داشت. علاوه بر آن خروج فوری کالا، بارگیری و تخلیه آسان در مقصد با مزیت کاهش هزینه­ها و بهره­گیری از کلیه ناوگان ریلی و جاده­ای اعم از کشنده­های کفی و بغل­دار لبه بلند و مسقف را شامل می­شد. این پروژه مربوط به استفاده از دستگاه جمبوک پرکن موبایل بود – که این شرکت دو دستگاه از آن را با پیشرفته­ترین امکانات و تجهیزات در دست ساخت دارد- ولی اعتنایی به آن نشد. این طرح بسیار اقتصادی و اشتغال­زا و مبتنی بر اقتصاد مقاومتی فعلا عقیم مانده و منتظر اقدام مسوولان سازمان بنادر و دریانوردی، شرکت بازرگانی دولتی، سازمان پشتیبانی امور دام و… است.

شکوفاترین دوره حمل‌ونقل کشور چه زمانی بوده است؟

فکر می­کنم بهترین دوران ما زمان دولت­های آقایان هاشمی رفسنجانی و خاتمی بوده که بحث صادرات خوب پیش می­رفت و فقط نفت نبود و خیلی از کالاهای دیگر مثل مصالح ساختمانی، فرآورده­های معدنی، مواد غذایی و… در سبد صادراتی ما دیده می­شد. جالب است بدانید در آن دوران صادرات کتاب هم داشتیم! مخصوصا کتاب­های دینی (قرآن، نهج­البلاغه و سایر کتب مذهبی) که خودم شاهد بودم به کشورهای عربی ارسال می­شد.
اما در حال حاضر به­جز خام فروشی به کشور چین به قیمت بسیار پایین که آن هم مجبور هستیم، فعالیت چشمگیری نداریم. صادرات ما الان دچار سکته شده و واقعا نجاتش با خداست. بیشتر حرف­هایی که مسوولان به زبان می­آورند، شعار است و پایه و اساس عملیاتی ندارد.

در مراسم برگزاری هفته حمل‌ونقل و سایر برنامه­های مشابه تا چه حد انتظارات و خواسته­ها برآورده می­شود؟

این مراسم­ها و همایش­ها و… که آخرش به دادن لوح تقدیر و گرفتن عکس یادگاری منتهی می­شود به نظر من تا به امروز کارایی نداشته و نتوانسته مفید باشد چون کارشناسانه رفتار نمی­شود. این برنامه­ها بیشتر جنبه تجاری و مالی دارد. مثلا شرکت یا شرکت­هایی در یک مراسم حضور دارند و هزینه­های زیادی می­کنند تا تندیس یا لوح تقدیر بگیرند. خب این اصلا قشنگ نیست چون کاری انجام نشده و خدماتی ارائه نشده که بابتش جایزه بگیرند! ولی جای یک شرکت ریلی یا جاده­ای که در سخت­ترین شرایط مجموعه­اش را سرپا نگه داشته، خالی است. در حالی که باید از این شرکت­ها علاوه بر تقدیر و تشکر حمایت هم بشود. متاسفانه رویکرد برگزاری این مراسم­ها اشتباه است؛ این پول­ها که واقعا بیجا هزینه می­شود باید به سمتی برود که تولیدکننده­ها و افراد مولد را تحت پوشش قرار دهد تا نگران هزینه در گردش، مالیات، بیمه و هزار و یک گرفتاری دیگر نباشند.
به عنوان مثال شرکت نورد و لوله صفا (با مدیریت مهندس رستمی) و شرکت­های حمل­ونقل خلیج فارس و فجرجهاد را می­توان نام برد که با تحمل همه فشارها و مشکلات همچنان فعال هستند و رو به جلو حرکت می­کنند.

در سطح منطقه خاورمیانه و کشورهای هم­تراز جایگاه ما کجاست؟

اگر وضعیت کنونی منظور شماست که بعد از دهه 70 واقعا ناراحت کننده است. در آن دوره داشتیم به خوبی پیش می­رفتیم و تجارت و اقتصاد ما رو به رشد بود و حتی از نظر سیاسی هم در سطح بهتری بودیم. می­دانید که اقتصاد و بازرگانی وقتی رو به پیشرفت می­رود که جایگاه سیاسی­مان هم مطلوب باشد. وقتی سیاست لطمه بخورد اولین جایی که صدمه می­بیند، اقتصاد و تجارت است.

دلیل عقب­ ماندگی ما در بخش حمل‌ونقل چیست؟

ما به خاطر وسعت زیاد کشورمان این پتانسیل را داریم که ظرفیت­ بسیار بالایی در حمل‌ونقل جاده­ای و ریلی ایجاد کنیم. ولی به دلیل تحریم­های بین­المللی که سال به سال شدیدتر می­شود ما را ضعیف­تر می­کند و از طرف دیگر مدیران و تصمیم­گیران ناکارآمد و نابلد که به این کار گمارده شده­اند. مدیران ما که بر اساس صلاحیت و شایسته­سالاری در این پست­ها و جایگاه­ها قرار نگرفته­اند. فردی در جایگاه مدیریت قرار می­گیرد و عقبه­اش این بوده که دو دوره نماینده مجلس بوده و او را برای مدیرکلی یک اداره نصب می­کنند. یا کسی اسمش مطرح می­شود که 5 – 4   نفر دیگر دنبال این هستند که او را برای یک دستگاه یا ارگانی مدیر کنند. اینها خاستگاه­شان کجاست؟ آیا بر اساس دانش و توان این فرد است؟ تخصصش را دارد؟ یا اینکه بعدها در موسم انتخابات از کسانی که او را آورده­اند، حمایت کند؟ همه این مسائل موجب صدمه دیدن اقتصاد نحیف کشور می­شود. الان سیستم حمل‌ونقل ما بسیار معیوب و غیرمولد است؛ شرکت­های زیادی داریم که صوری هستند و اصلا یک کامیون ندارند! فقط بارنامه صادر می‌کنند تا کمیسیون بگیرند. بنگاه­های قوی و بانفوذ خودشان می­آیند فرآیند حمل‌ونقل را می­خرند و از کمیسیون مثلا 14 درصدی بندر امام غیر از 4 درصد برای پایانه و بیمه و… 10 درصد می­ماند. حالا کسی که متولی واردات است می­گوید 7 درصد را باید به من برگردانید. این یک رانت عظیم و پورسانت خیلی کثیفی است و بسیار فسادزاست.

توضیح مختصری درباره فعالیت شرکت بفرمایید.

شرکت «نشاط آبی دریا» به صورت سهامی خاص است و در سال 1378 تاسیس شده. خود من هم قبلا مدیرعامل شرکت آشیان ناوگان و مدتی هم در بنیاد بارانداز، زیرمجموعه بنیاد مستضعفان فعالیت کرده­ام. از سال 1370 هم در این حوزه مشغول به کار هستم و در بخش­های خدمات بندری، حمل­و­نقل جاده­ای، ریلی، دریایی و لجستیک فعال بوده­ام.
شرکت نشاط آبی دریا زیرمجموعه کارگزاران سازمان بنادر و دریانوردی ایران هست و سال­هاست در این قسمت فعالیت می­کند. خودم این افتخار را داشتم که چند دستگاه اختراع کنم مثل دستگاه تخلیه غلات، ماشین بسته­بندی انواع کودهای شیمیایی و دستگاه استیل شوت باکس (بسته پرتاب کننده) که برای بارگیری مواد معدنی کاربرد دارد. این دستگاه با وجود تایید نهادهای مسوول به خاطر وجود رانت­های فراوان در سازمان بنادر به مرحله تولید و به­کارگیری انبوه نرسید.

فعالیت شرکت نشاط آبی دریا چیست؟

عمده کار ما داخلی است؛ حدود 90 – 80 درصد حوزه کاری ما در داخل کشور است و برای 20 – 10 درصد باقی مانده هم سعی می­کنیم به شرکت­های بازرگانی که صادرات انجام می­دهند، خدمات ارائه کنیم. همین سبب شد به سمتی برویم که «سامانه جامع بازرگانی و خدمات حمل­و­نقل» نشاط آنلاین که نشاط بار یک شاخه از آن است را ایجاد کنیم که شامل 12 بخش مجزا مانند نشاط بار، نشاط سرویس و… است. ما این سامانه و اپلیکیشن را با توجه به نیازهای روز و با هدف ارائه خدمات به صورت آنلاین طراحی و عملیاتی کردیم. این پروژه بر اساس نیازهای صاحبان کالاها طراحی شده که از نظر ما تعریف صاحب کالا از یک کشاورز و باغدار شروع شده تا یک کارخانه­دار و تولید کننده، شرکت­های حمل­ونقل و رانندگان. همه اینها جامعه هدف ما را شامل می­شوند.

خودتان بارنامه صادر می­کنید؟

خیر، خودمان به صورت مستقیم صادر نمی­کنیم. شرکت­هایی که به شکل سنتی کار می­کنند، وقتی زیرمجموعه ما قرار گرفتند و در قسمت «نشاط بار» مشترک شدند، زمانی که از ما خدمات گرفتند بارنامه صادر می­شود. با عنایت به تکمیل طرح کلان دولت الکترونیک و با تاکید بر اینکه نباید از غافله عقب بمانیم- حداقل از کشورهای مجاورمان مثل ترکیه و امارات- امیدواریم هر چه زودتر مجوز صدور بارنامه الکترونیکی صادر شود. این کار برای کنترل، رصد، پایش، کاهش زمان انتظار، رفع معطلی، حذف کاغذ و بروکراسی اداری بسیار مفید و مقرون ‌به‌صرفه است.

با اینکه بیش از 80 درصد از فعالیت شرکت در داخل انجام می­شود آیا حمل‌ونقل بار در داخل کشور جوابگوی هزینه­های شرکت هست؟

ما در اصل حمایت‌کننده و پشتیبان شرکت‌های حمل‌ونقل و صاحبان کالا هستیم. صاحب کالا می‌تواند چندین استفاده از سامانه ما داشته باشد؛ بارش را برای فروش بگذارد، از خدمات نقل ‌و انتقال استفاده کند و… حالا اگر مورد صادراتی هم باشد از طریق سامانه به آن هم کمک می­کنیم؛ یعنی از مبدا تا مقصد تحت پوشش قرار می‌دهیم. به ‌هر حال اگر قرار است روش‌های نوین را به کار بگیریم نیازمند کمک و حمایت‌های دولتی و قانونی هستیم. در این صورت است که فعالیت‌ها بر پایه هوشمندسازی و دولت الکترونیک نتیجه می‌دهد.

این سامانه هوشمند تا اندازه به نفع طرفین است؟ استقبال و بازخورد چطور بوده؟

در حال حاضر از چند شرکت بزرگ حمل‌ونقل تقاضا داریم برای همکاری؛ در کل بازخوردها خیلی خوب بوده چون به صاحبان کالا اعلام کرده‌ایم شما فقط به یک محور متکی نباشید. ما برای شروع کار اول چالش‌های گذشته، نیازهای حال و آینده را بررسی کردیم. ضمنا این امکان را به وجود آوردیم که صاحب کالا جنسش را در معرض دید همگان قرار  دهد، برای حمل آن درخواست بدهد، برای کالایش تقاضای بیمه کند و از انواع مشاوره‌ها بهره‌مند شود. برای راننده­ها هم امکان خوبی فراهم ‌شده؛ چون در همه مسیرها فعالیت ایجاد کرده و بار برای حمل پیدا می‌شود؛ درآمدشان افزایش پیدا کرده و حتی می‌توانند خانواده­های­شان را بیمه کنند. تامین قطعات و لوازم یدکی را نیز برنامه­ریزی کرده‌ایم.
نکته دیگر اینکه ما هیچ پولی نه از صاحب بار می‌گیریم و نه از شرکت‌ها؛ فقط کارمزد 2 درصدی بابت چند نوع خدمتی که عرضه می‌کنیم، اخذ می‌شود. ضمنا درصدد گرفتن مجوز از سازمان راهداری هستیم برای واگذاری سهمیه لاستیک به نرخ دولتی جهت ارائه به رانندگان (ناوگان خود مالکی) مطابق با مقررات که با کارخانه تولید لاستیک هم به توافق رسیده­ایم که این از جدیدترین خدمات ارائه شده مجموعه است. مورد دیگری که به جد پیگیری می‌کنیم پرداخت آنلاین کرایه بار است.
در بخش صادرات خدمت ویژه‌ای داریم که صاحبان کالا در زمان صادرات و مخصوصا واردات بیشتر پول­شان را برای خرید یا ال­سی هزینه می‌کنند. وقتی بار به گمرک می‌رسد برای ترخیص و حمل به مشکل می‌خورند. ما سازوکاری طراحی کرده‌ایم که با همکاری بانک‌ها و شرکت‌ها پرداخت این هزینه‌ها را با ضمانتی که شرکت‌ها ارائه می‌دهند، اجرایی کنیم. بعد در پایان هرماه شرکت‌ها با 2 درصد افزایش نرخ بانکی که سندش برای اداره دارایی معتبر است، تسویه‌حساب می‌کنند. با این شیوه بساط بسیاری از رانت­ها، دلالی­ها و سوءاستفاده از بارنامه­ها جمع می­شود.

آیا زیرساخت­های لازم برای این خدمات فراهم‌ شده است؟ مبحث آموزش چطور؟

در سامانه بحث آموزش گنجانده‌ شده است. اتفاقا قسمتی با عنوان «شبکه خبر» ایجاد کرده‌ایم که رانندگان را با حقوق­شان آشنا می‌کند. نحوه استفاده از اپلیکیشن هم لحاظ شده و قابل دسترسی است. در کل آموزش­ها و سایر مهارت­هایی که لازم است یک راننده داشته باشد، گردآوری شده است.
در قسمت «نشاط پایش» در بخش سخت­افزار و نرم­افزار کارهایی ترتیب داده‌ایم که تا دو، سه ماه آینده آماده می‌شود. دستگاه و نرم‌افزاری قرار است با مشارکت چند شرکت به تولید برسد که برای کنترل مصرف سوخت، درصد رطوبت، هوشیاری راننده‌ها، اطلاع‌رسانی، ارزیابی خطاهای انسانی، امنیت بیشتر در جاده مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

چند دستگاه ناوگان دارید؟
فعلا 40 دستگاه کشنده تک­مستر در بندر امام که کارهای داخل بندری انجام می‌دهند ولی متاسفانه مجوزهای لازم برای فعالیت­شان صادر نشده است.

قصد دارید کارتان را چقدر توسعه بدهید؟
هر شرکت و مجموعه‌ای دوست دارد فعالیتش را توسعه داده و بیشتر از قبل پیشرفت کند. ما هم در نظر داریم تمامی 12 شاخه تعریف ‌شده در سامانه هوشمند را با توجه به نیازهای روز و استقبال کاربران عملیاتی کنیم.

در پایان اگر صحبتی دارید، بفرمایید.

دغدغه اصلی ما این است شاهد روزی باشیم که وضعیت حمل‌ونقل در ایران مورد توجهات بین­المللی قرار بگیرد و استانداردهای جهانی در کشور رعایت شود. غیر از بحث تکراری تحریم‌ها بخش عمده مشکلات و گرفتاری‌های ما به خاطر نداشتن مدیریت صحیح و کارآمد است. باید قبول کرد در این زمینه ضعف­های اساسی و ساختاری داریم و تا روش­های گزینش و انتصاب مدیران درست نشود و لابی­ها و رانت­ها برداشته نشود ما موفق نمی‌شویم.