صنعت حمل و نقل آنلاین: با توسعه گردشگري و قرار گرفتن آن در سبد اقتصاد خانوار، افزایش آگاهی جوامع در خصوص پایداري و محدودیت­هايی که استفاده بیش از حد از منابع طبیعی و انرژي به وجود می­آورد، نگرش جامعه درباره محیط و ارتباط آن با گردشگري دچار تحول شده است. به­طوري­که امروزه جامعه جهانی مسایل زیست محیطی را با دقت و حساسیت روزافزونی رصد می­کند. همچنین رایج شدن مفاهیمی همچون طبیعت­گردي، گردشگري سبز و گردشگري پایدار ناشی از این حساسیت­ها و افزایش شمار گردشگران آگاه درباره ارزشمندي محیط و ضرورت حفاظت از آن به منظور پایداري این صنعت است. یکی از این مقولات تقریبا نو که ماحصل تغییرات در نگرش بازار تقاضا و پیامدهاي موجود در عرضه و منابع در عصر مدرن و پست مدرن مطرح می­شود، گردشگري سبز است که بر مصرف بهینه انرژي و حفظ و پایداري محیط تمرکز ویژه­اي دارد.

کمیسیون گردشگري، اقتصاد ورزش و اقتصاد هنر اتاق ایران در گزارشی تحت عنوان “گردشگري سبز” که توسط دبیرخانه کمیسیون­هاي تخصصی اتاق ایران منتشر شده است به بررسی توسعه گردشگری و محدودیت­هايی که به دلیل استفاده بیش از حد از منابع طبیعی و انرژي حاصل می­شود پرداخته است و در این مقاله درصدد تعریف مشخصه­هاي گردشگري سبز، زنجیره تامین آن و نقش بازیگران این زنجیره در تغییرات محیطی و آب و هوایی برآمده تا بتواند به تنویر ابعاد و ضرورت­هاي آن در بخش عرضه گردشگري بپردازد. همچنین در بخشی از این گزارش به بررسی آمارهاي شاخص­ توسعه جهانی، بانک جهانی و چند مطالعه موردي نیز توجه شده است.

** گردشگري سبز، سفرها و فعالیت­هایی صلح آمیز

با توسعه مداوم اقتصاد و بالا رفتن سطح استاندارد زندگی مردم، سفر جزیی تفکیک­ناپذیر از زندگی آنها شده است. نیازهاي گردشگران به غذا، سرگرمی، خرید و رفت و آمد، موجب تحریک و تشویق مصرف محصولات گردشگري می­شود. بدیهی است که کیفیت محصولات گردشگري به کل سبد محصول ارایه شده به گردشگران بستگی دارد.

توسعه گردشگري با چالش­هاي قابل ملاحظه­اي همراه است. در واقع رشد سریع سفرهاي بین­المللی و داخلی، روند سفرهایی به مسافت دورتر در دوره زمانی کوتاه­تر و ترجیح به حمل و نقل انرژي موجب افزایش وابستگی گردشگري به انرژي­هاي تجدیدناپذیر می­شود که در نتیجه سهم این صنعت در تولید گازهاي گلخانه­اي جهان به 5 درصد رسیده است. همچنین چالش­هاي دیگر شامل مصرف آب در مقایسه با مصرف آب ساکنان، تصفیه آب­هاي تصفیه نشده، تولید زباله، تخریب تنوع زیستی دریایی و زمینی، به تهدیدي براي بقاي فرهنگ­ها، میراث و سنت­هاي محلی تبدیل می­شود. (UNEP, 2011)

بنابراین، روند گردشگري­هاي با کیفیت و جایگزین بیشتر مورد تقاضاي بازار محصولات گردشگري امروزي شده است. یکی از این انوع توسعه گردشگري، گردشگري سبز است که شکلی از گردشگري پایدار به شمار می­رود و ابعاد زیست­محیطی و اجتماعی پررنگی نسبت به سایر ابعاد گردشگري دارد. در این نوع از گردشگري، منابع، سنت­ها و محصولات فرهنگی و طبیعی هم راستا با حفظ هویت محلی تعریف می­شوند.

در واقع گردشگري سبز، سفرها و فعالیت­هایی صلح­آمیز را پیشنهاد می­دهد که به مناطق و سنت­هاي کاملا حفاظت شده احترام گذارند و در جهت استفاده بهینه از منابع و انرژي­هاي پایدار و تجدیدپذیر حرکت کند. در این مسیر توجه به نقش و اهمیت سبز بودن و سبزگرایی در زنجیره تامین محصولات گردشگري از خدمات حمل و نقل تا اقامت و پذیرایی بسیار ضروري است. در این مسیر کسب و کارها و سیاستگزاران گردشگري با توجه به تقاضاي سبز بازار تقاضا و ضرورت­هاي توجه به توسعه پایدار، برنامه­ها و تلاش­هاي خود را در جهت حفظ محیط زیست و انرژي­هاي تجدیدناپذیر و آلاینده هدایت می­کنند.

بررسی­هاي آماري و محتوایی حاکی از آن است که مفهوم سبزگرایی به مفهوم عام در اقتصاد، به سطح ارتقاي فرهنگ و نگرش اجتماعی- اقتصادي جامعه بستگی دارد. جامعه به مفهوم عام آن که بخش عرضه و تقاضا به صورت تعاملی در فعالیت هستند و یکی با ارایه محصول و یکی با تامین منابع مالی، اقتصاد را بر پایه اصول توسعه پایدار به حرکت در می­آورند. به طوري که می­توان دریافت کشورهاي سوسیال دموکرات که علاوه بر اقتصاد به رفاه جامعه توجه ویژه­تري دارند، در سبزگرایی و از جمله در زنجیره تأمین گردشگري بسیار پیشروتر هستند.

** گردشگري سبز ظرفیتی براي اشتغالزایی

گردشگري سبز ظرفیتی براي اشتغالزایی و کاهش فقر دارد. همان­طور که مشخص شده گردشگري فعالیتی نیرو محور است، به طوری که انتظار می­رود رفتن به سمت سبز کردن گردشگري، مستقیم و غیرمستقیم از هر 11 شغل یک شغل را از آن خود کرده است که بهینه­سازي در مصرف اترژي و آب و همچنین سیستم دفع زباله را در بر می­گیرد و قابلیت بالقوه اشتغال را با به کارگیري روزافزون نیروهاي محلی و ایجاد فرصت­هاي شغلی قابل توجه با محوریت فرهنگ و محیط طبیعی محلی، تقویت می­کند. ( 2016  .(WTTC

بر اساس گزارش­هاي سازمان ملل متحد، سرمایه­گذاري در گردشگري سبز می­تواند موجب کاهش هزینه انرژي، آب و زباله شود و ارزش تنوع زیستی، اکوسیستم و میراث فرهنگی را بالا ببرد. این نوع سرمایه­گذاري برگشت مالی قابل توجهی در کوتاه مدت به همراه خواهد داشت. بهبود مدیریت زباله براي کسب و کارهاي گردشگري موجب صرفه­جویی مالی می­شود، ایجاد شغل می­کند و جذابیت­هاي مقصدها را بیشتر می­سازد. سرمایه­گذاري در گردشگري سبز جهت حفاظت و حراست از منابع به نسبت ارزش

جنگل­ها، جنگل­هاي حرا، نواحی باتلاقی و مناطق ساحلی مانند صخره­هاي مرجانی است.

همچنین سرمایه­گذاري در میراث فرهنگی به عنوان یکی از مولفه­هاي اصلی مورد تقاضاي گردشگري پایدار، از جمله مهم­ترین و سودآورترین سرمایه­گذاري­هایی است که بخش گردشگري می­تواند انجام دهد (2011.(UNEP,

**زنجیره تامین گردشگري و خدمات سفر سبز

زنجیره تامین در صنعت گردشگري پیچیده­تر از سایر صنایع است. هتل­ها، خدمات حمل و نقل، مقصدها و مجریان تور همه براي تامین خدمات مورد نیاز به مهمانان، مسافران و مشتریان خود به عرضه­کنندگان کالا و خدمات اتکا دارند.

محصولات و خدمات بسته به شیوه­هاي به کارگرفته شده از سوي صاحبان کسب و کار می­توانند تاثیرات محیطی و اجتماعی داشته باشند. در زنجیره تامین خدمات سنتی گردشگري یعنی “تامین­کنندگان محصولات گردشگري”، شرکت­هاي خدمات مسافرتی در موقعیت محوري قرار دارند. در دفاع از اقتصاد کم­کربن و مفهوم گردشگري سبز امروز باید گفت که تنها راه رفع نیاز مصرف سبز از مسیر ساخت از سوي دیگر، زنجیره تامین خدمات و محصولات سبز گردشگري و ارایه آن براي مصرف گردشگران می­گذرد.

زنجیره تامین گردشگري شامل دو سطح تامین­کنندگان، مجریان تور و گردشگران است. تامین­کنندگان سطح اول شامل ارایه کنندگان خدمات گردشگري مانند ارایه­دهندگان خدمات اقامتی، خدمات حمل و نقل، خدمات خورد و خوراك و غیره است که به طور مستقیم این خدمات را براي گردشگران یا واسطه­ها (مجریان تور و آژانس­هاي مسافرتی) فراهم می­کنند. در حالی که سطح دوم، شامل آن عرضه­کنندگان خدمات مانند تامین­کنندگان برق، آب، تولیدکنندگان محصولات غذایی و نوشیدنی، بازیافت پسماند، دفع زباله و غیره است که به طور غیرمستقیم خدمات دیگر گردشگري را ارایه می­دهند.

باید به این نکته اشاره کرد که در زنجیره تامین خدمات گردشگري، هتل­ها در رتبه اول تامین­کنندگان محصولات گردشگري هستند و بخش اقامتگاهی گردشگري حجم زیادي انرژي، آب و محصولات را مصرف می­کنند. مصرف آب هر مهمان در هر شب بین 84 تا 2425 لیتر برآورد می­شود (2015 (Gössling, همچنین یک مهمان عادي هر روز حداقل یک کیلوگرم زباله جامد تولید می­کند. درواقع می­توان گفت سهم گردشگري در تغییرات اقلیمی تا سال 2035، به طور چشمگیري افزایش می­یابد و انتشار حاصل از پروازهاي هوایی از40 درصد در سال 2005 به 52 درصد تا سال 2035 خواهد رسید. (2008 UNEP, )

با این حال، گردشگران از طریق انتخاب­هاي خود، نقش مهمی در ایجاد منافع کسب و کار و بازسازي سیستم گردشگري پایدار بازي می­کنند. آنها با حمایت از وسایل حمل و نقل دوستدار محیط زیست، انتخاب هتل­ها و اقامتگاه­هاي داراي گواهی حفظ محیطی و غذا خوردن در رستوران­هایی که غذاهاي محلی و ارگانیک دارند، می­توانند گامی مثبت و بزرگ در جهت گردشگري سبز بردارند.

**گردشگری سبز با وسایل حمل و نقل سبز

در دنیاي کنونی، سهم بازار پروازهاي هوایی به عنوان وسیله جابه­جایی سفرهاي بین­المللی رو به فزونی است اما نرخ رشد آن طبق پیش­بینی پایین است. بین سال­هاي1980 و 2010 ، رشد متوسط سالانه این نوع حمل و نقل در جهان 4 درصد بود و تخمین زده می­شود که بین سال2010 تا 2030 به 3 درصد برسد. در روندها و خط مشی­هاي گردشگري سازمان توسعه و همکاري­هاي اقتصادي در سال 2014 ، این سازمان عنوان می­کند که در میان مدت، تغییرات اقلیمی آنقدر ادامه می­یابد که افراد براي انتخاب وسایل حمل و نقل پایدار تحت فشار قرار گیرند.  ) ( OECD,2014

طبق این گزارش 5 درصد از انتشار بیشترین سهم انتشار گاز دي­اکسیدکربن در گردشگري از حمل­ونقل و به ویژه حمل­ونقل هوایی ناشی می­شود. در گزارش برنامه محیط زیست سازمان ملل و سازمان جهانی گردشگري با عنوان “گردشگري در اقتصاد سبز” (2012) برآورد شده که حمل­ونقل هوایی40 درصد، سهم گردشگري در انتشار گاز دي­اکسیدکربن است و پس از آن خودرو (32 درصد) و اقامت (21 درصد) در رتبه­هاي دوم و سوم قرار می­گیرند.

امروزه با پیشرفت تکنولوژي، راه­هاي بهتري براي جابه­جایی می­توان یافت. براي مثال هواپیماي خورشیدي سولار امپالس 2 یک هواپیمای آزمایشی دورپیماي سوییسی است که در آن خبري از مصرف سوخت و موتور جت نیست و با انرژي خورشیدي پرواز می­کند. هرچند که این هواپیما هنوز به مرحله تولید انبوه نرسیده ولی خود گواهی بر این است که فناوري­هاي پاك و انرژي­هاي طبیعی می­تواند جایگزین روش­هاي مرسوم امروزي باشد.

** مقصدهای سبز برای گردشگری سبز

مقصدهاي گردشگري می­توانند به دنبال انرژي­هاي تجدیدپذیر حاصل از منابعی مانند باد، قدرت­زاي نوري ، گرماي خورشیدي، زمین گرمایی، قابلیت زیست توده و پسماند باشند. در واقع مقصدهاي گردشگري قابلیت سهیم بودن در کاهش گازهاي گلخانه­اي را دارند و می­توانند در ارایه محصولات مناسب، بهترین الگو باشند. براي مثال برنامه دوچرخه­هاي رایگان شهر کپنهاگ دانمارك، اقدامی براي رفت­وآمد کم­کربن است.

ین شهر به بازدیدکنندگان پیشنهاد می­کند براي رفت­وآمدهاي داخل شهري از 1300 دوچرخه­اي استفاده کنند که در 125 ایستگاه در سراسر شهر با ودیعه 3 یورو تعبیه شده است. مثال دیگرشبکه رکاب­زنی ملی انگلستان است که پیشنهاد پیاده­روي یا رکاب­زنی بیش از10 هزار مایل را در مسیرهاي بدون ترافیک، کوچه­هاي خلوت و جاده­هاي کم ترافیک می­دهد و نقشه مسیر را در اختیار داوطلبان می­گذارد.

مقصدهاي بزرگ نیز می­توانند بر گردشگران داخلی خود تمرکز کنند. به­ویژه در اقتصادهاي نوظهور به نظر می­رسد گردشگري داخلی به عنوان منبع ثابت درآمد، ظرفیت اقتصادي زیادي دارد در حالی که بسیاري از برنامه­ریزان مقصد فقط به گردشگران

بین­المللی متمول چشم دوختند که حتی ممکن است در مقصد رفتارهاي ناآگاهانه و غیرپایداري را نشان دهند.

هر چه مقاصد به ترویج گردشگري بپردازند، نرخ ورودي­هاي آنها از سراسر جهان رو به فزونی می­رود. هرچند که اروپا جایگاه خود را به عنوان منطقه گردشگرپذیر در رده اول حفظ می­کند ولی طبق پیش­بینی­ها، این سهم بازار از60 درصد در سال 1995 به 41 درصد خواهد رسید.

همچنین سهم بازار آسیا و اقیانوسیه طبق انتظار از 15 درصد در سال 1994 به 30 درصد در سال 2030 افزایش خواهد یافت. پیش­بینی دیگر نیز این است که تا سال2030، خاورمیانه10 برابر و آفریقا 7 برابر بیشتر از سال 1995 گردشگر خواهند داشت.

** اقامتگاه­های سبز

طی تحقیقی که در سال 2013 درباره انتشار گاز دي­اکسیدکربن در هتل­هاي تایوان انجام شده است، مشخص شد که هتل­هاي بین­المللی، هتل­هاي استاندارد مخصوص گردشگران، هتل­هاي معمولی­تر و تسهیلات اقامتگاهی خانگی به ترتیب 28.9،19.2، 12.5 و 6.3 کیلوگرم CO2 به ازاي هر نفر هر شب اقامت انتشار یافته است.2013    Tsai et al

در شکل زیر، توزیع نسبی دي­اکسیدکربن منتشر شده ناشی از مصرف­هاي انرژي در صنعت هتل­داري قابل مشاهده است. بیشترین مصرف انرژي، مصرف برق و کمترین آن گاز و سایر انرژي­هاي مصرفی است.

“ایربی ان بی” مجموعه­اي است که مدعی انجام فعالیت­هاي مثبت است. در مطالعه­اي که سال 2014 انجام شد، عنوان شده که سفر با “ایربی ان بی” به کاهش قابل ملاحظه مصرف انرژي و آب، انتشار گازهاي گلخانه­اي و تولید زباله منجر شده و در پیش گرفتن راه­هاي پایدار در میان میزبانان و مهمانان مورد تشویق قرار می­گرفت. تحقیق دیگري نیز بیان می­کند که از نوامبر سال 2012 تا اکتبر 2013، این  شرکت 824 میلیون دلار ناشی از فعالیت­هاي اقتصادي خود تولید و 11 هزار و 629 شغل در انگلیس ایجاد کرد. .(Airbnb,2014b)

به طور خلاصه می­توان گفت که تمام ذی­نفعان گردشگري اعم از ارایه­دهندگان خدمات حمل­ونقل، خدمات اقامتگاهی، مجریان تور، گردشگران و مقاصد ظرفیت عظیمی براي کاهش انتشار گازهاي گلخانه­اي دارند اما تا به حال تعداد کمی از آنها به این امر همت گماردند. با وجود روندهاي اجتماعی کنونی، به نظر می­آید بازارهاي جدیدي براي گردشگران دوستدار محیط در حال ظهورند و این فرصتی براي توسعه و بازاریابی محصولات جدید کم­کرین گردشگري به شمار می­رود.

جدول شماره یک، مروري بر برخی اقدامات کاهش گاز است که از سوي ذی­نفعان گردشگري اعمال شده است.

جدول 1. مروري بر اقدامات بالقوه کاهش گازهاي گلخانه­اي.

** طرح ساختمان­هاي هوشمند انرژي براي هتل­ها در سنگاپور

در سال 2007، سنگاپور طرح ساختمان­هاي هوشمند را براي مصرف بهینه انرژي در کل کشور به ویژه هتل­ها به عنوان بخشی از پرمصرف­ترین ساختمان­ها اجرا کرد. برآورد شده بود که هتل­هاي سنگاپور حدود 18 درصد مصرف برق ساختمان­ها را از آن خود کرده­اند.

تولید آب­گرم در یک هتل معمولا بخش قابل ملاحظه­اي از کل مصرف انرژي را شامل می­شود. هتل ریجنت سنگاپور  براي تولید آب­گرم از دیگ­هاي بخار دیزلی با هزینه 29 هزار دلار در ماه استفاده می­کرد. در سال 2006 ، سیستم جدید گرمایشی جایگزین شد. این سیستم از مخزن خنک کننده کوچکی بهره می­گرفت که غیر از آن براي تولید آب گرم، گرما را پمپاژ می­کرد. یک مرور ساده بر تحلیل این سرمایه­گذاري نشان می­دهد که دوره برگشت مالی این سیستم جدید فقط 1و نیم سال بود.

در نهایت می­توان به این نتیجه رسید که امروزه با روند صعودي رشد گردشگري و مواجهه با تقاضاهاي جدید گردشگران، گردشگري سبز فرصتی براي کسب و کارها، مقاصد، تامین­کنندگان خدمات و گردشگران است تا تجربه­اي متفاوت را در کارنامه خود داشته باشند. گردشگري تیغ دولبه­اي است که تاثیرگذاري مثبت و منفی آن بر تمام ذی­نفعان قابل تامل است. با ظهور اشکال جدید گردشگري مبتنی بر حفظ محیط­زیست، اقدامات بی­شماري را می­توان انجام داد که هرچند ممکن است در اولین برآورد پرهزینه باشند اما با توجه به اهمیت روند توسعه پایدار گردشگري و لحاظ کردن تمام نیازهاي نسل­هاي بعد، ارزش سرمایه­گذاري مالی و زمانی را دارد. بر این اساس اقدامات لازم جهت سبزگرایی در صنعت گردشگري نیازمند توجه توامان به بخش عرضه و تقاضاي گردشگري است.

در یک طرف تولید بر مبناي اصول توسعه پایدار، کاهش مصرف انرژي و استفاده از انرژي­هاي تجدیدپذیر و کارایی در استفاده از منابع قرار دارد و طرف دیگر اصلاح و بهبود الگوي مصرف از طریق تغییر در سلایق و نگرش جامعه نسبت به منابع طبیعی و مصرف باید مورد توجه قرار گیرد. با شناسایی کانون­های بحران و آسیب­های محیطی ناشی از آن و استفاده از راهکارهای موجود می­توان در عین ایجاد کسب و کارهاي جدید، اشتغالزایی و مثبت­اندیشی در کل جامعه محلی، در این مناطق تورهایی را سازماندهی کرد که به جذب بیشتر گردشگرانی منتهی شود که به دنبال تجربه اصیل زندگی نزدیک­تر به طبیعت و تماس با

ریشه­هاي فرهنگی آنها هستند.

همچنین الگوبرداري از مقصدهاي موفق در این زمینه همچون دانمارك و کشورهاي دیگري که در این زمینه پیشتاز هستند بسیار کمک کننده است. به عنوان مثال با تعیین مسیرهاي دوچرخه­سواري براي گردشگران یا تعیین جایزه­هایی براي ارایه­دهندگان خدمات از جمله هتلداران، مجریان تور، شرکت­هاي ارایه خدمات حمل­ونقل، رستوران­ها، جاذبه­ها و غیره می­توان روند کاهش تولید گازهاي گلخانه­اي را جا انداخت و کمی از سرعت آسیب­رسانی به محیط زیست و به خطر انداختن زمین کاست.