صنعت حمل و نقل آنلاین: با توجه به اینکه حوزه حمل و نقل از دیرباز در زمره مهمترین بخشهای اقتصادی کشور بوده است، توجه به اقتصاد این صنعت نیز می تواند گرهگشای بسیاری از مشکلات اقتصادی باشد. در کشورهای توسعه یافته جهان تامین زیرساختهای لازم به منظور تسریع در امور انواع حملونقل، از جادهای گرفته تا ریلی نقش بسزایی در انجام سرمایهگذاریهای مختلف در حوزه حملونقل داشته است. به طور مثال با نگاهی اجمالی به حوزه حملونقل جادهای به سهولت به این نتیجه مهم میرسیم که سرمایهگذاری در زیرساختهای جادهای کشور میتواند در کاهش میزان سوانح جادهای موثر باشد به طوری که طی چند سال اخیر با استقرار انواع دوربین های مختلف در جادههای کشور از یک طرف و انجام سرمایهگذاریهای عظیم در حوزه جادهسازی، شاهد کاهش محسوس سوانح رانندگی در جادههای ایران بودهایم ولی به نظر میرسد نسبت به میزان سرمایهگذاریهای انجام شده در بخش جادهای کشور باز هم آمار وقوع تصادفهای جادهای بالا باشد و این موضوع نشان میدهد که بخش حمل ونقل جادهای در ایران هنوز با معضلات فراوانی روبروست.
به منظور بررسی وضعیت اقتصاد حملونقل کشور از یک سو و از سوی دیگر علل افزایش میزان تصادفهای جادهای برخلاف سرمایه گذار یهای سخت افزاری و نرمافزاری انجام شده، با حمید نجف کارشناس برجسته حوزه حملونقل کشور گفتگو کردهایم تا از دیدگاههای وی درباره این موضوع مهم مطلع شویم.
شرایط کنونی حوزه حمل ونقل کشور به خصوص اقتصاد حمل ونقل جاده ای را چگونه ارزیابی میکنید؟
امروزه بر کسی پوشیده نیست که راه رسیدن به فرآیند توسعه اقتصادی تنها با عبور از پل مستحکمی به نام حمل و نقل امکانپذیر است. از این رو میتوان با اطمینان گفت که حمل و نقل یکی از اصلیترین ارکان زیربنایی کشورهای پیشرفته و در حال توسعه به شمار می‌آید و یکی از مهمترین ارکان است. چون حمل و نقل شریانی است که سایر اجزای خدماتی، بازرگانی، صنعتی و کشاورزی را در دو سطح ملی و بینالمللی به هم پیوند میدهد و آثار عمیقی بر رشد و توسعه این بخشها بر جا میگذارد. در حقیقت پیشرفت و پسرفت اقتصاد یک کشور بستگی مستقیم به عملکرد تک تک این بخشها دارد. به عبارت دیگر یک اقتصاد ایدهآل از پیوستن حلقههایی ساخته میشود که پیوند و استحکام آنها توسط حمل و نقل صورت میگیرد و هر چه این بخش بهتر عمل کند شاهد زنجیره مستحکمتری خواهیم بود. از این رو تقویت زیرساختهای ارتباطی در حوزههای مختلف حمل و نقل میتواند به سادگی راه توسعه اقتصادی کشورها را هموار کند هر چند متاسفانه ما هیچ گاه نتوانستیم به این حوزه آن چنان که شایسته است ارزش دهیم با وجود اینکه میدانیم هرگونه سرمایهگذاری در این بخش میتواند سود سرشاری را نصیب کشور کند.
در برنامه ششم توسعه پیشبینی شده است بخش مهمی از بار ترافیکی جاده به ریل منتقل شود. به نظر شما این اتفاق رخ خواهد داد؟
باتوجه به تاکید ویژه رهبر و مسوولان برای جایگاه ویژه بخش ریلی در برنامه ششم توسعه و لایحه بودجه سال ۹۶، برای تحقق این موضوع شاهد روند رو به رشدی هستیم. در حقیقت حملونقل ریلی یکی از اولویت‌های بودجه سال جاری بود به‌طوری که بودجه این بخش در سال 13۹۶ نسبت به سال گذشته رشد ۶۸ درصدی داشته است. به هر حال باید امیدوار بود با تخصیص به‌موقع و مصرف درست این بودجه، بتوان شاهد بهبود وضعیت این صنعت در کشور باشیم و به تدریج بخشی از بار ترددهای جادهای را به سمت ریل هدایت کنیم. هر چند سرمایهگذاری صرف، بدون برنامهریزی دقیق و مدیریت صحیح، موثر نبوده و راه به جایی نخواهد برد. اگر تاکید بر لزوم سرعت گرفتن توسعه حملونقل ریلی داریم باید به موازات سرمایهگذاری به آموزش و فرهنگسازی بهرهبرداران هم توجه داشته باشیم. میگویند با ورود اولین قطار به ایران کسی جرات سوار شدن آن را نداشت! ناصرالدین شاه دستور داد مقامات اولین مسافران باشند تا ترس مردم بریزد! برخی ذکرگویان و برخی با کفن سوار شدند.
به هر حال در اهمیت رشد صنعت ریلی، هیچ شکی وجود ندارد. بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته امروز که ما از آنها به عنوان الگوهای موفق در بخشهای مختلف از جمله حملونقل یاد میکنیم، بعد از توسعه راهها و حملونقل جادهای، بیشترین همت و توان خود را بر توسعه و پیشرفت حملونقل ریلی گذاشتند. حملونقل ریلی به عنوان صنعتی ایمن و مطمئن که هزینههای کمتری هم برای مصرف‌کننده دارد، شایسته هرگونه سرمایهگذاری است.
به نظرشما در حوزه سوانح جاده ای، ایران با چه چالشها ومشکلاتی روبروست؟
مشکلات عدیدهای وجود دارد. یکی از مهمترین این معضلات از مدیریت غیرمتمرکز ناشی میشود. به عنوان مثال سازمانها، نهادها و تشکلهای زیادی وجود دارند که در زمینه کاهش تلفات ناشی از سوانح درگیر کار هستند اما معمولا همکاری مشترکی بین آنها انجام نمیشود. اگر بر این باور هستیم که این میزان از تلفات برای کشور یک چالش عمده است، پس به عزم ملی توام با وحدت رویه برای مقابله با آن نیاز داریم.
مشکل دیگر مربوط به بودجه است.لازم است برای کاهش تلفات برنامهریزی بلند‌مدتی داشت و این مهم در ابتدا با تخصیص منابع کافی امکانپذیر است. نگهداری، گسترش و توسعه راههای کشور ضرورت اختصاص بودجه مناسب را دو چندان میکند. اگر در بحث راه از نقاط حادثهخیز میگویند قطعا برای شناسایی و اصلاح نیازمند بودجه هستیم. بودجهای که باید با توجه به اهمیت موضوع برایش رقمهای مناسبی را اختصاص داد. بودجهای که از قبل آن میتوان نسبت به تجهیز هر چه بیشتر سیستمهای نظارتی هوشمند اقدام کرد و به روند کاهشی تلفات جادهای شتاب بیشتری داد.
مورد بعدی مربوط به وضعیت وخیم ایمنی خودرو است که متاسفانه در این بخش گوش شنوایی وجود ندارد و خودروسازان بیشتر از آن که نگران ایمنی محصول خود باشند به فکر سود حاصل از فروش خودرو هستند.
آخرین مشکل که برجستهترین دلیل سوانح را هم شامل میشود مربوط به خطای انسانی است. تخلف و خطای انسانی یا همان Human Errors تنها شاخصی است که در اکثرحوادث و اتفاقات پیرامونی در جوامع مختلف نقش برجسته‌ای بازی میکند. امروزه تاثیر خطای انسانی در وقوع سوانح مختلف به ویژه حوادث مرتبط با حوزه حملونقل بر کسی پوشیده نیست. از این‌رو در عرصه مدیریت نوین جهانی، مطالعات گوناگون و عمیقی برای کاهش یا به حداقل رساندن این مشکل مهم صورت میگیرد. بعضی از صاحب‌نظران با تاکید بر بهره‌گیری از فناوری جدید سامانه‌های نظارتی هوشمند، به دنبال راههای مقابله با کاهش تخلفات انسانی هستند و برخی بر ایجاد زمینه‌های رفاهی و محیطی ایدهآل برای افراد تکیه می‌کنند. به هر حال آنچه مهم است توجه به میزان بالای خطای انسانی نسبت به سایر عوامل تاثیرگذار در سوانح است. عواملی که میتوان با استفاده از روش‌های آموزشی و فرهنگ سازی برای کاهش آن بهره برد.
چرا برخلاف هزینههای انجام شده در حوزه حمل ونقل جادهای اما هنوز آمار تصادفات در جاده ای کشور بالاست؟
به چند دلیل با این سوال زیاد موافق نیستم. اولا اگر به آمار تلفات جادهای طی سالهای 85 تا 95 مراجعه کنید ملاحظه خواهید کرد که رقم حدود 27 هزار نفر کشته در سال 85 به حدود 16 هزار نفر رسیده است آن هم با توجه به آمار رو به رشد تعداد اتومبیلها و افزایش چشمگیر ترددها میتوان از این میزان کاهش به عنوان یک موفقیت یاد کرد. البته دلایل زیادی همچون مرمت و توسعه راهها، نصب دوربینهای نظارتی و همچنین افزایش آگاهی مردم نسبت به قوانین رانندگی در کاهش محسوس میزان سوانح جادهای در کشور تاثیرگذار بوده است.
دلیل بعدی این است که هزینههای انجام شده هیچگاه متناسب با نیاز این بخش نبوده است. از قدیم گفتهاند که “هر قدر پول بدهید همانقدر آش میخورید”. اگر اعتقاد به داشتن راه خوب داریم باید برای ساخت آن هزینه کنیم. همین قدر به عرض شما برسانم که بودجه کنونی حتی کفاف نگهداری و مرمت راههای فعلی کشور را هم نمیدهد و برای ساخت راههای جدید باید بودجه بیشتری تزریق شود.
به نظر شما فرسودگی جاده ها و خودروها در افزایش آمار سوانح جاده ای در کشور چه تاثیری دارد؟
به هر حال هر کدام به نوبه خود تاثیر دارند اما بیشترین تاثیر مربوط به خطای انسانی است. البته بنده معتقدم که میتوان با توجه ویژه نسبت به ایمنی خودرو، بر تاثیر خطای انسانی غلبه کرد یعنی آمار تلفات ناشی از سوانح را کاهش داد. کیفیت و ایمنی یک خودرو میتواند جان مسافران را نسبت به صدمات ناشی از سوانح حفظ کند.
چرا آمارهای سوانح جادهای در کشورهای توسعه یافته سال به سال روبه کاهش است؟
برنامهریزی اصولی، اختصاص بودجه مناسب، توجه زیاد به کیفیت و ایمنی خودرو، عنایت ویژه به امر آموزش، فرهنگ صحیح و نداشتن دغدغههای ذهنی و فکری در پشت فرمان خودرو از مهمترین عوامل تاثیرگذار درکاهش میزان سوانح جادهای درکشورهای توسعه یافته دنیاست.
میزان سرمایهگذاریهای انجام شده در جادههای ایران به منظور مقابله با تصادفات را چگونه ارزیابی میکنید؟
به نظر من به هیچ عنوان قابل قبول نیست. متاسفانه آمار 16 هزار نفری تلفات جادهای با توجه به تبعات منفی و ناهنجاری‌های اجتماعی و اقتصادی که به جامعه وارد میکند به هیچ وجه مطلوب نیست و بین 2 تا 7 درصد تولید ناخالص کشور را به خود اختصاص میدهد. قیمت‌گذاری تلفات ناشی از سوانح جادهای و هزینه زیانهای حاصل از آن بر اساس برآورد کارشناسان حوزه حملونقل حدود یک میلیارد و300 میلیون تومان برای هر کشته است که از جمعیت فعال کشور کم میشود.
پیش از این عرض کردم موضوع تلفات ناشی از سوانح رانندگی و جادهای یک چالش ملی است که پیامدهای تلخ ناشی از آن نظیر از دست رفتن نخبگان و فعالان، به جا ماندن کودکان بیسرپرست و افراد معلول اهمیت توجه به این مساله را دو چندان کرده است. به اعتقاد من حملونقل جادهای نباید از نظر بودجه در محدودیت باشد و اگر توقع کاهش و اصلاح نقاط حادثه خیز را داریم بدون تعارف باید برای آن هزینه کنیم. از سوی دیگر با توجه به اینکه در آستانه فصل بودجه‌بندی هستیم و سازمان برنامه و بودجه ظرف ماه آینده لایحه بودجه را به مجلس ارایه میدهد، انتظار می‌رود دولت برای جلوگیری از سوانح جادهای بودجه مناسبی در نظر بگیرد.
سخن نهایی
بنابراین با توجه به صحبتهای مطرح شده به نظر میرسد اقتصاد حوزه حملونقل کشور به خصوص در بخش حملونقل جادهای با مشکلات فراوانی روبروست به طوری که عدم تخصیص بودجههای لازم از یک طرف و خلاء برنامهریزی مناسب و تدوین شده در کوتاه مدت و بلند مدت از طرف دیگر موجب شده است تا حوزه حملونقل کشور در بخش جادهای با چالشهای متعددی روبرو شود. هر چند نباید از ذکر این نکته مهم غافل شد که ایمنی خودروهای ساخت داخل کشور و عدم توجه خودروسازان ایرانی به تامین ایمنی لازم در خودروها، آثار منفی گوناگونی همچون افزایش میزان جانباختگان سوانح جادهای را در پی داشته است.
تصحیح و پوزش:
در شماره پیشین ماهنامه در گزارشی تحت عنوان “ارتقای ایمنی و خدمات” نام مهندس حمید نجف به اشتباه موسی نظری ذکر شده که بدینوسیله تصحیح میکنیم و پوزش میطلبیم.
