آمار و ارقام متروهاي جهان

تهيه كننده

دكتر محمد منتظري

مدير دفتر هماهنگي UITP در ايران

صنعت حمل و نقل آنلاین: در سال 2014، 156 شهر در سراسر جهان سیستم مترو در حال کار داشته­اند. از بين اين شبكه­ها، تقریبا دو سوم در آسیا و اروپا واقع شده­اند (به ترتیب 54 و 46)، 18 سیستم در امریکاي لاتین، 16 سیستم در اوراسیا و شمال امریکا، و 7 سیستم در خاورمیانه (شامل ايران) و شمال آفریقا (MENA) قرار دارند.

شبکه­های مترو سراسر جهان

سیستم­های مترو بیش از 160 میلیون مسافر را در روز  (50 میلیارد در سال) جابجا می­کنند. اين رقم در مقایسه با سال 2012، 9/7% افزايش نشان مي­دهد و  نمایانگر اين مطلب است كه 11 درصد از سفرهای حمل و نقل عمومی در سراسر جهان توسط مترو انجام شده است. شلوغ­ترین شبکه مترو در جهان توکیو است (شکل 2) با حدود 3.6  میلیارد سفر در سال و 10 درصد افزایش در مقایسه با سال 2012 طي اين دوره سیستم­های مترو چین رشد قابل توجه مسافر را تجربه کرده­اند: پکن (%+ 39) و شانگهای (%+ 25) به ترتيب بيشترين درصد افزايش مسافر به نسبت سال 2012 را داشته­اند. روی هم رفته، سیستم­های مترو در آسیا بیش از 80 میلیون مسافر را در روز جابه­جا می­کنند كه نزدیک به نیمی از کل جابجايي مسافر روزانه توسط مترو در سراسر جهان است (نقشه را ببینید).

 

زیرساخت­ها

در سال 2014 در سراسر جهان 549 خط مترو با بیش از 11300 کیلومتر طول و 9200 ایستگاه در حال بهره­برداري بوده­اند. متوسط طول هر خط حدود 21 کیلومتر و فاصله بين هر ايستگاه حدود 2/1 كيلومتر بوده است. بالاترین سهم خطوط مترو طي اين دوره در آسيا قرار داشته است (45%). این قاره همچنین داراي پنج عدد از ده عدد طولانی­ترین شبکه­هاي مترو در جهان است. (شكل 3). شانگهای و پکن با بیش از 500 کیلومتر خط دارای طولاني­ترين شبكه­هاي مترو در جهان است.  در خارج از آسیا به ترتيب لندن، نیویورک، مسکو، مادرید و مکزیک دارای طولاني­ترين شبكه­هاي مترو در جهان هستند. همچنين پاریس و چونگ کینگ از شهرهای با بیش از 200 کیلومتر خط مترو هستند (شكل 4).

 

نگاه به آینده: متروهاي تمام اتوماتيك

خطوط به طور کامل اتوماتيك را می­توان بدون حضور اپراتور در کابین قطار مورد استفاده قرار داد. امروزه پیشرفت­هاي فنی، سیستم­های کنترل قطار را قادر می­سازد تا به تمام فرآیند عملیاتی نظارت و کنترل داشته باشند. یکی از خصایص بارز برای خطوط مترو اتوماتيك نبودن کابین راننده در قطار است. این نوع عملکرد به عنوان عملیات بدون مراقبت قطار (ATA) یا درجه خودکار 4  شناخته شده است.

سيستم “هدايت خودكار” مزيت­هاي بسياري در بر دارد من­جمله بالا بردن ضريب ايمني،
انعطاف­پذيري بيشتر در عملكردها، افزايش ضريب اطمينان و ايجاد فرصت­هاي شغلي جديد و جذاب­تر در خطوط مترو. با توجه به نكته فوق شركت­هاي بهره­برداري مترو بايد استفاده از سيستم “هدايت خودكار” را به عنوان مرحله­اي براي ارتقا در تمام بخش­هاي شركت خود مانند بخش­هاي سرويس­دهي، تعمير و نگهداري و خدمات مشتريان در نظر داشته باشند.

 

 

 

کنترل و هدایت خودکار مترو در سال 2014

 

نزدیک به یک چهارم از سیستم­های مترو جهان حداقل یک خط اتوماتيك در حال بهره­برداری دارند. در مجموع 732 کیلومتر خطوط مترو خودکار (UTO) در بیش از 52 خط و در 35 شهر در سراسر جهان وجود دارد.

کنترل و هدایت خودکار قطارها یک جایگاه جهانی دارد. آسیا و اروپا دارنده دو سوم خطوط متروي اتوماتیک در جهان به حساب می­آیند ولي خطوط متروي اتوماتیک در حال حاضر در سراسر جهان وجود دارند و امریکای شمالي نقش پیشگام را بازی می­کند. در دهه گذشته امریکاي لاتین، خاورمیانه و شمال آفریقا خطوط متروي اتوماتیک ایجاد کرده­اند. اين در حالي است كه خاورمیانه و شمال آفریقا یکی از بالاترین نرخ رشدها را به نمایش گذاشته­اند.

در حال حاضر فرانسه دارای بالاترین کیلومتراژUTO  با 17% و پس از آن کره جنوبی با 15% و امارات متحده عربی، به رغم بازگشایی اولین خطUTO  آن در سال 2009، با 11% UTO
رتبه­هاي اول تا سوم را در دنيا دارا هستند. دبی داراي طولانی­ترین شبکه مترو خودکار جهان با 80 کیلومتر است و پس از آن ونکوور (68 كيلومتر) و سنگاپور (65 کیلومتر) قرار دارند. شهرهای آسیایی داراي 5 عدد از 10 عدد طولانی­ترین شبکه مترو اتوماتیک هستند. 3 شهر بعدي همگی در فرانسه هستند كه عبارتند از شهرهاي لیل، پاریس و تولوز (شكل 7).

 

 

 

روندها و ویژگی­ها

عملیات قطار بدون راننده داراي 2 عامل كليدي است. سیگنالینگ (اجازه می­دهد قطارها بطور ايمن و در فواصل زماني کوتاه­تر اعزام شوند) و سیستم­های حفاظت مسیر (جایگزین راننده در تشخیص موانع احتمالی در مسیر است).

سیگنالینگ

معـرفی سیستم­هـای کنتـرل قطار بـر اســاس ارتبـاطات (CBTC) یک نقطـه عطف در راهبـري
سيستم­هـاي ريلي بـه شمـار مي­آيـد. در حـال حـاضـر 72 درصـد از خطـوط اتوماتیک مترو بر پایهCBTC  استوار هستند (تکنولوژی رادیویی و یا مایکروویو) و این سهم قرار است افزایش یابد (شكل 8). اكثر تامين كنندگان سيستم­هاي سگينالينگ به طور فزاینده­ای CBTC را به عنوان فن­آوری خود برای کنترل و هدایت خودکار قطارها انتخاب می­کنند.

 

سیستم­های حفاظت مسیر

حصول اطمینان از ایمنی ارتباط بین سيستم­ها و مسیر یک نیاز اجباری برای عملیات تمام خـودکار است. در اين مورد دو روش مختلف وجـود دارد كه عبارتند از نصب و راه­انـدازی سيستـم
Platform Screen Doors (PSD) و یا استفاده از سیستم­های تشخیص موانع که اشیاء و یا افراد واقع در مسیر و همچنين سیگنال قطار ورودی را تشخیص داده و  باعث متوقف شدن قطار مي­شود. سيستم­های  Platform Screen Doors راه­حل غالب  هستند (نمودار 9 را ببینید) چرا که آنها از افتادن مسافران/ اشیاء در مسیر جلوگیری می­کنند و باعث بهبود عملکرد سيستم و انضباط خط مي­شوند.

ظرفیت

کنترل و هدایت کامل خودکار قطار در ابتدا برای خطوط با ظرفیت پایین­تر توسعه يافتند (كمتر از  300 مسافر در يك قطار). در واقع اين سيستم­ها براي قطارهای در حال حرکت در فواصل کوتاه و  خطـوط بـا طـول قطار کوتاه­تـر و ایستگاه­هـای کـوچکتـر طـراحي شـده­انـد در حـالی که امروزه
سيستم­هاي كنترل و هدايت خودكار قطار 28% از کل خطوط اتوماتیک در سراسر جهان را در برمی­گیرد. از سال 2006 تنها 10٪ از خطوط افتتاح شده با ظرفیت پایین هستند. همزمان با تبدیل­شدن کنترل و هدایت کاملا خودکار قطارها به یک راه حل قابل اعتماد برای خطوط اصلی، خطوط خودکار با ظرفیت بالاتر در حال معرفی شدن هستند. در حال حاضر خطوط با ظرفیت متوسط (700-300 مسافر در قطار) 46% کل خطوط در سراسر جهان را تشكيل مي­دهند. اين خطوط 61% از سیستم­های تازه راه­اندازی شده هستند. خطوط با ظرفیت بالا (بیش از 700 مسافر در قطار) 26% كل خطوط را در جهان تشكيل مي­دهند. اين خطوط  29% از سیستم­های راه­اندازی شده در دهه گذشته هستند.

 

رشد

در طي40 سال كه از اجرای اولین خط متروي به طور کامل خودکار مي­گذرد، نرخ رشد اتوماسیون در هر دهه به صورت تصاعدی افزايش یافته ­است و پیش­بینی مي­شود كه طول کل خطوط مترو خودکار به بیش از 2200 کیلومتر تا سال 2025 برسد.

منطقه خاورمیانه، شمال آفریقا و آسیا پیشرو در این رشد خواهد بود. تا سال 2025، خاورمیـانه 24 درصد از طول متروي اتوماتيك در جهان را خواهد داشت. در عين حال آسیا موقعیت راهبری خود را حفظ خواهد كرد. لازم به ذكر است كه چین هنوز اولین پروژه UTO خود را راه­اندازي
نکرده است.

 

تعاريف

متروها سیستم­هاي حمل و نقل شهری با ظرفیت بالا هستند كه عمدتا بر روی ریل و در یک مسیر انحصاری و بدون دخالت ساير بخش‌های ترافیک و یا تقاطع و عمدتا با درجه‌ای از هدایت خودکار و حفاظت از قطار هستند. این ویژگی‌های طراحی اجازه می‌‌‌دهد كه قطارها با ظرفیت بالا و سرفاصله زماني اعزام کوتاه و سرعت بالاي تجاری راه‌اندازی شوند. بنابراین متروها برای جابجايي انبوه مسافر مناسب هستند و به عنوان ستون فقرات بسیاری از سیستم‌های حمل و نقل عمومی استفاده مي شوند. خطوط مترو ذكر شده در بالا شامل قطار متشکل از حداقل دو واگن و با ظرفیت حداقل 100 مسافر هستند. در گزارش فوق آمار راه­آهن حومه­اي (مانند پاریس RER ، برلین  S-Bahnو خط ویـژه فـرودگاه بیـن­‌المـللی کـوالالامپـور) گنجانــده نشـده است. سیستم‌هایی که بر پایه راه‌آهن سبک، مونوریل و یا فن‌‌آوری مگنت بنا شده‌اند، اگر همه شاخص‌ها را بتوانند لحاظ کنند در آمار فوق لحاظ شده­اند. داده­هاي اتوماسیون مترو منعکس شده در آمار فوق به طور انحصاری با خطوط مترو بدون راننده مطابقت دارد (GoA4 به عنوان استاندارد
IEC 62267  در نظر گرفته شده). تمام داده‌های خطوط اتوماتیک مترو از منبع مرکز نظارت بر خطـوط خـودکـار متـرو بـه دست آمـده‌انـد. بـراي دستـرسي بـه اطلاعـات بيشتـر به سايت www.uitp.org مراجعه نماييد.

 

 

 

 

 

تهيه و تدوين: دكتر محمد منتظري

مدير دفتر هماهنگي UITP در ايران

بهار 1395