در جلسه یازدهم کمیته فرابخشی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، جناب آقای دکتر پورسیدآقایی، معاون حملونقل و ترافیک شهرداری تهران به تبیین جزئیات طرح کنترل آلودگی هوا (طرح جایگزین زوج یا فرد) پرداخت.
در این جلسه که به ریاست آقای دکتر تقیزاده و با حضور مدیران، متخصصان، اساتید دانشگاهی و کارشناسان حملونقل کشور در محل فدراسیون حملونقل و لجستیک ایران برگزار شد، مواردی توسط معاون حملونقل ترافیک شهرداری تهران درخصوص طرح کنترل آلودگی هوا (طرح جایگزین زوج و فرد) بیان شد.
وی هدف از اجرای این طرح را، کنترل آلودگی هوا از طریق سیاست‌های مدیریت تقاضای سفر دانست و گفت: اگر همه مردم آزاد باشند که در تمامی ساعات شبانهروز آزادانه در تمامی بخشهای شهر تردد کنند، احتمالاً تمامی خودروسوارها بسیار راضی خواهند شد، ولی در این شرایط اوضاع معابر غیرقابل کنترل خواهد شد. برای مطالعه این طرح، مهم‌ترین تجارب جهانی اجرای طرح تردد نوبتی (زوج یا فرد) و طرح قیمتگذاری (طرح کاهش آلودگی هوا) بررسی شدند. اکثر کشورهای توسعه‌یافته طرح قیمتگذاری را به‌عنوان یک سیاست اجرایی جهت کنترل ترافیک کشور خود انتخاب کردهاند و اکنون نیز در اکثر کشورهای آمریکای جنوبی و آسیای شرقی، تردد نوبتی اجرا می‌شود و اجرای تردد نوبتی (طرح زوج یا فرد) به سادگی توسط نیروی پلیس راهنمایی و رانندگی قابل کنترل است. دلایل ادامه طرح تردد نوبتی در کشورهای در حال توسعه، کمبود زیرساخت‌ها و هزینه‌های اجرایی طرح است اما زیرساخت و سختافزارهای شهر تهران، از وضعیت مناسبی جهت اجرای طرح کاهش آلودگی هوا برخوردار است. طرح زوج یا فرد در سال 1384 و براساس آلودگی شدید هوای تهران، در یک جلسه اضطراری بررسی و تصمیم به اجرای موقت آن گرفته شد و این طرح فاقد هرگونه مطالعات بود.
پورسیدآقایی عدم دستیابی به اهداف اولیه و کاهش اثرات مثبت اولیه آن را به دلیل افزایش نرخ مالکیت خودرو دانست و گفت: افزایش نرخ مالکیت خودرو باعث افزایش دو برابری تعداد خودرو از زمان اجرای این طرح شد و در هر روز در طرح زوج یا فرد به اندازه کل زمان شروع طرح، خودرو در طرح تردد می‌کرد.
در تجربه اجرای طرح ترافیک در سال قبل، شاهد بودیم که باوجود کاهش درآمد شهرداری، در اثر اجرای این طرح، میزان ورودی به محدوده طرح ترافیک 22درصد کاهش یافت.
معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران معایب طرح زوج یا فرد را این‌گونه برشمرد:
-کاهش اثرات مثبت طرح زوج یا فرد در تهران با گذشت زمان،
-ناعادلانه بودن طرح زوج یا فرد (با توجه به تعداد پلاک‌ها و روزهای مجاز)،
-رشد نرخ مالکیت سواری (بخشی از این رشد ناشی از طرح است)،
-سنتی بودن شیوه اجرایی طرح زوج یا فرد به منظور کنترل آلودگی هوا با وجود فناوری‌های جدید و زیرساخت‌های موجود شهری.
وی درخصوص نکات مهم جهت افزایش اثرات طرح پیشنهادی گفت: در این طرح جایگزین توجه ویژه به ساکنان محدوده‌های طرح ترافیک و کنترل آلودگی هوای شهر تهران شده است. به موازات محدود کردن سواری شخصی توسعه محسوس حملونقل همگانی صورت گرفته و درباره ابعاد، ویژگی‌ها و اثرات طرح اطلاع‌‌رسانی‌ها تقویت شده است.
برای حفظ کارآمدی محدوده کنترل آلودگی هوا (زوج یا فرد سابق)، لازم بود سیاست اجرایی مورد استفاده در این محدوده تغییر یابد که با توجه به تجارب جهانی و مقایسه گزینه‌های مختلف، استفاده از سیاست قیمتگذاری می‌تواند کارآیی و اثربخشی مناسبی در این زمینه داشته باشد.
وی گفت: این طرح در تاریخ 13/11/1397 در شورای حمل و نقل و ترافیک شهر تهران مصوب شد. بعد از آن نیز در تاریخ 15/11/1397 در شورای شهر تصویب شد.
این طرح در مقایسه با طرح قبلی (زوج یا فرد) با توجه به اثرگذاری شاخص‌هایی مانند معاینه فنی برتر خودروها، ساعات غیرپیک ورود و خروج به محدوده و… برای استفاده‌کنندگان حداقل 25درصد کاهش هزینه خواهد داشت. این کاهش هزینه برای ساکنان محدوده کنترل آلودگی هوا با توجه به تخفیف در نظر گرفته شده برای آنان، معادل 75 درصد است.
در طرح قبلی، خودروهای دارای پلاک فرد در هر فصل سال حداکثر 26 روز و خودروهای پلاک زوج نیز حداکثر 39 روز مجاز به تردد در محدوده بودند. بر اساس طرح جدید، تعداد روزهای تردد مجاز هر خودرو پلاک تهران در هر فصل 20 روز مستقل از نوع پلاک زوج یا فرد خواهد بود و هر خودرو در صورت نیاز به بیش از 20 روز تردد در هر فصل، می‌تواند با پرداخت عوارض در محدوده تردد مجاز داشته باشد. تعداد روزهای مجاز برای خودروهای با پلاک غیرتهران نیز 15 روز در هر فصل خواهد بود و در روزهایی که خودروها عوارض ورود به محدوده طرح ترافیک اصلی را پرداخت می‌کنند، جزو سهمیه مجاز آنها از محدوده طرح آلودگی هوا محسوب نمی‌شود.
پورسیدآقایی گفت: در راستای تشویق شهروندان به کاهش آلودگی هوا و در راستای اجرای طرح کاهش و ترغیب و تشویق شهروندان به استفاده از خودروهای پاک با حداقل آلایندگی، تمهیداتی برای دارندگان خودروهای معاینه فنی برتر لحاظ شده است که شامل: ارایه تخفیف 25 درصدی برای خودروهای دارای معاینه فنی برتر و ارایه تخفیف 90 درصدی برای خودروهای برقی و هیبریدی می‌شود که شهروندان نیز به‌‌خوبی از این طرح استقبال کردهاند و از ابتدای سال بالغ بر 26هزار خودرو غیرمشمول معاینه فنی جهت اخذ معاینه فنی برتر به مراکز شهر تهران مراجعه کردهاند.
با در نظر گرفتن اثرات اجتماعی اجرای طرح قیمتگذاری و ایجاد تسهیلات بیشتر برای شهروندان ساکن در محدوده‌ها، تخفیفات و امتیازاتی برای آنها در نظر گرفته شد که به این شرح است:
-اجازه یک‌بار خروج رایگان پیش از ساعت ۸:۳۰ صبح،
-اجازه یک‌بار ورود رایگان پس از ساعت 17:00 عصر،
-اعطای تخفیف ۵۰ درصدی عوارض برای تردد بین ساعات ۸:۳۰ صبح تا 17:00 عصر.
او درخصوص عوارض حاصل از اجرای طرح و ترافیک گفت: صد درصد عوارض حاصل از اجرای طرح ترافیک در حساب جداگانه‌ای صرف توسعه و تقویت ناوگان حملونقل عمومی در راستای کنترل آلودگی هوا خواهد شد.
پورسیدآقایی همچنین وصولی سال 1397 از محل عوارض طرح ترافیک را خرید چند دستگاه اتوبوس دوکابین، ساخت بخشی از خطوط مترو، خرید قطعه توسط شرکت بهره‌برداری مترو و بازسازی اتوبوس‌های مستعمل برشمرد.
معاون حملونقل و ترافیک شهرداری تهران در مورد اثرات اجرای طرح محدوده کنترل آلودگی هوا و تردد ورودی به محدوده کنترل آلودگی هوا در هفته اول اجرای طرح را کاهش 24درصدی متوسط ساعتی ورود به محدوده، کاهش 16درصدی ورود به محدوده در ساعت اوج صبح و کاهش 18درصدی ورود به محدوده در ساعت اوج عصر اعلام کرد.
او همچنین درباره طول معابر دارای ترافیک سنگین نیز گفت: در این‌باره شاهد کاهش 35درصدی ترافیک معابر در داخل محدوده و کاهش 6درصدی ترافیک معابر خارج از محدوده بوده‌ایم.
