ارتقای ایمنی و خدمات؛ دو روی سکه برندسازی اتوبوس­های بین شهری

صنعت حمل و نقل آنلاین: طرح سیر هم‌نام اتوبوس‌های بین شهری از سوی سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌­ای درحال اجراست. این طرح که از اجرای آن زمان زیادی نمی­گذرد و براساس تجمیع شرکت‌های اتوبوسرانی در قالب چند شرکت مادر عملیاتی می‌شود، از همان شروع کار با مخالفان و موافقانی روبرو بود که در این میان مخالفت شرکت‌های اتوبوسرانی، موفقیت برندسازی را با اما و اگرهایی مواجه کرده است. درحالی که موافقان معتقدند که با برندسازی، کیفیت خدمات‌رسانی به مسافران ارتقا یافته و حمل‌ونقل مسافران سامان می‌یابد اما مخالفان که اغلب از فعالان این حوزه هستند می‌گویند عملیاتی شدن طرح سیر هم‌نام در چارچوب کنونی دردسرها و مشکلاتی را برای تعاونی‌های اتوبوسرانی ایجاد می‌کند و باید اصلاحاتی در این طرح اعمال شود تا از سرگردانی شرکت‌های کوچک و برخی راننده‌ها جلوگیری شود. در این میان و با وجود مخالفت شرکت‌های تعاونی با اجرای طرح کنونی، برندسازی و اجرای طرح سیر هم‌نام می‌تواند به بهبود خدمات‌رسانی و ایجاد رقابت میان شرکت‌ها کمک کند ضمن اینکه سازمان راهداری می‌تواند با کاهش سخت‌گیری به راننده‌ها و شرکت‌های کوچک اتوبوسرانی و ارایه بسته‌های تشویقی برای اجراکنندگان این طرح، ضریب موفقیت آن را افزایش دهد.

اجرایی شدن سامانه سیر هم­نام بهانه­ای شد تا سازمان راهداری وحمل ونقل جاده­ ای به منظور معرفی این سامانه اقدام به برگزاری همایش هم‌پیمانی شبکه سیر شرکت‌های مسافربری کند. در این همایش نظر فعالان حوزه حمل ونقل جاده­ای را درباره این سامانه جویا شدیم.

خروج مسافران از بلاتکلیفی با اجرای طرح سیر هم­نام

موسی نظری، مدیرعامل یک شرکت تعاونی اتوبوس بین شهری درباره اجرای طرح سیر هم‌نام می‌گوید: کلیات این طرح درباره فعالیت شرکت‌های حمل‌ونقل مسافر تحت یک یا چند برند در سراسر کشور متمرکز است و همین موضوع موجب می‌شود که مسافر از بلاتکلیفی و سرگردانی در هنگام انتخاب شرکت‌ها برای سفر خارج شود. نظری می‌افزاید: با اجرای این طرح مسافر می‌داند که چه شرکت و مجموعه­ای را برای خدمات‌رسانی انتخاب می‌کند. به گفته وی، در سال‌های گذشته و پیش از سال 68، انجام کلیه خدمات مربوط به حمل‌ونقل برون‌شهری مسافر در 17 شرکت تعاونی محدود می‌شد که با ورود سازمان حمل‌ونقل به عنوان زیرمجموعه وزارت راه و ترابری، تمرکز موجود میان شرکت‌های حمل‌ونقل از میان رفت.

این مقام مسوول در حوزه حمل‌ونقل مسافر بیان می‌کند: استدلال وزارت راه و شهرسازی بر این بود که شرکت‌های مسافری از تمرکز خارج شوند چون تجمع آنها می‌تواند برای دولت فعلی آن دوره دردسرساز شود.

نظری تصریح می‌کند: استدلال وزارت راه و شهرسازی صحیح نبود زیرا شرکت‌های مسافری طی 8 سال دفاع مقدس، حمل‌ونقل مسافران و رزمندگان را به خوبی مدیریت کرده بودند اما پس از جنگ، تصمیم به بزرگ‌سازی و جداسازی شرکت‌ها گرفتند.

عضو هیات‌مدیره شرکت‌های تعاونی مسافری با اشاره به تبعات مثبت و امتیازات تجمع شرکت‌های مسافری می‌گوید: همکاری شرکت‌های تعاونی با مسوولان ارتش و سپاه طی جنگ تحمیلی به حدی بود که آیت­الله هاشمی‌رفسنجانی هم در خطبه‌های نماز جمعه اعلام کردند اگر رزمندگان جان خود را از دست دادند، ‌رانندگان اتوبوس و شرکت‌های مسافربری جان و مال خود را در این راه فدا کردند اما با وجود این، تصمیم به جداسازی شرکت‌های حمل‌ونقل مسافر گرفته شد. وی اضافه می‌کند: وزارت راه و شهرسازی با شعار خصوصی‌سازی،2200 شرکت در سطح کشور، پروانه فعالیت دریافت کردند و 17 شرکت قبلی به شرکت‌های مستقل تبدیل شدند که هر کدام نام و اسم متفاوتی داشتند.

نظری اظهار می‌کند: جداسازی شرکت‌های اتوبوسرانی و تسهیل در صدور مجوز برای شرکت‌های جدید موجب شد که مسافر جامانده در بین راه، مسافری که چمدان خود را در اتوبوس جاگذاشته است و… نداند که به کدام شرکت برای رسیدگی به مشکلش مراجعه کند و افزایش مشکلات در این زمینه موجب شد که سازمان راهداری به فکر برندسازی و اجرای طرح سیر هم‌نام اتوبوس‌ها باشد.

این مسوول حوزه حمل‌ونقل مسافری با اشاره به امتیازات شبکه سیر هم‌نام می‌گوید: با رشد دردسرها و مشکلات جداسازی شرکت‌های مسافری، قرار است شرکت‌های خرد و کوچک به عنوان زیرمجموعه شرکت‌های مادر و بزرگ فعالیت کنند.

وی اظهار می‌کند: در صورتی که طرح سیر هم‌نام تکمیل شود، میدان رقابت سالم برای شرکت‌ها ایجاد شود، بسته‌های تشویقی در قبال خدمات مناسب شرکت‌ها ارایه شود و… شاهد تاثیر مثبت این طرح بر ساماندهی سفرهای بین شهری خواهیم بود.

به گفته این فعال حوزه حمل‌ونقل مسافری، شرکت مادر تنها برای اتوبوس‌های تحت پوشش شرکت می‌تواند کدرهگیری صادر کند و برای سایر راننده‌های اتوبوس که همکار همیشگی شرکت‌های مادر نیستند و به عنوان راننده‌های کمکی یا برای تامین مایحتاج زندگی فعالیت می‌کنند، نمی‌توان چنین اقدامی انجام داد و همین موضوع مشکلاتی را برای برخی راننده‌ها ایجاد می‌کند و راهکارهای لازم هم برای حل این مشکل در طرح برندسازی پیش­بینی نشده است. نظری ادامه می‌دهد: این راننده‌ها اگر تحت پوشش یک شرکت قرار بگیرند، محدوده فعالیتشان محدود می‌شود و اگر با شرکتی همکاری نکنند امکان فعالیت برای آنها وجود ندارد. وی می‌گوید: یکی دیگر از انتقادات وارد به طرح برندسازی و سیر هم‌نام، دخالت سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای به اندازه تابلوی شرکت‌ها، اندازه بغل نویسی نام شرکت روی اتوبوس و… است که این موضوع باید به خود شرکت‌ها و مدیران آنها واگذار شود.

این فعال حوزه حمل‌ونقل مسافری با اشاره به اجرای80 درصدی طرح سیر هم‌نام در تهران می‌گوید: این طرح هنوز به صورت 100درصد اجرایی نشده است اما در مسیر اجرا قرار دارد و از اوایل تیرماه تاکنون در حال عملیاتی شدن در پایتخت است.

نظری تصریح می‌کند: موفقیت یا عدم موفقیت طرح برندسازی شرکت‌های اتوبوسرانی بسته به اراده سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده­ای دارد و شرکت‌ها در اجرای آن نقش چندانی ندارند. وی معتقد است که طرح برندسازی، هزینه چندانی را به شرکت‌ها تحمیل نمی‌کند و در صورت اجرای مناسب این طرح، هزینه‌های اعمال شده از جمله بغل‌نویسی و… باز می‌گردد.

این فعال حوزه حمل‌ونقل مسافر با اشاره به مشکلات این حوزه می‌گوید: اگرچه اجرای طرح سیر هم‌نام می‌تواند تا حدودی به بهبود خدمات‌رسانی به مسافر کمک کند اما وجود برخی مشکلات از جمله نبود تولید مناسب اتوبوس، اجرای این طرح را با مشکل مواجه می‌کند. نظری ادامه می‌دهد: در حال حاضر، تنها یک شرکت در کشور اقدام به تولید اتوبوس می‌کند و مصرف‌کننده هم مجبور به خرید این نوع دستگاه است. وی اظهار می‌کند: شرکت عقاب افشان اسکانیا، ‌رقیبی در زمینه تولید اتوبوس در ایران ندارد و امکان واردات اتوبوس هم برای راننده‌ها یا شرکت وجود ندارد و همین موضوع موجب می‌شود که رقابت از میان رفته و شرکت عقاب افشان، به راحتی و با بهانه‌های مختلف قیمت‌های خود را افزایش دهد. به گفته این فعال اتوبوسرانی بین شهری، ‌علاوه برمشکلات پیش روی رانندگان و شرکت‌ها، طی سال‌های اخیر و با کاهش درآمد و رکود اقتصادی درکشور، حجم مسافرت‌ها کاهش یافته است اما با وجود این به دلیل افزایش قیمت سوخت، تعمیرات و… نرخ بلیت رشد کرده است که این موضوع با کاهش درآمد خانوارها همخوانی ندارد و موجب کاهش بیشتر سفر با اتوبوس‌های بین شهری می‌شود. نظری می‌گوید: عمر ناوگان اتوبوس‌های بین شهری در سال 89، بین 8 تا 9 سال بود اما در سه چهار سال اخیر به 14 سال رسیده است.

رفع ابهامات، موفقیت طرح سیر هم‌نام

احمدرضا عامری، رییس هیات‌مدیره اتحادیه تعاونی‌های مسافری درباره اجرای طرح سیر هم‌نام می‌گوید: تدوین و اجرای طرح برندسازی اتوبوس‌های بین‌شهری، برعهده سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌­ای است و عملیاتی شدن آن یک تصمیم حاکمیتی است. عامری می‌افزاید: اتحادیه اتوبوسرانی در اجرای این طرح به سازمان راهداری کمک می‌کند و در انتظار این است که آیا عملیاتی شدن طرح برندسازی در ساماندهی وضع موجود و بهبود خدمات‌رسانی به مسافران موثر است یا خیر؟ وی ادامه می‌دهد: طرح‌های متفاوت در ایران بر اساس آزمون و خطا انجام می‌شود و تحقیقات خاصی برای اجرای آن صورت نمی‌گیرد. به گفته عامری، طرح سیر هم‌نام اتوبوس‌های بین شهری پیش از این و در 25، ‌26 سال پیش اجرایی می‌شد اما سازمان حمل‌ونقل تصمیم گرفت که اجرای آن را متوقف کند و اقدام به جداسازی شرکت‌های اتوبوسرانی کرد و هم‌اکنون در حال اجرای دوباره این طرح است. در واقع عملیاتی شدن طرح برندسازی، اقدام جدیدی نیست. رییس اتحادیه شرکت‌های مسافری، اظهار می­کند: پیشنهاد اتحادیه این است که مسافران انتخاب شرکت مناسب برای سفر را برعهده داشته باشند و دولت در این زمینه دخالتی نداشته باشد. وی ادامه می‌دهد: طرح برندسازی یا سیر هم‌نام در پایتخت اجرایی شده است اما بهتر آن است که مردم با توجه به سود و منافع خود برای انتخاب شرکت اتوبوسرانی تصمیم می‌گیرند. عامری بیان می‌کند: تعداد شرکت‌های مسافربری حدود 2800 است که 1600 تا 1700شرکت آن اتوبوسرانی و مابقی سواری است.

مسیر حرفه­ای پیش روی خدمات اتوبوسرانی جاده­ای

حمید نجف، ‌کارشناس حوزه حمل‌ونقل درباره طرح برندسازی سیر هم‌نام به «تعادل» می‌گوید: اجرای برندسازی در شرکت‌های تولید‌کننده و خدماتی موجب می‌شود که شرکت یا مجموعه به سمت حرفه‌ای شدن حرکت کند و در این بستر هم اعتماد عمومی مشتریان را هم به بهترین شکل ممکن جلب کند و هم بهینه شدن خدمات و محصولات را به همراه دارد. نجف اضافه می‌کند: با اجرای برند‌سازی، بهره‌گیری از تکنولوژی‌های روز و سیستم‌های هوشمند به افزایش بهره‌وری شرکت‌ها کمک می‌کند. وی اظهار می‌کند: اگر طرح سیر هم‌نام در شرکت‌های اتوبوسرانی بین شهری اجرایی شود دیگر شاهد حضور شرکت‌های مختلف نخواهیم بود و تنها چند شرکت به عنوان برند داشته باشیم، شاهد بهبود کارکردی بین آنها هستیم ضمن اینکه این شرکت‌ها بین مشتریان بهتر شناسایی می‌شوند و به تدریج اعتماد مشتریان را به خود جلب می‌کنند. این کارشناس حوزه حمل‌ونقل ادامه می‌دهد: با برندسازی قدرت انتخاب مشتریان افزایش می‌یابد زیرا کیفیت خدمات‌رسانی به خوبی قابل ارزیابی است. به گفته نجف با حرفه­ای شدن شرکت‌ها، رقابت میان آنها هم افزایش می‌یابد و آنها مجبور به ارتقای سرویس‌دهی و کاهش قیمت خدمات‌رسانی می‌شوند که این موضوع هم در راستای منافع مشتری و هم به سود شرکت است. وی بیان می‌کند: برندسازی شرکت‌های اتوبوسرانی در تمام دنیا اجرایی می‌شود حتی در سایر بخش‌ها از جمله شرکت‌های راهسازی و… هم این موضوع صدق می‌کند. این کارشناس حوزه حمل‌ونقل ادامه می‌دهد: با برندسازی تمرکز طرح‌های اجرایی هم افزایش می‌یابد. به عنوان نمونه اگر شرکت‌های مختلف اجرای طرح را به عهده بگیرند امکان ایجاد سرگردانی یا عدم تمرکز وجود دارد و صرف هزینه‌ها چندان به پیشرفت طرح کمک نمی‌کند. نجف تصریح می‌کند: در صورتی که امکان رقابت بین شرکت‌ها وجود داشته باشد شاهد بهبود خدمات‌رسانی اتوبوس‌های بین شهری به مسافران خواهیم بود ضمن اینکه امکان مطرح شدن شرکت‌ها در سطح خاورمیانه وجود دارد. وی با اشاره به دلایل مخالفت شرکت‌های اتوبوسرانی با طرح برندسازی می‌گوید: تجربه نشان می‌دهد که شرکت‌ها در برابر تغییر مقاومت می‌کنند ضمن اینکه در اغلب موارد، منافع شخصی در ایران بر منافع عمومی اولویت دارد. گزینه دیگری که موجب مخالفت شرکت‌های اتوبوسرانی می‌شود این است که ریسک اجرای طرح‌های جدید بالاست و ممکن است عملیاتی شدن آن زیانده باشد. نجف اضافه می‌کند: با اجرای طرح سیر هم‌نام، گزینش شرکت حمل‌ونقل برای مسافر آسان‌تر است، ضمن اینکه از هرج و مرج کنونی شرکت‌های متعدد مسافری هم می‌کاهد و به فعالیت آنها نظم و سامان می‌دهد. الگوی مناسب این ساماندهی در سامانه اتوبوس تندرو (بی‌آرتی) قابل مشاهده است که می‌تواند در خطوط بین شهری به شکل دیگری اجرایی شود. وی ادامه می‌دهد: از این پس مسافران می‌توانند از میان برندهای مطرح شده، شرکت مناسب در سرویس‌دهی را انتخاب کنند و همین موضوع موجب می‌شود که خدمات‌دهی به سمت بهینه‌سازی حرکت کند.

این کارشناس حوزه حمل‌ونقل معتقد است که اجرای طرح سیرهم‌نام می‌تواند در شفاف‌سازی خدمات، بهره‌گیری از فناوری‌ها، ‌هوشمندسازی و… نقش مهمی ایفا می‌کند زیرا خدمات دهی به سمت حرفه‌ای شدن پیش می‌رود.

نجف می‌گوید: باید تلاش کنیم تا در حوزه‌های مختلف از جمله طرح سیر هم‌نام، اصول علمی روز دنیا را مورد استفاده قرار دهیم و از این طریق ‌هم به تدریج هزینه‌ها کاهش می‌یابد و هم اینکه ضریب سرویس‌دهی به مشتریان افزایش می‌یابد. وی بیان می‌کند: درحال حاضر برندسازی در شرکت‌های پروازی ایران اجرایی می‌شود و همین موضوع سبب شده است که تا با ایجاد رقابت میان شرکت‌ها خدمات‌رسانی به مسافر، تا حدودی بهبود یابد.

 اجرای طرح سیر هم­نام و مقابله با رقابت ناسالم

معاون وزیر راه و شهرسازی در مراسم همایش هم‌پیمانی شبکه سیر شرکت‌های مسافربری که به همت شرکت آریا سیر آسیا در هتل فردوسی تهران برگزار شد، با اشاره به مزایای اجرای طرح شبکه سیر هم­نام و مشکلات موجود در صنعت حمل و نقل جاده‌ای اظهار می­کند: در بخش حمل‌و‌نقل جاده‌ای علت اصلی پایین بودن سطح خدمات، وجود اشکال در نظام قیمت­گذاری است و به جای اصلاح سیاست­گزاری در واقع شرکت­های حمل و نقل زیر سوال رفته­اند. وی در ادامه تاکید می­کند که تعاونی مکمل بخش خصوصی است و هیچ تناقضی برای ارایه کالا و خدمات مرغوب و با کیفیت و قیمت متناسب با خدمات از سوی تعاونی­ها وجود ندارد.

رییس سازمان راهداری و حمل و نقل جاده­ای می­افزاید: لزومی بر اینکه یک عضو تعاونی حتما فرد باشد وجود ندارد بلکه عضو تعاونی می­تواند حتی یک شرکت باشد و از طرفی سود حاصل از فعالیت یک تعاونی نیز باید به نسبت خدمات و سهم اعضا تقسیم شود. از این رو دیگر، تفکر سهام مساوی و تقسیم سود برابر در یک تعاونی وجود نخواهد داشت.

وی با اشاره به تاریخچه تحولات حمل و نقل جاده­ای در کشور بیان می­کند: پس از انحلال شرکت­های حمل و نقلی بعد از انقلاب ۱۷ شرکت جدید به وجود آمد که شاید نیاز به ایجاد هیچ یک از آنها نبود و علی­رغم اینکه افزایش این شرکت­ها به منظور اشتغال­زایی صورت گرفت اما در واقعیت اشتغالزایی واقعی نیز ایجاد نشد. بلکه علت افزایش تعداد شرکت­ها به دلیل بروز نارضایتی از سطح خدمات بود.

کشاورزیان با اشاره به گام بعدی و اجرای طرح هم­نامی در سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای تصریح می­کند: با اجرای این طرح تقریبا تمام شرکت­های تهرانی هم­نام شدند اما سایر شهرها چنین طرحی رخ نداد و در تهران نیز هر اتوبوس با سایر شرکت­ها نیز می­توانست همکاری کند.

معاون وزیر راه و شهرسازی با بیان اینکه برای سامان‌دهی حمل‌ونقل عمومی جاده‌ای راه‌ حلی جز اجرای طرح شبکه سیر هم­نام وجود ندارد ابراز می­کند: طرح شبکه سیر هم­نام نیز با هدف ارتقا ایمنی، افزایش و ارزیابی خدمات کلید خورد. طرحی که هدف آن تقویت رقابت ناسالم نیست اما اگر شرکتی برنامه­ای برای ارتقا خدمات در منطقه فعالیت خود نداشته باشند، اجازه تاسیس شرکت در آن منطقه صادر خواهد شد.

به گفته وی حمل‌ونقل جاده‌ای از نظر اشتغال­زایی اشباع شده و سیاست سازمان  تقویت حمل‌و‌نقل عمومی یعنی اتوبوس و مینی‌بوس است. البته طبق تعاریف بین­المللی حمل‌ونقل، خودروهای سواری جزو حمل‌ونقل عمومی محسوب نمی­شود. طبق تحقیقات انجام شده ۱۲ سواری در ۱۰۰ کیلومتر ۱۰۰ لیتر سوخت مصرف می­کنند در حالی که یک دستگاه اتوبوس در همین مسافت ۳۵ لیتر سوخت مصرف می­کند و باعث ۶۵ لیتر صرفه جویی می‌شود. یعنی در صورتی که یک اتوبوس۲۰۰ کیلومتر تردد داشته نسبت به سواری‌ها ۱۳۰ هزار لیتر صرفه جویی در سوخت و از لحاظ مالی نیز ۴۰۰۰ دلار صرفه جویی در بر خواهد داشت.

رییس سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده­ای در ادامه به غیر اقتصادی بودن روش مالی خرید اتوبوس‌ در کشور اشاره می­کند و می­افزاید: با توجه به قیمت حدود ۸۰۰ میلیون تومانی خرید یک دستگاه اتوبوس در کشور تسهیلات ۳۰۰ میلیون تومانی که در واقع ۶۰ درصد کل قیمت اتوبوس باید از سوی خریدار تامین شود، هر کسی قادر به خرید یا نوسازی اتوبوس نخواهد بود این در حالی است که حتی در سطح بین­المللی هم آورده خریدار ناوگان عمومی معادل ۱۵ درصد قیمت خرید یک دستگاه اتوبوس است. در نتیجه با ادامه این روند حمل‌و نقل روز به روز ضعیف­تر خواهد شد.

کشاورزیان تاکید می­کند: اتوبوس‌ها در این طرح باید با شرکتی که نام آن بر روی بدنه آن درج شده است همکاری داشته باشند و روال کار دیگر مانند سابق نخواهد بود. از طرفی باید از سیر‌هایی که با ظرفیت کم از سوی چند شرکت به یک مقصد مشخص انجام می­شود نیز با همکاری شرکت­ها جلوگیری شود و یک اتوبوس با ظرفیت تکمیل به مقصد مورد نظر مسافران حرکت کند.

وی خطاب به شرکت­ها می­گوید: لاستیک نیز باید از سوی شرکت بین اتوبوس‌های تحت پوشش آن توزیع شود تا از استفاده و خرید لاستیک‌های فرسوده جلوگیری شود.

معاون وزیر راه و شهرسازی خاطرنشان می­کند: ما به دنبال تهیه طرح پیشنهادی به دولت برای کاهش عوارض گمرکی اتوبوس‌ها هستیم.

سخن آخر

بنابراین با اجرای طرح سیر هم­نام یا همان برندسازی در ناوگان اتوبوس­رانی جاده­ای به نظر می­رسد از یک طرف شاهد سازماندهی مناسب در بین تعاونی­های اتوبوس­رانی به منظور ارایه خدمات به مسافران باشیم و از طرف دیگر مسافران هم از سردرگمی به منظور انتخاب تعاونی موردنظر خود جهت انجام سفرهای بین شهری خارج می­شوند که وقوع این اتفاق به طور قطع در ارتقای ایمنی و خدمات موثر خواهد بود.