احیای طلای سیاه ایران با اتخاذ تدابیر خردمندانه نفتی

صنعت حمل و نقل آنلاین: دیپلماسی انرژی از مهم­ترین موضوعاتی است که کشورهای توسعه یافته به منظور رسیدن به امنیت ملی به صورت کاملا درست و منطقی در مجامع بین­المللی به کار می­گیرند. در واقع تا قبل از شروع به کار دولت یازدهم به نوعی شاهد از بین رفتن اعتبار نفتی ایران در دنیا بودیم. کاهش شدید تولید نفت ایران از یک طرف و نزول چشمگیر میزان صادرات آن و فرآورده­هایش به نقاط مختلف دنیا از طرف دیگر موجب شده بود تا ایران به لحاظ دیپلماسی انرژی در جهان به نوعی منزوی شود که وقوع این اتفاق، صدمه­های گوناگون و متعددی را به صنعت نفت ایران وارد کرد. با پیروزی دولت تدبیر و امید در انتخابات ریاست جمهوری سال 1392 به نوعی شاهد تغییرات گسترده در اتخاذ سیاست­های نفتی به خصوص در حوزه دیپلماسی انرژی بودیم. انتخاب بیژن نامدار زنگنه به سمت وزیر نفت موجب شد تا شاهد ظهور افق­های روشنی برای صنعت نفت ایران باشیم هر چند در عمل هم بخش قابل‌توجهی از تلاش تیم دیپلماسی نفتی بر عهده شخص وزیر نفت بود که سابقه خوبی در تعامل با همتایان خارجی و شرکت‌های بزرگ نفتی در دوره قبلی صدارت خود داشت. از طرف دیگر فعالیت دیپلماتیک نفتی نیز برخلاف دیپلماسی سیاسی به دلیل حساسیت‌های خاص و امکان بهره‌برداری سیاسی قدرت‌های غربی و تحریم‌کنندگان، به صورت غیررسمی و غیرآشکار تاکنون انجام گرفته است. از طرف دیگر صنعت نفت ایران در دولت یازدهم توانست مجددا جایگاه، اعتبار و موقعیت از دست رفته خود را در سطح جهانی و در بطن نهادهای بین‌المللی از جمله اوپک و همچنین نزد شرکت‌های بزرگ خارجی احیا کند. در حقیقت هدف اصلی ایران در دولت تدبیر و امید بازگشت ایران به جایگاه نفتی خود قبل از اعمال تحریم ها است. گذشت زمان و بازگشت قیمت نفت به سطح 60 دلار، منطقی بودن سیاست ایران را در قبال بازارهای نفت ثابت کرد. اما این سکوت عملا پس از توافق لوزان کنار گذاشته شد و وزارت نفت با توجه به فضای مثبت ایجاد شده ناشی از این توافق، تحرک گسترده‌ای در سطح بین‌المللی در دو حوزه بسترسازی برای افزایش صادرات و در اختیار گرفتن بازارهای قبلی و همچنین جذب و جلب شرکت‌های خارجی برای سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز ایران را آغاز کرد. نقطه اوج این تحرک، اجلاس­های اوپک بود که فضای کلی آن تحت‌الشعاع تحرکات دیپلماتیک ایران قرار داشت. در این راستا، ایران برای ایجاد هماهنگی­های لازم در جهت بازیابی دوباره بازارها، رایزنی گسترده‌ای را با کشورهای عضو اوپک و همچنین تولیدکنندگان غیر اوپک در پیش گرفت و توانست به صورت غیررسمی این کشورها را با کمترین چالش و اثر منفی بر قیمت نفت، به بازگرداندن سهم ایران از این بازار مجاب کند. در حقیقت ایران با وجود اینکه می‌تواند در مدت کوتاهی میزان تولید و صادرات نفت خود را به میزان قبل از تحریم بازگرداند اما با هدف همکاری با کشورهای نفتی و مدیریت بازار نفت، تصمیم گرفت در یک پروسه زمانی 6 ماهه پس از لغو تحریم‌ها، تولید نفت خود را یک میلیون بشکه افزایش دهد. سیاست معقولی که مورد حمایت اعضای اوپک و غیر اوپک قرار گرفته است و در اجلاس اخیر اوپک نیز این مساله خود را نشان داد. از طرف دیگر دیدار وزیر نفت ایران با مدیران شرکت‌های بزرگ نفتی در حاشیه اجلاس اخیر اوپک نیز علاوه بر نمایش تحرک دیپلماسی نفتی ایران، حاوی این پیام روشن به بازار نفت بود که دوره‌ای جدید از همکاری‌های بین‌المللی نفتی ایران همچنان در حال آغاز شدن است.

در کنار تحرکات دیپلماتیک نفتی در اوپک، ایران اخیرا توافق نفتی مهمی را با روسیه امضا کرده است هرچند جزییات دقیقی از این توافق اعلام نشده، اما قرار است روزانه حدود 500 هزار بشکه نفت ایران از سوی روس‌ها خریداری شده و در قبال آن ایران نیازهای اقتصادی خود را از روسیه و سایر کشورها تامین کند. این توافق که آلترناتیوی برای مواجهه با تحریم‌های اقتصادی قلمداد می‌شود، تا حد زیادی می‌تواند فشارحاصل از تحریم‌های نفتی را بر کشور کاهش دهد. در کل می‌توان دیپلماسی نفتی ایران را در طول 4 سال گذشته مثبت ارزیابی کرد، هرچند هنر دیپلماسی انرژی ایران را باید پس از رفع تحریم‌ها در بازگشت آرام و کم هزینه به بازارهای جهانی و آغاز همکاری‌‌های گسترده با شرکت‌های خارجی جست‌وجو کرد. با دیپلماسی انرژی ایران بعد از توافق برجام، تولیدکنندگان عضو اوپک به توافق رسیدند که بازار باید کنترل شود و ایران هم به سهمیه خود قبل از تحریم‌ها بازگردد که همین تصمیم را می­توان به نوعی به عنوان یک نقطه عطف در صنعت نفت ایران به شمار آورد به طوری که طی دو اجلاس اخیر اوپک، صادرکنندگان نفت جهان تصمیم گرفته­اند که ایران را از قاعده فریز کردن مازاد تولید خود مستثنی کنند. وقوع همین اتفاق در عمل موجب شد تا در شرایط کنونی شاهد باشیم که میزان تولید نفت ایران به حدود 4 میلیون بشکه در روز برسد. اما به منظور بررسی دیپلماسی انرژی ایران در دوران پسابرجام و حتی دولت یازدهم با کارشناسان و فعالان نفتی گفتگو کرده­ایم تا نظرات آنها را درباره این موضوع مهم جویا شویم.

دو تصمیم مهم اوپک

حامد فرنام مشاورکمیسیون انرژی اتاق ایران با اشاره به اینکه دیپلماسی انرژی به دنبال آنچه بر اساس ظرفیت­های موجود در کشورهای مختلف وجود دارد می­تواند در ایجاد امنیت ملی یک کشور موثر باشد می­گوید: در دولت گذشته به دلیل اتخاذ سیاست­های غلط و نابخردانه از یک طرف و وضع تحریم­های سنگین بر علیه کشور از طرف دیگر، شاهد دیپلماسی ضعیف انرژی ایران در حوزه بین­الملل بودیم. وی می­افزاید: ترکیه که در همسایگی ایران قرار دارد، سالانه حدود100 میلیارد دلار هزینه بابت خرید انرژی­های مختلف می­پردازد ولی ایران در طول یک سال100 میلیارد دلار از فروش انرژی به دست می­آورد که این قیاس نشان می­دهد که ایران صاحب چه ثروت عظیمی است. فرنام می­گوید: بسیاری از کشورهای توسعه یافته دنیا به این نتیجه دست یافته­اند که برقراری امنیت ملی جز با ایجاد یک دیپلماسی انرژی مناسب در مجامع بین­المللی امکان­پذیر نیست. وی تصریح می­کند: نقش کشورها در اوپک و اتخاذ سیاست­های درست در آن از سوی کشورهای نفتی بیانگر دیپلماسی انرژی این کشورهاست هر چند اوپک نسبت به چند سال گذشته جایگاه خود را در بین کشورهای صادر کننده نفت از دست داده است که با حضور مجدد و پررنگ ایران و عربستان سعودی در آن به نوعی شاهد قدرتمند شدن اوپک هستیم. وی با اشاره به این موضوع مهم که اوپک دو تصمیم مهم و حیاتی در طول دوران دولت یازدهم گرفت که برای ایران بسیار مهم بود تصریح می­کند: نخستین تصمیم اوپک مستثنی کردن ایران از فریز نفتی بود که وقوع این اتفاق موجب شد تا میزان تولید نفت ایران در شرایط پسابرجام رشد قابل توجهی داشته باشد. از سوی دیگر تصمیم دوم اوپک که برای ایران بسیار مهم بود عدم رعایت سقف تولید نفت از سوی کشورمان بود که این تصمیم موجب شد تا میزان سقف تولید نفت ایران به حدود 4 میلیون بشکه در روز برسد. فرنام اشاره­ای هم به حضور موثر دکتر کاظم پور اردبیلی به عنوان نماینده ایران در اوپک دارد و می­گوید: در دولت گذشته با رفتن جناب آقای کاظم پور اردبیلی از اوپک به نوعی شاهد ضعف در دیپلماسی نفتی ایران بودیم ولی با شروع به کار دولت یازدهم و وزیر شدن آقای زنگنه در وزارت نفت، مجددا دکتر کاظم پور اردبیلی به عنوان نماینده ایران در اوپک معرفی شد که وقوع این اتفاق نقش موثری در بازگشت ایران به جایگاه نفتی خود پیش از وضع تحریم­ها داشت. وی می­افزاید: البته نباید از ذکر این نکته مهم غافل شویم که اتخاذ سیاست­های درست و به­جا از سوی مهندس زنگنه در وزارت نفت و حتی اوپک موجب شد تا شاهد توسعه و پیشرفت نفتی کشورمان نسبت به گذشته باشیم.

تحول وتوسعه صنعت نفت با حضور زنگنه
از طرف دیگر اصغرپورمتین کارشناس حوزه انرژی با اشاره به اینکه در دولت گذشته صنعت نفت ایران با اتخاذ سیاست­های نادرست در حوزه­های مختلف داخلی و بین­المللی متحمل صدمات جبران ناپذیری شد می­گوید: در دولت یازدهم شاهد دو تصمیم­گیری مهم از سوی اوپک برای کشورمان بودیم که این دو تصمیم شامل استثنا کردن ایران از اجرای فریز نفتی است. وی تصریح می­کند: تصمیم دیگر اوپک تمدید کردن میزان سقف تولید نفت برای ایران بود که وقوع این اتفاق موجب شد تا میزان تولید نفت کشور به حدود 4 میلیون بشکه در روز برسد. وی می­افزاید: ثابت کردن قیمت هر بشکه نفت در رنج 48 تا 52 دلار از دیگر مهم­ترین سیاست­های ایران در دولت یازدهم بود که با اتخاذ سیاست­های درست از سوی زنگنه تحقق یافت. پورمتین می­گوید: مهندس زنگنه کارهای مهمی در طول 4 سال گذشته انجام داده است که از جمله آن می­توان به اجرای قراردادهای جدید نفتی، اجرای اقتصاد مقاومتی و بازگشت میزان تولید نفت ایران به دوران قبل از اعمال تحریم­ها اشاره کرد. این کارشناس حوزه انرژی می­افزاید: دولت یازدهم قدم­های مثبت و سازنده­ای برای صنعت نفت ایران برداشته و همین موضوع موجب شده است تا ایران به جایگاه خود پیش از اعمال تحریم­ها در صنعت نفت برگردد.

بنابراین با توجه به نظر کارشناسان و فعالان حوزه نفت به نظر می­رسد دولت یازدهم در اتخاذ سیاست­های نفتی در حمایت از تولید ملی و توسعه بین­المللی تا حدودی موفق بوده است. در واقع با توجه به اینکه زنگنه وزیر کنونی نفت ایران سابقه صدارت در وزارت نفت داشته است، حضور مجدد وی به عنوان سکاندار مهم­ترین وزارتخانه ایران در دولت تدبیر و امید نه تنها موجب شد تا دیپلماسی انرژی ایران در مجامع بین­المللی قوی­تر از گذشته شود بلکه در بازگشت کشور به لحاظ میزان تولید و صادرات نفت ایران به دوران قبل از اعمال تحریم­ها نقش موثری داشت.