در پی تحولات اخیر در سیاست‌های تجاری افغانستان، حجم مبادلات این کشور با ایران طی شش ماه گذشته به ۱.۶ میلیارد دلار رسیده و برای نخستین‌بار از تجارت ۱.۱ میلیارد دلاری با پاکستان پیشی گرفته است؛ موضوعی که نقش ایران و به‌ویژه بندر چابهار را در معادلات تجاری افغانستان برجسته‌تر کرده است.
عبدالسلام جواد آخندزاده، سخنگوی وزارت صنعت و تجارت افغانستان، با اعلام این خبر تصریح کرد که ایران طی ماه‌های اخیر با ارتقای زیرساخت‌های بندری و ارائه تخفیف‌های گسترده، مسیر چابهار را به گزینه‌ای امن‌تر و کم‌هزینه‌تر برای صادرکنندگان و واردکنندگان افغان تبدیل کرده است.
امتیازهای ایران برای جذب تجارت افغانستان
به گفته آخندزاده، ایران در بنادر خود از جمله چابهار اقدام به نصب تجهیزات جدید از جمله اسکنرهای اشعه ایکس کرده و مجموعه‌ای از تخفیف‌ها شامل ۳۰ درصد کاهش تعرفه بندری، ۷۵ درصد تخفیف انبارداری و ۵۵ درصد کاهش هزینه‌های پهلوگیری کشتی‌ها را برای محموله‌های افغانستان اعمال کرده است. این اقدامات، زمان ترخیص کالا و هزینه‌های حمل‌ونقل را کاهش داده و به بازرگانان افغان اطمینان می‌دهد که حتی در صورت بسته شدن مرزهای زمینی، روند انتقال کالا مختل نخواهد شد.
سخنگوی وزارت تجارت افغانستان تأکید کرد که تغییر مسیر تجارت کشورش از پاکستان به بندر چابهار «به سیاست رسمی دولت تبدیل شده است» و این روند در ماه‌های آینده افزایش خواهد یافت.
چالش‌های موجود در مسیر تجارت ایران و افغانستان
در کنار این پیشرفت‌ها، موانعی نیز همچنان پابرجاست. عبدالصدیق جوینده، تحلیلگر اقتصادی، معتقد است که ایران هنوز باید برخی مشکلات ساختاری را رفع کند تا بتواند جایگاه نخست تجاری افغانستان را تثبیت کند.
او می‌گوید: «نبود بانک مشترک، تحریم‌ها و پیچیدگی‌های انتقال پول باعث شده بخش زیادی از مبادلات مالی از طریق سیستم حواله سنتی انجام شود. همچنین کمبود خطوط راه‌آهن، جاده‌های فرسوده، پایانه‌های مرزی ناکافی و روند طولانی صدور مجوزهای تجاری از دیگر موانع همکاری با ایران است.»
جوینده تأکید کرد که اگر ایران روندهای گمرکی را ساده‌تر و تعرفه‌ها را کاهش دهد، قادر خواهد بود به‌طور کامل جایگزین پاکستان در تجارت خارجی افغانستان شود.
وابستگی متقابل؛ نیازهای دو کشور
این تحلیلگر با اشاره به نقش حیاتی هر دو کشور در تأمین نیازهای یکدیگر گفت: «افغانستان بخش قابل توجهی از انرژی شامل نفت، گاز و برق، همچنین مواد غذایی، دارو و بسیاری از کالاهای صنعتی و مصرفی خود را از ایران تأمین می‌کند. در مقابل، ایران نیز افغانستان را بازاری گسترده برای صادرات و همچنین منبعی مهم برای تأمین مواد معدنی و سنگ‌های قیمتی می‌داند.»
او تأکید کرد که بندر چابهار به‌عنوان تنها مسیر مطمئن افغانستان برای دسترسی به آب‌های آزاد، می‌تواند تسهیل‌کننده رشد اقتصادی دو کشور باشد و نقش ایران را در معادلات منطقه‌ای تقویت کند.
راهکارهای توسعه تجارت دو کشور
جوینده مجموعه‌ای از پیشنهادها برای تقویت روابط اقتصادی ارائه داد که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
-
تکمیل خط‌آهن خواف–هرات و توسعه جاده‌ها برای کاهش هزینه حمل‌ونقل
-
ایجاد بانک مشترک و سازوکار مالی شفاف
-
ساده‌سازی روندهای گمرکی و کاهش تعرفه‌ها
-
سرمایه‌گذاری مشترک در حوزه‌های معدن، انرژی، صنایع تبدیلی و کشاورزی
-
فعال‌سازی مناطق آزاد مرزی و برگزاری نمایشگاه‌های مشترک
-
افزایش بهره‌برداری از ظرفیت ترانزیتی بندر چابهار
