ترکیه خوشحال، ایران نگران، ارمنستان مردد؛ ماجرای زنگزور

در اقدامی تازه، ارمنستان و جمهوری آذربایجان با میانجی‌گری ایالات متحده بر سر ایجاد کریدور موسوم به «زنگزور» توافق کرده‌اند؛ مسیری که با نام رسمی «Trump Route for International Peace and Prosperity» (TRIPP) شناخته می‌شود و قرار است سرزمین اصلی آذربایجان را به جمهوری خودمختار نخجوان از طریق جنوب ارمنستان متصل کند. این طرح که از دهه ۱۹۹۰ و پس از فروپاشی شوروی مطرح بوده، بارها به دلیل جنگ‌های قره‌باغ و آتش‌بس‌های شکننده به تعویق افتاده بود.

منافع آذربایجان
برای باکو، این کریدور گامی استراتژیک برای تقویت جایگاه در شبکه حمل‌ونقل منطقه‌ای و طرح «مسیر میانی» به شمار می‌رود. با اجرای آن، وابستگی نخجوان به مسیرهای ایران و ارمنستان پایان یافته و آذربایجان می‌تواند به‌طور مستقیم در تجارت اروپا–آسیا نقش‌آفرینی کند.

واکنش ایران
ایران با صراحت با این طرح مخالفت کرده و آن را تهدیدی علیه امنیت ملی و منافع اقتصادی خود می‌داند. تهران نگران است که با کاهش نقش ترانزیتی‌اش، نفوذ ترکیه و آذربایجان در مرزهای شمال‌غربی افزایش یابد. برگزاری مانورهای نظامی در نزدیکی مرز ارس، بخشی از پیام هشدارآمیز ایران به طرف‌های دخیل در این پروژه بوده است.

موضع ارمنستان
هرچند دولت ارمنستان این توافق را امضا کرده، اما بخشی از افکار عمومی آن را خطری برای حاکمیت ملی ارزیابی می‌کنند. نخست‌وزیر نیکول پاشینیان در واکنش، طرح جایگزینی با عنوان «چهارراه صلح» پیشنهاد داده است که در آن مسیرهای ترانزیتی بازگشایی شود، اما کنترل و قوانین داخلی کشور حفظ گردد.

پیامدهای ژئوپلیتیکی
تحلیلگران معتقدند که اجرای کریدور زنگزور می‌تواند موازنه سنتی قدرت در قفقاز را تغییر دهد؛ به‌گونه‌ای که نفوذ ایران و روسیه کاهش یافته و ترکیه و آمریکا به بازیگران پرقدرت‌تری بدل شوند. با این حال، مسائل حل‌نشده‌ای چون جزئیات گمرکی، امنیتی و حقوق عبور، ابهاماتی جدی در مسیر اجرای طرح ایجاد کرده است.

چشم‌انداز آینده
اگرچه این کریدور می‌تواند به‌عنوان مسیر تازه‌ای برای همکاری اقتصادی و حمل‌ونقل منطقه‌ای عمل کند، اما خطر تشدید تنش‌های ژئوپلیتیکی همچنان وجود دارد. آینده پروژه به نحوه مدیریت منافع متعارض و تعامل میان قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بستگی خواهد داشت.