سرمقاله شماره 361 – توسعه مترو، بسترساز عدالت اجتماعی

دکتر محمد منتظری

مدیر دفتر هماهنگی UITP در ایران

قرن بيست­ ويکم بايد و البته مطمئنا مي‌تواند در زمينه حمل‌ونقل شهري نسبت به قرن بيستم بسیار بهتر عمل کند. اساسا قرن بيستم صرف تشخيص و ترميم خرابي‌ها و توسعه بيشتر مدل‌ها، تکنولوژي‌ها و روش‌هاي خدماتي­ ای شد که در قرن 19 ايجاد شده بودند.

توسعه نامنظم، آلودگي و از دست‌رفتن بسياري از رضايتمندي‌هاي قديمي شهري مي‌تواند بر اثر استفاده غيرهوشمندانه و نامناسب از اتومبيل باشد که همچنان يک وسيله مردم‌پسند است. حمل‌ونقل عمومی که در زندگي شهری از اهمیت بالایی برخوردار است، در ميان انتخاب‌هاي وسايل نقليه مورد بي‌مهري قرار گرفته است. اتومبيل به‌عنوان يک وسيله فردي و يا وسيله‌اي خانوادگي، تغييرات شگرفي در چرخه زندگي پديد آورده و به اکثر ما قدرت جابه‌جايي بي‌سابقه‌اي ارایه کرده که معمولا مشتريان و صاحبان خود را راضي مي‌كند.

به منظور تضمين كيفيت زندگي و توسعه پايدار شهرها در سراسر جهان، رويكردي يكپارچه نسبت به سياست­هاي شهري در زمينه هاي اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطي براي شهروندان و كسب و كار ضروري به نظر مي­رسد. عملكرد مطلوب و منسجم سيستم حمل و نقل عمومي سنگ بناي چنين سياست­هايي است.

سوال مهم اين است كه نسل کنوني و نسل آينده چه تغييراتي را در محيط براي حمل‌ونقل شهري ايجاد خواهند کرد كه نه‌ تنها کاربرد، بلکه رضايتمندي بيشتري را نيز جلب کنند؟ مطمئنا ما دقيقا نمي‌دانيم چه روي خواهد داد اما نتيجه قاطع اين است که دانش و وسايل کافي در دسترس است و اين امکان وجود دارد که بتوان حمل‌ونقل شهري را بسيار بهتر از آنچه که تاکنون ديده شده است ساخت.

براي رويارويي با توسعه روز افزون اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطي جامعه و به منظور ايجاد سيستم حمل­ ونقل عمومي يكپارچه، شركت­ها و وجوه مختلف حمل­ ونقل باید با يكديگر هماهنگ شده و همراه با كليه عوامل در يك جهت حركت کنند. اين اقدامات بايد در موثرترين سطح با توجه به شرايط محلي در نظر گرفته شوند و بتوانند نواحي مورد نظر را به همراه مناطق مختلف پوشش داده و زمينه ­هاي سياسي را مدنظر قرار دهند.

يک سيستم حمل‌ونقل عمومي خوب، توانايي سازماندهي و سازگاري با محيط را در سطح بالايي داراست. اين مساله با ابلاغ قانونی عملی نمی‌شود بلکه بايد با ايجاد عزم همگاني به کيفيتي مناسب برسد. اتومبيل‌هاي شخصي به کنار نخواهند رفت زيرا جذابيت‌هاي وسايل شخصي که باعث دسترسي راحت و آسوده افراد به مقصد مورد نظر در هر شرايطي مي‌شوند، غير قابل انکار است .استفاده عاقلانه و کم‌کردن ميزان استفاده از اتومبيل شخصی (در شرايطی که مي­دانيم ارایه و گسترش آن آزادي‌هاي فردي را سلب مي‌کند) بايد توسعه يابد. اين موضوع مي‌تواند به‌صورت کاملا موثر انجام شود و ما اکنون مي‌دانيم که چگونه آن را انجام دهيم. بايد فرصت‌ها را براي انجام بهترين عملکرد توسط خدمات حمل‌ونقل عمومي غنيمت شماريم. آسايش و رفاه اجتماعي ما در گرو اين موضوع است.

در چند دهه اخير مشكلات حمل‌ونقل در كلانشهر تهران به صورت بزرگترين معضل شهري رخ نموده كه يكي از عواقب ناگوار آن، پيدايش آلودگي هوا است كه خسارت وارده ناشی از آن به اقتصاد ملي بالغ بر ميلياردها ريال است. با توجه به سهم عمده منابع متحرك در آلودگي هواي تهران، توسعه سيستم حمل‌ونقل عمومي به عنوان روش بهينه انتقال مسافر، يك گزينه اجتناب ناپذير به نظر مي­رسد. براي حل معضل ترافيك و تبعات ناشي از آن، حمل‌ونقل عمومي و به­ خصوص ريلي بيشترين كارآيي موثر و مستمر را در برابر انرژي مصرفي نسبت به ساير شقوق حمل‌ونقل ايجاد مي­نماید و اين در حالي است كه كمترين آسيب به محيط زيست وارد مي­شود.

مزاياي سيستم‌هاي حمل­ ونقل ريلي درون شهري (مترو) براي شهر تهران عبارتند از سرعت بالا، هزينه جا‌به‌جايي مناسب، صرفه‌جويي در سوخت‌هاي فسيلي و در نتيجه آلودگي كمتر هوا و امكان دسترسي به خدمات عمومي مانند دانشگاه‌ها، مراكز كار، مراكز تفريح و در نتيجه اجراي عدالت اجتماعي براي كليه ساكنان شهر.

در انتها لازم به ذكر است كه سيستم‌هاي ريلي درون شهري تهران زماني مي‌توانند به طور موثر مورد استفاده قرار گيرند كه با ساير سيستم‌هاي حمل­ ونقل شهري هماهنگ بوده و يكپارچه شوند و در نتيجه اين تعامل است كه مزاياي گوناگوني براي استفاده كنندگان از بخش حمل­ ونقل عمومي و ساير حوزه‌هاي مديريت شهري تهران به ارمغان خواهد آمد.