ضرورت توجه به لجستیک و مدیریت زنجیره تامین در بخش حمل‌ونقل کالا

صنعت حمل و نقل آنلاین: لجستیک، زنجيره تامين یا آمادگری به معنی مدیریت جریان کالا و اطلاعات بین محل تولید یا محل موجودی تا نقطه مصرف است که شامل یکپارچه‌سازی اطلاعات، حمل‌و‌نقل، موجودی کالا، انبارداری، جابه‌جایی کالا، بسته‌بندی و در مواردی شامل امنیت کالا هم می‌شود. لجستیک قسمتی از زنجیره تامین است که ارزش زمان و مکان را به آن می‌افزاید. واژه لجستیک ريشه‌ای يوناني دارد و در موارد نظامي برای جابه‌جايی جنگ‌افزار، مهمات و جيره غذايي در مواقع حرکت از مکان اصلي به سمت خط مقدم استفاده مي‌شود. درواقع لجستيك به فعاليت‌های هماهنگي اطلاق مي‌شود كه جهت بررسي، تحقيق، مطالعه و برآورد نيازها و احتياجات اوليه در زمينه وسايل و تجهيزات، ماشين‌ها و ابزارآلات، تاسيسات و قطعات از هر نوع و امورات مربوط به تهيه، توليد، بيمه، نگهداری، انبارداری، توزيع، حمل‌ونقل، تنظيم و تهيه روش انجام كار، طراحي سيستم و دستورالعمل و نظارت بر موارد فوق انجام مي‌گيرد.

اما مدیریت زنجیره تامین، برنامه‌ریزی نظام‌مند در زمینه حمل‌ونقل کالا با اطلاع از امکانات موجود است که می‌تواند سود سرشار و صرفه‌جويي‌های كلان مالی برای متصدیان و صاحبان مشاغل ایجاد کند و برای مردم نيز به‌عنوان مشتريان کالاهای تولید و حمل شده سودآور باشد. مدیریت لجستیک وظیفه برنامه‌ریزی، اجرا، کنترل بهره‌وری، کارایی، ارسال و دریافت جریان و انبارش سرویس‌های کالا و اطلاعات مرتبط با آنها را مابین نقطه مقصد و نقطه مصرف براساس در نظر گرفتن نیازمندی‌های مشتری بر عهده دارد.

مدیریت پروژه لجستیک بر کاربرد دانش، مهارت‌ها، ابزار و تکنیک‌های فعالیت‌های پروژه به‌منظور دستیابی به هدف بهبود استوار است. پروژه لجستیک می‌تواند به دو جنبه مختلف تقسیم‌بندی گردد: لجستیک کلان‌نگر و لجستیک جزئی‌نگر.

لجستیک کلان‌نگر به‌طور کلان، نگاه به سیاست استراتژیک بر مبنای سطح اقدامات یا تشکیلات منطقه‌ای و قابل ملاحظه دارد و متمرکز بر استراتژی‌های لجستیک جهت سرفصل‌های بزرگ چشم‌انداز از قبیل مطالعات امکان‌سنجی درباره برنامه‌ریزی لجستیک و پروژه‌هایی با دید وسیع و استراتژیک است که در نظر گرفتن موضوعات و ملاحظات متعددی را می‌طلبد. برای مثال، برنامه‌ریزی توسعه‌ای برای استراتژی لجستیک آینده یک منطقه، کاملا باید بر حوزه لجستیک کلان‌نگر، بسط یابد.

لجستیک جزیی‌نگر به‌طور اساسی بر طراحی، بهینه سازی عملکرد و مدیریت جریان کاری زنجیره تامین و لجستیک واقعی یک تشکیلات متمرکز است و شامل راه‌حل‌های معمول برای بالابردن کیفیت مدیریت داخلی، مهندسی مجدد زنجیره تامین سرتاسری، طراحی جریان کاری آماده‌سازی، بهینه‌سازی لجستیک تولید، برنامه‌ریزی مرکز لجستیک، سازماندهی مجدد شبکه توزیع است. قابلیت اجرای مورد تاکید در لجستیک جزیی‌نگر، به این معنا است که راه‌حل‌های مربوطه باید قابل اجرا باشند. امروزه بخش‌های مختلف صنعت لجستیک به عنوان پشتیبان فعالیت‌های تجاری، خدماتی و تولیدی نقش حیاتی و اثرگذار در اقتصاد کشور ایفا می‌کند و صنعت لجستیک به رکن مهم برنامه‌ریزی اقتصادی در دنیای رقابتی امروز تبدیل شده است.

می‌توان گفت که بخش مهمي از محصولات و خدمات مرتبط با مديريت زنجيره تامين و لجستيك در حوزه‌هايی از جمله: سيستم‌ها و تجهيزات حمل‌ونقل محصولات و بار، فناوری‌های حمل‌ونقل اقلام خشك، اقلام مايع و اقلام فله‌ای، سيستم‌ها و نرم‌افزارهای مديريت حمل‌ونقل و مديريت انبار و… نمودار است. مديريت زنجيره تامين در معنای کلی آن، فرصت‌هايي به‌منظور يكپارچه‌سازی و مديريت درون شركتی و بين شركتی پيشنهاد مي‌کند که با مزيت‌های فرآيندهای تجاری در ارتباط بوده و روش جديدی را برای مديريت فعاليت‌های تجاری و ارتباطات با ساير اعضا در زنجيره تامين ارايه مي‌دهد. به‌كارگيری دانش لجستيک و مديريت زنجيره تامين، منافع بی‌شماری دارد که بهره‌وری بالاتر، چابکي بيشتر، موعدهای تحویل کوتاه‌تر، سود بالاتر، رعايت حقوق بيشتر مشتری، وجود موجودی‌ها و اندازه انباشته‌ها به مقدار صحيح، قابليت مشاهده و ردگيری رخدادها، کاهش هزينه‌‌ها، ايجاد مزيت‌های رقابتی، تعامل نزديکتر با تامين کنندگان، ایجاد فرصت برای خريد مقادير زياد و با هزينه کمتر، ايجاد مرجع پاسخگويي، توانايي اجراي دقيق سيستم‌ها به صورت ترکيبي، از جمله آنها است.

موانع توسعه لجستيك در كشور

پنج عامل اصلي را به‌عنوان مهم‌ترين موانع توسعه لجستيك و مديريت زنجيره تامين در كشورهاي درحال توسعه می‌توان معرفی کرد كه در مورد كشور ما نيز مصداق دارد.

این عوامل شامل موارد زیر هستند: زيرساخت‌های ناكافي، زيرساخت‌هاي ضعيف حمل‌ و نقل و قوانين متعدد و مختلف مربوط به آن، زيرساخت­هاي مخابراتي ناكافي، وسايل حمل‌ونقل فرسوده و ناكافي، شبكه جاده‌ای ناكافی، انبارهای ناكافی، شبكه راه‌آهن اندك و قديمي، چالش‌های اقتصادی، درك ضعيف از اقتصاد رقابتی، ضعف در برنامه‌ريزی اقتصادي واقع‌بينانه و عملی، كمبود اطلاعات در بازار، سيستم بانكي ناكارا و نرخ‌های بهره بالا، ناكارايي نظام مالياتي، چالش‌های مديريتي، مديريت بروكراتيك و عدم هماهنگي‌های ميان سازماني در زنجيره، عدم انعطاف‌پذيري سيستم، عدم اعتماد بين اجزای زنجيره و طولاني بودن سيستم‌های قضايي جهت حل و فصل دعاوی و كمبود نيروي انساني متخصص و صلاحيت‌دار.

کلید ساختن یک سیستم لجستیک پایدار، بازشناخت سرمایه‌ها در منابع انسانی و ساختارهای مدیریت ضروری مورد نیاز برای مدیریت بهره‌وری و کارایی این‌گونه سیستم‌ها است. یک واحد مدیریت لجستیک، یک ساختار مدیریتی مسئول برای سازماندهی، پایش و پشتیبانی همه فعالیت‌های زنجیره تامین درون سیستم لجستیک است.

کارکرد لجستیک در حمل­ ونقل هوایی

لجستیک به‌عنوان یکی از فعالیت­‌های اصلی حمل­ ونقل هوایی به­‌خصوص در فرودگاه‌ها، شامل بارگیری/ بارانداز بار در فرودگاه، سوار/ پیاده کردن مسافران از هواپیما، نگهداری و انبارداری محموله‌ها، جابه‌جایی بار و مسافر در محوطه فرودگاه، برنامه‌‌ریزی و زمان‌بندی سفر، بسته­‌بندی کالا و سایر خدمات مشابه است. امروزه لجستیک، حوزه حمل‌ونقل هوایی را فراتر از موارد فوق دانسته و ایجاد شهرک‌ها و پارک‌های لجستیکی در مجاورت فرودگاه‌ها، فعالیت شرکت‌های لجستیکی طرف سوم در ارایه خدمات تجاری و ایجاد پایانه­‌های حمل­‌ونقل چندوجهی در فرودگاه‌ها را به‌عنوان مهم‌ترین طرح‌های توسعه­‌ای فرودگاه‌های بین­‌المللی مدنظر قرار می­‌دهند چراکه بدون توجه به موارد فوق هیچ‌گاه یک فرودگاه نخواهد توانست به یک “هاب” لجستیکی موفق تبدیل شود. با نگاهی به تجربیات موفق برخی کشورهای همسایه که بهترین جایگاه­‌ها را در عرصه حمل­‌­ونقل هوایی دارند نشان می‌دهد که توسعه یک فرودگاه بین­‌المللی بدون توجه به زیرساخت‌های لجستیکی آن و پیوند یکپارچه‌اش با فعالیت‌های تجاری – لجستیکی کاری عبث و محکوم به شکست خواهد بود.

کارکرد لجستیک در حمل­ ونقل ریلی:

سیستم حمل‌ونقل ریلی به‌عنوان ارزان‌ترین و مناسب‌ترین نوع حمل‌ونقل خصوصا در مورد حمل کالا و به دلیل افزایش بهره‌وری آن می‌تواند در زمینه مباحث لجستیکی مورد توجه قرار بگیرد. لجستیک ریلی شامل بارگیری و بارانداز، انبارداری کالاها، جابه‌جایی بار در ایستگاه، برنامه‌‌ریزی و زمان‌بندی سفر، بسته­‌بندی کالا است که برنامه‌ریزی برای آن می‌تواند بیش از پیش از هزینه‌های حمل بکاهد. متاسفانه عدم برنامه‌ریزی صحیح در سیستم حمل‌ونقل ریلی، نداشتن سیاست‌های مدیریت تقاضا، ضعف در ارایه خدمات چند وجهی و درب به درب، عدم انطباق سیستم مدیریت منابع انسانی با شیوه­های نوین مدیریتی، ضعف سیستم تعمیرو نگهداری، فرسودگی ناوگان، نداشتن رویکرد مدیریت یکپارچه درخصوص برنامه‌ریزی برای توسعه خطوط و ناوگان ریلی، سیکل طولانی خرید تجهیزات، عدم رعایت روند علمی خصوصی‌سازی در ایران، موانع گمرکی، عدم تناسب سیستم‌های تخلیه و بارگیری و نداشتن استراتژی قوی منجر به عدم کارایی لجستیک ریلی در کشور ما شده است.

کارکرد لجستیک در حمل­ ونقل دریایی:

تخلیه کالا از درون کانتینرها (استریپ) و همچنین بارگیری کالا به داخل کانتینرها (استافینگ) با بهره‌گیری از نیروی‌های متخصص و دستگاه‌های مجهز و پیشرفته در پایانه‌های کانتینری و غیرکانتینری و همچنین انبار کالاها در انبارها تا رسیدن به دست مشتری از طریق بازار را لجستیک دریایی می‌گویند. میزان ترانشیپ ایران در مقایسه با کشورهای همسایه و رقیب به رغم رفع تحریم‎ها نشان‌ می‌دهد که به لجستیک دریایی بی‌توجه بوده‌ایم و تا موفقیت راه درازی در پیش داریم. برای ایجاد شرایط و توان لازم جهت حرکت به سوی نقش‌آفرینی در‎ لجستیک منطقه‌ای و جهانی کالا، باید علاوه بر شناخت و اشراف به حوزه تخصصی بندری و دریایی، با تفکری جامع‌نگر به صحنه لجستیک کشور نگاه شود تا بتوان تحلیلی از شرایط و قابلیت‌ها به دست آورد. در زنجيره‌ تامين، حمل و نقل، اساسي‌­ترين و مهم‌­ترين بخش آن است، كه به‌دلیل همین اهمیت، در ادامه، در خصوص آن، به تفصيل توضيح داده خواهد شد.

مفهوم حمل‌ونقل در زنجیره تامین:

حمل‌ونقل به‌ معناي جابه‌جايي مواد و محصول، بين دو نقطه از زنجيره‌ تامين است. مواد و کالای مورد نياز هر مشتری، تا زمانی‌ که به محل مصرف انتقال نيابد، ارزش چندانی برای وی ندارد. از اين‌ رو، حمل­ونقل، با انتقـال کالای خـريداری شـده از تامين‌‌کننـده به محل توليـد، جابه‌جایی محصول نيم‌‌ساخته، بين واحدهای يک سازمان، و انتقـال محصـول تمام‌ شـده، به محل مشتری، برای وی، ايجاد ارزش مکانی و زمانی می‌کند.

بنابراين حمل‌ونقل، به‌‌عنوان يک فعاليت حياتی و با ارزشِ افزوده‌ بالا، بدون نگاه به هزينه‌‌زا بودن آن، برای موفقيت یک بنگاه اقتصادی، اهميت زيادی دارد.

در دنیای تجارت و با رشد و توسعه‌ بازارهای نوین جهانی و تعامل هر چه بيشتر بینِ بازار کشورهای مختلف، محدوده‌ اثرگذاری شیوه‌های حمل‌ونقل، نه‌ تنها از بازارهای داخلی فراتر رفته بلکه فواصل بسيار دور و خارج از مرزها را نيز با قدرت بیشتری در بر گرفته است و به‌عنوان عاملی اساسی، بيش از پيش، در تعيين موقعيت رقابتی يک شرکت در بازار، ایفای نقش می‌‌کند. همان‌طور که می‌دانیم قیمت تمام‌شده محصول و زمان دسترسی به آن نقش اساسی در بازار رقابتی دارد، بنابراین صنعت حمل‌ونقل نیز با دارا بودن ارزش‌های زمانی و مکانی در رساندن کالا به دست مشتری مورد توجه ویژه بنگاه‌های اقتصادی قرار می‌گیرد و اهمیت می‎یابد.