تدبیر یا نبودن، مساله این است!

صنعت حمل و نقل آنلاین: پرواز مسافربری شماره ۷۵۲ هواپیمایی بین‌المللی اوکراین در تاریخ ۱۸ دی ۱۳۹۸ (۸ ژانویه ۲۰۲۰) از مبدأ فرودگاه بین‌المللی امام خمینی تهران عازم مقصد کی‌یف بود که هدف شلیک دو موشک زمین به هوا به فاصله زمانی ۲۴ ثانیه توسط سامانه موشکی تور از پدافند هوایی سپاه قرار گرفت و ساقط شد. همه ۱۷۶ سرنشین این پرواز جان باختند و ایران بلافاصله علت سقوط را نقص فنی اعلام کرد که در مقابل کارشناسان بنا بر شواهد، فرضیه برخورد موشک را مطرح کردند. پس از گذشت سه روز از این واقعه تلخ و با وجود تحلیل‌ها و خبرسازی‌های مختلف، همچنین اظهارات متناقض، پنهان‌کاری‌ها و تکذیب‌های متوالی در نهایت در تاریخ ۲۱ دی ۱۳۹۸، شلیک موشک به هواپیمای اوکراینی توسط ستاد کل نیروهای مسلح ایران تایید شد. بنا بر اطلاعیه ستاد کل نیروهای مسلح، دلیل شلیک موشک به این هواپیمای مسافربری «خطای انسانی غیرعمد در تشخیص شی پرنده» اعلام شده ‌است.

عباس عبدی در این‌خصوص می‌گوید: «پس از هر حادثه‌ای که رخ می‌دهد، اولین پرسش این است که مسئولیت و تقصیر رخ دادن این حادثه بر‌ عهده کیست؟ چه کسانی را باید تحت پیگرد قضایی یا سیاسی و اخلاقی قرار داد؟ آیا در جامعه مدرن چیزی به‌عنوان خطای فردی داریم؟ و اگر داریم حدودش چگونه است؟ در قضیه سقوط هواپیما نیز باید به این مساله توجه داشت. نه فقط این هواپیما، بلکه هر حادثه هوایی مشمول این قاعده است. اگر قرار باشد در هر حادثه‌ای به عوامل فردی، مثل اشتباه یا حتی نفوذ و غیره اشاره و مساله حل شود، دیگر سنگ روی سنگ بند نمی‌شود. مردم که نمی‌توانند امنیت و زندگی خود را به مسئولیت‌های فردی افرادی وابسته کنند که آنان را شخصا نمی‌شناسند. این حکومت است که آنان را منصوب می‌کند و باید مسئولیت بپذیرد. یکی از عللی که در ایران مسئولان بالاتر مسئولیت نمی‌پذیرند و استعفا نمی‌دهند، همین نگاه است که خلاصه در صف اول حادثه می‌توان کسانی را پیدا کرد که مرتکب خطا شده‌اند و بار مسئولیت را به دوش آنان انداخت. علت دیگر این مسئولیت‌‌ناپذیری مدیران؛ در نگاهی است که در جامعه ترویج می‌شود که گویی با انتخاب یا حضور افراد خوب (که معمولا هم عکس آن انتخاب می‌شوند) کار‌ها درست می‌شود. در حالی‌که نقش ساختار‌ها و مدیریت‌های کلان بسیار مهم‌تر از نقش افراد است.»

بالطبع این واقعه تلخ اولین حادثه هوانوردی تجاری کشور نیست و باید گفت که آخرین آن هم نخواهد بود، اما متاسفانه آنچه مشخص است ضرباهنگ این وقایع هوایی در کشور شدت فزاینده‌ای گرفته است. تاکنون فرافکنی و توجیه عملکردها توسط مسئولان امر کمکی به کاهش مخاطرات صنعت هوانوردی نکرده است و اگر نخواهیم به بررسی ابعاد دیگر و یافتن مجموعه اشتباهات سیستماتیک منجر به این قبیل حوادث قابل پیشگیری بپردازیم، قادر به ارایه راهکارهای عملی مبتنی بر واقعیات جهت بهبود ایمنی و امنیت صنعت هوانوردی تجاری کشور نخواهیم بود.