بندر خشک پیشگامان یزد بهعنوان یکی از مهمترین پروژههای لجستیکی کشور، امروز در نقطهای حساس از مسیر توسعه خود قرار دارد؛ نقطهای که هم ظرفیتهای بالقوه بالایی برای ساماندهی زنجیره تأمین ملی و بینالمللی دارد و هم با موانع ساختاری، بهویژه در حوزه حملونقل ریلی، مواجه است. فعالان این مجموعه معتقدند آینده بندر خشک پیشگامان بیش از هر چیز به سیاستگذاری دولت در حوزه تعرفههای حملونقل، حمایت از لجستیک ریلی و نگاه راهبردی به نقش پسکرانهها وابسته است.
ناصر ظهوری مهریزی، مدیرعامل بندر خشک پیشگامان، اصلیترین چالش پیشروی این مجموعه را بالا بودن هزینه حملونقل ریلی، بهویژه در مسیرهای بینالمللی، عنوان میکند. به گفته او، در حالی که حملونقل ریلی از نظر ایمنی، پایداری، مصرف سوخت و ظرفیت حمل انبوه مزیتهای قابلتوجهی دارد، اما اختلاف محسوس تعرفهای آن با حملونقل دریایی باعث شده است بسیاری از صاحبان کالا تمایلی به استفاده از این شیوه نداشته باشند. این موضوع، در عمل بخشی از ظرفیت بالقوه شبکه ریلی کشور و همچنین زیرساختهای ایجادشده در بندرهای خشک را بلااستفاده گذاشته است.
ظهوری مهریزی با تأکید بر نقش دولت در اصلاح این وضعیت میگوید: «اگر سیاست کاهش تعرفههای صادراتی و ترانزیتی در بخش ریلی بهصورت هدفمند اجرا شود، میتوان بخش قابلتوجهی از بار را از جاده و دریا به ریل منتقل کرد. این اقدام علاوه بر افزایش بهرهوری لجستیکی، موجب کاهش فشار بر شبکه جادهای، کاهش تصادفات، صرفهجویی در مصرف سوخت و بهبود شاخصهای زیستمحیطی خواهد شد.»
در کنار چالشهای اقتصادی، تجربه بحرانهای لجستیکی سالهای اخیر اهمیت وجود زیرساختهای پشتیبان در پسکرانهها را بیش از گذشته آشکار کرده است. اختلالات ایجادشده در بنادر جنوبی کشور، بهویژه بندرعباس، نشان داد که تمرکز بیش از حد بار در بنادر ساحلی میتواند در شرایط بحرانی به گلوگاههای جدی در زنجیره تأمین منجر شود. در چنین شرایطی، بندر خشک پیشگامان بهعنوان یک گزینه استراتژیک و قابلاعتماد برای انتقال و توزیع کالا به عمق سرزمین مطرح شد.
به گفته مدیرعامل این بندر، بندر خشک پیشگامان با برخورداری از زیرساختهای ریلی، انبارداری و گمرکی، توانایی جذب بخشی از بار بنادر جنوبی و انتقال سریع آن به پسکرانهها را دارد. این ویژگی میتواند در مواقع اضطراری، از انباشت کالا، افزایش هزینهها و ایجاد اختلال در تأمین بازار جلوگیری کند و به پایداری جریان کالا در کشور کمک شایانی کند.
بندر خشک پیشگامان فعالیت خود را از سال ۱۳۸۸ و بر پایه مطالعات جامع لجستیکی آغاز کرده است. در مرحله مطالعاتی این پروژه، بیش از ۷۰ بندر خشک موفق در نقاط مختلف جهان مورد بررسی قرار گرفت تا بهترین الگوی ممکن برای طراحی و اجرای این مجموعه انتخاب شود. بر اساس نتایج این مطالعات، در نهایت ۴۲ نوع کاربری برای بندر خشک پیشگامان تعریف و مصوب شد که در قالب سه فاز توسعهای برنامهریزی شدهاند. فاز نخست این پروژه هماکنون به بهرهبرداری رسیده و بخش قابلتوجهی از زیرساختهای پایه را در بر میگیرد.
در فاز اول، بیش از ۴۰ کیلومتر خطوط ریلی داخلی و بیرونی احداث شده که این بندر را به شبکه ریلی سراسری کشور متصل میکند. این اتصال ریلی، امکان انجام عملیات تخلیه، بارگیری و جابهجایی کالا در مقیاس بالا را فراهم کرده و بندر خشک پیشگامان را به یکی از نقاط مهم لجستیکی در مرکز کشور تبدیل کرده است. علاوه بر این، انبارهایی به مساحت حدود ۲۰ هزار مترمربع برای نگهداری انواع کالاها ایجاد شده که نقش مهمی در مدیریت جریان کالا ایفا میکنند.
یکی از اقدامات شاخص این مجموعه، راهاندازی سردخانههای مجهز برای نگهداری کالاهای فاسدشدنی نظیر گوشت و مرغ است. این سردخانهها بهویژه برای تسهیل فرآیند ترخیص، توزیع داخلی و صادرات محصولات غذایی اهمیت ویژهای دارند. به گفته مدیران بندر خشک پیشگامان، وجود این زیرساختها باعث شده است این بندر بتواند بخشی از زنجیره تأمین کالاهای حساس را بهصورت کامل پوشش دهد و در صادرات به بازارهایی مانند روسیه نقش مؤثری ایفا کند.
بیشتر بخوانید :
تغییر مسیر تجارت افغانستان به بندر چابهار؛ ایران از پاکستان پیش افتاد
ظرفیتهای بتاء؛ نقطه اتصال همکاریهای بندری ایران و آذربایجان
در حوزه گمرکی، ایجاد محوطهای به وسعت ۱۲ هکتار که بهطور کامل به شبکه ریلی متصل است، از دیگر مزیتهای این بندر به شمار میرود. این محوطه گمرکی امکان انجام فرآیندهای واردات، صادرات، انبارش و حتی فرآوری اولیه کالا را در یک محدوده یکپارچه فراهم میکند. چنین ساختاری میتواند به کاهش زمان ترخیص، کاهش هزینههای لجستیکی و افزایش شفافیت در فرآیندهای تجاری کمک کند.
بندر خشک پیشگامان در کنار توسعه زیرساختهای فیزیکی، به حوزههای نوآورانه نیز توجه داشته است. راهاندازی اپلیکیشن «بازرگان» با تمرکز بر عرضه محصولات FMCG در سطح خردهفروشی، نمونهای از تلاش این مجموعه برای پیوند دادن لجستیک سنتی با تجارت دیجیتال است. این رویکرد میتواند در آینده به توسعه بازار، افزایش بهرهوری و ایجاد ارزش افزوده بیشتر برای فعالان اقتصادی منجر شود.
در افق توسعهای این بندر، پروژههای متعددی پیشبینی شده است؛ از جمله احداث سیلوهای ۵۰ هزار تنی، ایجاد هشت کندوی ۶۲۵۰ تنی در بندرعباس، راهاندازی نیروگاه برق CHV و توسعه واحدهای صنعتی و تولیدی در محدوده بندر. مجموعه این طرحها میتواند بندر خشک پیشگامان را به یکی از هابهای لجستیکی مؤثر کشور تبدیل کرده و نقش آن را در اقتصاد ملی و منطقهای پررنگتر سازد.
در مجموع، بندر خشک پیشگامان یزد نمونهای از پروژههایی است که در صورت اصلاح سیاستهای تعرفهای، حمایت هدفمند دولت و نگاه راهبردی به لجستیک ریلی، میتواند به یکی از ستونهای اصلی پایداری زنجیره تأمین کشور تبدیل شود؛ نقشی که اهمیت آن در شرایط بحران، بیش از هر زمان دیگری نمایان شده است.
