تحولات پرشتاب در منطقه قفقاز، اهمیت نقش‌آفرینی فعال و راهبردی ایران را بیش از گذشته آشکار کرده است. این منطقه امروز شاهد شکل‌گیری مسیرهای تازه ترانزیتی و بازتعریف همکاری‌های اقتصادی است؛ روندی که می‌تواند جایگاه ایران را به‌عنوان چهارراه ارتباطی شرق و غرب و شمال و جنوب بار دیگر تثبیت کند.
در همین راستا، نشست سه‌جانبه ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان در باکو، فرصتی راهبردی برای هماهنگی زیرساخت‌ها، گسترش همکاری‌های اقتصادی و تقویت جایگاه ژئوپلیتیکی سه کشور در چارچوب کریدورهای بین‌المللی به شمار می‌رود.
تحولات قفقاز و نگاه واقع‌بینانه ایران
یکی از محورهای کلیدی تحولات اخیر، طرح «کریدور زنگزور» است که پس از جنگ ۲۰۲۰ میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان مطرح شد. این طرح در ظاهر اقتصادی، اما در عمق خود واجد ابعاد ژئوپلیتیکی مهمی است و می‌تواند موازنه قدرت در قفقاز جنوبی را دگرگون کند. با وجود حضور میانجی‌های غربی و تحرکات جدید امنیتی در منطقه، کارشناسان معتقدند حذف ایران از معادلات قفقاز امکان‌پذیر نیست.
مسیرهای سنتی چون بیله‌سوار–جلفا و اتصال ایران به گرجستان از طریق ارمنستان همچنان فعال‌اند و ظرفیت‌های تازه‌ای برای گسترش تجارت منطقه‌ای دارند. ایران با اتخاذ سیاستی هوشمندانه، در پی بهره‌برداری از فرصت‌های جدید به جای تقابل مستقیم با روندهای جاری است.
کریدور شمال–جنوب؛ شاهراه استراتژیک ایران
در کنار تحولات قفقاز، فعال‌سازی کامل کریدور بین‌المللی شمال–جنوب به‌عنوان مسیر جایگزین کانال سوئز، جایگاه ایران را در تجارت جهانی ارتقا می‌دهد. این کریدور، مسیر کوتاه‌تر و کم‌هزینه‌تری میان اقیانوس هند، روسیه و شمال اروپا فراهم می‌کند و ظرفیت حمل کالا را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد.
توسعه این مسیر نه‌تنها موجب افزایش درآمدهای غیرنفتی و اشتغال پایدار در بخش‌های ریلی، جاده‌ای و لجستیک می‌شود، بلکه موقعیت ژئوپلیتیکی ایران را به‌عنوان محور ارتباطی منطقه تثبیت خواهد کرد.
نشست باکو؛ سه محور همکاری
در نشست باکو، سه محور اصلی پیگیری می‌شود:
-
توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل با محوریت خط‌آهن رشت–آستارا که با همکاری ایران و روسیه اجرا می‌شود و حلقه مفقوده اتصال ریلی جنوب به شمال کشور است.
-
تسهیل فرآیندهای گمرکی و ترانزیت جاده‌ای برای افزایش سرعت و ظرفیت جابه‌جایی کالا بین سه کشور.
-
گسترش همکاری‌های زیرساختی و بازدید مشترک پروژه‌ها با هدف تسریع در بهره‌برداری از مسیرهای ترانزیتی جدید.
چشم‌انداز آینده همکاری‌ها
ایران با تکیه بر موقعیت ممتاز جغرافیایی و ظرفیت‌های فنی، می‌تواند از تحولات قفقاز به‌عنوان سکوی پرتابی برای گسترش نفوذ اقتصادی خود استفاده کند. تأکید بر ثبات منطقه‌ای، توسعه زیرساخت‌ها و تعامل سازنده با همسایگان از ارکان این راهبرد است.
نشست باکو صرفاً یک دیدار دیپلماتیک نیست؛ بلکه گامی برای باز کردن گره‌های ترانزیتی منطقه و تحقق رویای دیرینه تبدیل ایران به شاهراه ارتباطی جهانی است.
