باید و نبایدهای سهم ریل در چشم‌انداز توسعه‌ی پایدار، در نشست کارشناسی ماهنامه
حمل و نقل و تکنولوژی‌های مربوط به آن، امروزه چنان در زندگی افراد جوامع مختلف تنیده شده است که حتی تصور اینکه بتوان بدون این پدیده بشری امور روزمره زندگی را به سامان برد غیرممکن است. شاخه‌های گوناگون حمل و نقل، چه در زمینه‌ی بار و چه در جابجایی افراد، موجب شده است تا کشورهای مختلف دنیا ارتباطات تجاری و فرهنگی متنوعی با یکدیگر داشته باشند و ضمن بالا بردن فناوری‌ها و ایجاد شرایط اشتغال انبوه مرتبط با آن، رفاه مردم را نیز ارتقا دهند.
هم اکنون حمل و نقل در مقام یکی از ضرورت‌های گریزناپذیر اجتماع انسانی هر کشور پیشرفته‌ای در آمده است و برای مدهای گوناگون حمل و نقل، ازجمله حمل و نقل ریلی، طرح و برنامه پیش رو دارند، زیرا خوب می‌دانند یکی از شاخص‌های مهم دستیابی به توسعه پایدار، حمل و نقل و صنایع و خدمات وابسته به آن است و برای این کار و نیز برای روزآمد کردن این سیستم باید سرمایه‌های هنگفتی را به کار گیرند و می‌گیرند.
یکی از شاخه‌های پراهمیت حمل و نقل، خطوط ریلی است. این شاخه آنقدر از اهمیت برخوردار است که می‌تواند حتی در ساختار اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و نظامی هر کشوری تاثیرگذار باشد. زیرا چگونگی زیرساخت‌های ریلی و صنایع مرتبط با آن و میزان سرمایه‌گذاری، خود یکی از شاخص‌های مهم توسعه پایدار به شمار می‌رود. موضوعی که همواره در کشور ما با غفلت از آن برخورد شده است. درحالی که شبکه حمل و نقل ریلی با توجه به مزایایی که در ذات خود دارد، نظیر عدم آلودگی محیط زیست، حمل ارزان و انبوه، کاهش مصرف سوخت و درنهایت اقتصادی بودن حمل بار و مسافر، می‌تواند از ستون‌های اصلی توسعه پایدار باشد.
درنتیجه قوانین و مقررات، تأمین اعتبارات، برنامه‌ریزی‌ها و مدیریت شبکه ریلی باید به سمتی حرکت کند که با شاخص‌های توسعه پایدار سازگاری بیشتری داشته باشد. توسعه خطوط و نوسازی و افزایش ناوگان ریلی با جذب سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی کاملا امکان‌پذیراست، در صورتی‌که شرایط لازم و اطمینان‌بخش برای سرمایه‌گذاران فراهم باشد. بهره‌گیری از شبکه ریلی در کریدورهای شمال و جنوب و شرق و غرب علاوه بر اینکه می‌تواند به توسعه اقتصادی و اجتماعی کمک کند، در کنار آن ارزآوری و ایجاد اشتغال را نیز با خود همراه دارد و موجب گسترش زمینه‌های همکاری‌های اقتصادی و بهبود بیشتر روابط با دیگر کشورها می‌شود. برای این کار باید از همه استعدادها بهره گرفت.
متأسفانه درطول سالهای بعد از انقلاب، در اجرای برنامه‌ها فرصت‌سوزی بجای فرصت‌سازی نشسته است. نه توانسته‌ایم از توان و قدرت مالی و فنی بخش خصوصی به درستی بهره بگیریم، نه قوانین و مقررات ما تشویق کننده بوده‌اند، نه جذابیت‌های لازم را برای سرمایه‌گذاری در این بخش فراهم کرده‌ایم و نه این که از مدیریت کارآمد برخوردار بود‌‌‌ه‌ایم. هم‌اکنون شبکه ریلی ما و صنایع و خدمات وابسته به آن ابتر و ناکارآمد است. صنایع واگن‌سازی و قطعه‌سازی با کمتر از نیمی از ظرفیت خود کار می‌کنند. شرکت‌های خصوصی در این بخش بین راه آهن، بیمه، اداره مالیات و دیگر سازمان‌های مرتبط، همواره برای رفع و رجوع مسائل روزمره خود در رفت و آمد هستند و دیگر فرصتی برای برنامه‌ریزی و توسعه کار خود پیدا نمی‌کنند.
نظام ناکارآمد و گاه فاسد و رانت‌خوار بانکی نیز، یا اعتباری برای این‌گونه سرمایه‌گذاری‌ها در نظر نمی‌گیرد و یا اگر هم گوشه چشمی به این کار داشته باشد در تخصیص اعتبار، نسخه عبور از هفت‌خوان رستم پیش رو می‌گذارد. به نظر می‌رسد این گره کور تنها با سرپنجه‌ی تدبیر کارشناسان، صاحب‌نظران و اقتصاددانان اخلاق‌مندکه دغدغه‌ی سامان یافتن شرایط موجود در دل و جانشان ریشه دوانده است راهگشا باشد. دلسوزانی که همواره مدیران و مجریان دولتی از قبول نظرات آنان و حتی از شنیدن پیشنهادهایشان دوری جسته‌اند.
این‌گونه بی‌توجهی‌ها همواره در جلسات کارشناسی ماهنامه نمود داشته است. آخرین نمونه آن، شرکت نداشتن نماینده بخش ریلی شرکت زیرساخت‌ها درجلسه کارشناسی ماهنامه صنعت حمل و نقل بود. جلسه‌ای که به‌مناسبت برگزاری ششمین نمایشگاه بین‌المللی حمل و نقل ریلی و صنایع وابسته با موضوع “نقش حمل و نقل ریلی در چشم انداز توسعه پایدارکشور“ برگزار شد.
برای حضور نماینده شرکت زیرساخت‌ها در این جلسه در تماس و مکاتبه با دکتر جبارعلی ذاکری “معاونت ساخت و توسعه راه آهن، بنادر و فرودگاهها“، ایشان دکتر سعید فاضل “رئیس دانشکده مهندسی راه آهن دانشگاه علم وصنعت“ را برای شرکت در این جلسه معرفی کردند و مقرر شد با پیشنهاد آقای دکترفاضل، آقای دکتر مرتضی اسماعیلی “مدیر گروه خط و سازه‌های ریلی دانشکده مهندسی راه آهن“ در جلسه کارشناسی ماهنامه حضور یابد که خوشبختانه ایشان هم ضمن مکالمه تلفنی موافقت حضور خود در جلسه را اعلام داشت.
ماهنامه خوشحال بود از این که بر خلاف جلسات گذشته، این بار کلیه مدعوین کارشناس و صاحب‌نظر در این جلسه حضور خواهند یافت. ولی بر خلاف انتظار، درست یک ساعت و 25 دقیقه مانده به شروع جلسه، آقای دکتر اسماعیلی ازطریق اس-ام-اس اطلاع داد که به دلیل کسالت قادر به حضور در جلسه نیست.
بدون هیچ‌گونه شائبه و نظر به تجربیات گذشته باید گفت که این اولین بار نیست و احتمالاً آخرین بار هم نخواهد بود که مدعوین مسؤول و درعین حال صاحب‌نظرکه عموماً نیز از دستگاه‌های ذیربط دولتی هستند، در آخرین ساعات برگزاری جلسات به رغم موافقت‌های قبلی، حضور خود را به دلایل مختلف منتفی می‌کنند و فرصت جایگزینی را از برگزارکننده جلسه می‌گیرند.
چنین برخوردی از چند حالت به دور نیست؛ یا برگزاری موضوعات جلسات از نظر مقامات دولتی پاسخگو از اهمیت چندانی برخوردار نیست، یا مشکلات آن‌چنان انباشته است که به زعم ایشان شرکت در این‌گونه جلسات فقط وقت تلف کردن است، یا خود آن‌چنان انباشته از علم و دانش کاری هستند که تصور می‌کنند چیز زیادی از این‌گونه جلسات به دست نمی‌آید، یا اینکه خود حرفی برای گفتن ندارند و نقش‌شان جز تائید نظرات کارشناسان نخواهد بود و بالاخره یا اینکه نگرانند که در معرض پرسش‌های کارشناسی و رسانه‌ای قرار گیرند.
در هرحال به رغم عدم حضور نماینده بخش ریلی شرکت زیرساخت‌ها که از نظر تأمین اعتبارات و ساز و کار جذب سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی در این بخش، مخاطب مستقیم بحث‌های کارشناسان بود، این نشست برگزار شد که در آن آقایان: دکترفریبرز رئیس دانا “اقتصاددان و دبیر هیأت کارشناسی ماهنامه”، دکتر هوشنگ سوهانگر “دبیر و عضو هیأت مدیره انجمن صنایع ریلی ایران”، دکتر مجید بابایی “دبیر انجمن صنفی شرکت‌های حمل و نقل ریلی وخدمات وابسته”، مهندس وحید علی‌قارداشی مدیر کل و مهندس سید مهدی مهدیان کارشناس “دفتر مهندسی و نظارت تاسیسات زیربنایی راه آهن جمهوری اسلامی ایران”، محمد پوررضا، نماینده “انجمن مهندسی حمل و نقل ریلی” و سه تن از کارشناسان حمل و نقل ماهنامه، کاپیتان محمدرضا روشندلی، مهندس علی اکبر عادلی و مهندس محمدرضا کامیاب، “ازکارشناسان حمل و نقل ریلی، جاده‌ای و دریایی” حضور داشتند.
شرح کامل این نشست را می‌توانید در شماره 364 ماهنامه صنعت حمل و نقل مطالعه کنید.
