تخصیص بودجه لازم پاشنه آشیل حمل ­و نقل جاده ­ای

صنعت حمل و نقل آنلاین: با توجه به اینکه حوزه حمل­ونقل از دیرباز در زمره مهم­ترین بخش­های اقتصادی کشور بوده است، توجه به اقتصاد این صنعت نیز می­تواند گره­گشای بسیاری از مشکلات اقتصادی باشد. در کشورهای توسعه یافته جهان تامین زیرساخت­های لازم به منظور تسریع در امور انواع حمل­ونقل، از جاده­ای گرفته تا ریلی نقش بسزایی در انجام سرمایه­گذاری­های مختلف در حوزه حمل­ونقل داشته است. به طور مثال با نگاهی اجمالی به حوزه حمل­ونقل جاده­ای به سهولت به این نتیجه مهم می­رسیم که سرمایه­گذاری در زیرساخت­های جاده­ای کشور می­تواند در کاهش میزان سوانح جاده­ای موثر باشد به طوری که طی چند سال اخیر با استقرار انواع دوربین های مختلف در جاده­های کشور از یک طرف و انجام سرمایه­گذاری­های عظیم در حوزه جاده­سازی، شاهد کاهش محسوس سوانح رانندگی در جاده­های ایران بوده­ایم ولی به نظر می­رسد نسبت به میزان سرمایه­گذاری­های انجام شده در بخش جاده­ای کشور باز هم آمار وقوع تصادف­های جاده­ای بالا باشد و این موضوع نشان می­دهد که بخش حمل­ونقل جاده­ای در ایران هنوز با معضلات فراوانی روبروست.

به منظور بررسی وضعیت اقتصاد حمل­ونقل کشور از یک سو و از سوی دیگر علل افزایش میزان تصادف­های جاده­ای برخلاف سرمایه­گذاری­های سخت­افزاری و نرم­افزاری انجام شده، با حمید نجف کارشناس برجسته حوزه حمل­ونقل کشور گفتگو کرده­ایم تا از دیدگاه­های وی درباره این موضوع مهم مطلع شویم.

شرایط کنونی حوزه حمل­ ونقل کشور به خصوص اقتصاد حمل­ونقل جاده­ای را چگونه ارزیابی می­کنید؟

امروزه بر کسی پوشیده نیست که راه رسیدن به فرآیند توسعه اقتصادی تنها با عبور از پل مستحکمی به نام حمل و نقل امکان­پذیر است. از این رو می‌توان با اطمینان گفت که حمل و نقل یکی از اصلی­ترین ارکان زیربنایی کشورهای پیشرفته و در حال توسعه به شمار می‌آید و یکی از مهم­ترین ارکان است. چون حمل و نقل شریانی است که سایر اجزای خدماتی، بازرگانی، صنعتی و کشاورزی را در دو سطح ملی و بین­المللی به هم پیوند می­دهد و آثار عمیقی بر رشد و توسعه این بخش­ها بر جا می­گذارد. در حقیقت پیشرفت و پس­رفت اقتصاد یک کشور بستگی مستقیم به عملکرد تک تک این بخش­ها دارد. به عبارت دیگر یک اقتصاد ایده­آل از پیوستن حلقه­هایی ساخته می­شود که پیوند و استحکام آنها توسط حمل و نقل صورت می­گیرد و هر چه این بخش بهتر عمل کند شاهد زنجیره مستحکم­تری خواهیم بود. از این رو تقویت زیرساخت­های ارتباطی در حوزه­های مختلف حمل و نقل می­تواند به سادگی راه توسعه اقتصادی کشورها را هموار کند هر چند متاسفانه ما هیچ گاه نتوانستیم به این حوزه آن چنان که شایسته است ارزش دهیم با وجود اینکه می­دانیم هرگونه سرمایه­گذاری در این بخش می­تواند سود سرشاری را نصیب کشور کند.

در برنامه ششم توسعه پیش­بینی شده است بخش مهمی از بار ترافیکی جاده به ریل منتقل شود. به نظر شما این اتفاق رخ خواهد داد؟

باتوجه به تاکید ویژه رهبر و مسوولان برای جایگاه ویژه بخش ریلی در برنامه ششم توسعه و لایحه بودجه سال ۹۶، برای تحقق این موضوع شاهد روند رو به رشدی هستیم. در حقیقت حمل‌ونقل ریلی یکی از اولویت‌های بودجه سال جاری بود به‌طوری که بودجه این بخش در سال 13۹۶ نسبت به سال گذشته رشد ۶۸ درصدی داشته است. به هر حال باید امیدوار بود با تخصیص به‌موقع و مصرف درست این بودجه، بتوان شاهد بهبود وضعیت این صنعت در کشور باشیم و به تدریج بخشی از بار ترددهای جاده­ای را به سمت ریل هدایت کنیم. هر چند سرمایه‌گذاری صرف، بدون برنامه‌ریزی دقیق و مدیریت صحیح، موثر نبوده و راه به جایی نخواهد برد. اگر تاکید بر لزوم سرعت گرفتن توسعه حمل‌ونقل ریلی داریم باید به موازات سرمایه­گذاری به آموزش و فرهنگ­سازی بهره­برداران هم توجه داشته باشیم. می­گویند با ورود اولین قطار به ایران کسی جرات سوار شدن آن را نداشت! ناصرالدین شاه دستور داد مقامات اولین مسافران باشند تا ترس مردم بریزد! برخی ذکرگویان و برخی با کفن سوار شدند.

به هر حال در اهمیت رشد صنعت ریلی، هیچ شکی وجود ندارد. بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته امروز که ما از آنها به عنوان الگوهای موفق در بخش‌های مختلف از جمله حمل‌ونقل یاد می‌کنیم، بعد از توسعه راه‌ها و حمل‌ونقل جاده‌ای، بیشترین همت و توان خود را بر توسعه و پیشرفت حمل‌ونقل ریلی گذاشتند. حمل‌ونقل ریلی به عنوان صنعتی ایمن و مطمئن که هزینه‌های کمتری هم برای مصرف‌کننده دارد، شایسته هرگونه سرمایه‌گذاری است.

به نظرشما در حوزه سوانح جاده­ای، ایران با چه چالش­ها ومشکلاتی روبروست؟

مشکلات عدیده­ای وجود دارد. یکی از مهم­ترین این معضلات از مدیریت غیرمتمرکز ناشی می­شود. به عنوان مثال سازمان­ها، نهادها و تشکل­های زیادی وجود دارند که در زمینه کاهش تلفات ناشی از سوانح درگیر کار هستند اما معمولا همکاری مشترکی بین آنها انجام نمی­شود. اگر بر این باور هستیم که این میزان از تلفات برای کشور یک چالش عمده است، پس به عزم ملی توام با وحدت رویه برای مقابله با آن نیاز داریم.

مشکل دیگر مربوط به بودجه است.لازم است برای کاهش تلفات برنامه‌ریزی بلند‌مدتی داشت و این مهم در ابتدا با تخصیص منابع کافی امکان‌پذیر است. نگهداری، گسترش و توسعه راه­های کشور ضرورت اختصاص بودجه مناسب را دو چندان می­کند. اگر در بحث راه از نقاط حادثه­خیز می­گویند قطعا برای شناسایی و اصلاح نیازمند بودجه هستیم. بودجه­ای که باید با توجه به اهمیت موضوع برایش رقم­های مناسبی را اختصاص داد. بودجه­ای که از قبل آن می­توان نسبت به تجهیز هر چه بیشتر سیستم­های نظارتی هوشمند اقدام کرد و به روند کاهشی تلفات جاده­ای شتاب بیشتری داد.

مورد بعدی مربوط به وضعیت وخیم ایمنی خودرو است که متاسفانه در این بخش گوش شنوایی وجود ندارد و خودروسازان بیشتر از آن که نگران ایمنی محصول خود باشند به فکر سود حاصل از فروش خودرو هستند.

آخرین مشکل که برجسته­ترین دلیل سوانح را هم شامل می­شود مربوط به خطای انسانی است. تخلف و خطای انسانی یا همان Human Errors تنها شاخصی است که در اکثرحوادث و اتفاقات پیرامونی در جوامع مختلف نقش برجسته‌ای بازی می‌کند. امروزه تاثیر خطای انسانی در وقوع سوانح مختلف به‌ ویژه حوادث مرتبط با حوزه حمل‌ونقل بر کسی پوشیده نیست. از این‌رو در عرصه مدیریت نوین جهانی، مطالعات گوناگون و عمیقی برای کاهش یا به حداقل رساندن این مشکل مهم صورت می‌گیرد. بعضی از صاحب‌نظران با تاکید بر بهره‌گیری از فناوری‌ جدید سامانه‌های نظارتی هوشمند، به دنبال را‌ه­های مقابله با کاهش تخلفات انسانی هستند و برخی بر ایجاد زمینه‌های رفاهی و محیطی ایده‌آل برای افراد تکیه می‌کنند. به ‌هر حال آنچه مهم است توجه به میزان بالای خطای انسانی نسبت به سایر عوامل تاثیرگذار در سوانح است. عواملی که می‌توان با استفاده از روش‌های آموزشی و فرهنگ سازی برای کاهش آن بهره برد.

چرا برخلاف هزینه­های  انجام شده در حوزه حمل­ونقل جاده­ای اما هنوز آمار تصادفات در جاده­های کشور بالاست؟

به چند دلیل با این سوال زیاد موافق نیستم. اولا اگر به آمار تلفات جاده­ای طی سال­های 85 تا 95 مراجعه کنید ملاحظه خواهید کرد که رقم حدود 27 هزار نفر کشته در سال 85 به حدود 16 هزار نفر رسیده است آن هم با توجه به آمار رو به رشد تعداد اتومبیل­ها و افزایش چشمگیر ترددها می­توان از این میزان کاهش به عنوان یک موفقیت یاد کرد. البته دلایل زیادی همچون مرمت و توسعه راه­ها، نصب دوربین­های نظارتی و همچنین افزایش آگاهی مردم نسبت به قوانین رانندگی در کاهش محسوس میزان سوانح جاده­ای در کشور تاثیرگذار بوده است.

دلیل بعدی این است که هزینه­های انجام شده هیچ­گاه متناسب با نیاز این بخش نبوده است. از قدیم گفته­اند که “هر قدر پول بدهید همان­قدر آش می­خورید”. اگر اعتقاد به داشتن راه خوب داریم باید برای ساخت آن هزینه کنیم. همین قدر به عرض شما برسانم که بودجه کنونی حتی کفاف نگهداری و مرمت راه­های فعلی کشور را هم نمی­دهد و برای ساخت راه­های جدید باید بودجه بیشتری تزریق شود.

به نظر شما فرسودگی جاده­ها و خودروها در افزایش آمار سوانح جاده­ای در کشور چه تاثیری دارد؟

به هر حال هر کدام به نوبه خود تاثیر دارند اما بیشترین تاثیر مربوط به خطای انسانی است. البته بنده معتقدم که می­توان با توجه ویژه نسبت به ایمنی خودرو، بر تاثیر خطای انسانی غلبه کرد یعنی آمار تلفات ناشی از سوانح را کاهش داد. کیفیت و ایمنی یک خودرو می­تواند جان مسافران را نسبت به صدمات ناشی از سوانح حفظ کند.

چرا آمارهای سوانح جاده­ای در کشورهای توسعه یافته سال به سال  روبه کاهش است؟

برنامه­ریزی اصولی، اختصاص بودجه مناسب، توجه زیاد به کیفیت و ایمنی خودرو، عنایت ویژه به امر آموزش، فرهنگ صحیح و نداشتن دغدغه­های ذهنی و فکری در پشت فرمان خودرو از مهم­ترین عوامل تاثیرگذار درکاهش میزان سوانح جاده­ای درکشورهای توسعه یافته دنیاست.

میزان سرمایه­گذاری­های انجام شده در جاده­های ایران به منظور مقابله با تصادفات را چگونه ارزیابی می­کنید؟

به نظر من به هیچ عنوان قابل قبول نیست. متاسفانه آمار 16 هزار نفری تلفات جاده‌ای با توجه به تبعات منفی و ناهنجاری‌های اجتماعی و اقتصادی که به جامعه وارد می­کند به هیچ وجه مطلوب نیست و بین 2 تا 7 درصد تولید ناخالص کشور را به خود اختصاص می­دهد. قیمت‌گذاری تلفات ناشی از سوانح جاده‌ای و هزینه زیان­های حاصل از آن بر اساس برآورد کارشناسان حوزه حمل­ونقل حدود یک میلیارد و300 میلیون تومان برای هر کشته است که از جمعیت فعال کشور کم می­شود.

پیش از این عرض کردم موضوع تلفات ناشی از سوانح رانندگی و جاده‌ای یک چالش ملی است که پیامدهای تلخ ناشی از آن نظیر از دست رفتن نخبگان و فعالان، به جا ماندن کودکان بی­سرپرست و افراد معلول اهمیت توجه به این مساله را دو چندان کرده است. به اعتقاد من حمل­ونقل جاده‌ای نباید از نظر بودجه در محدودیت باشد و اگر توقع کاهش و اصلاح نقاط حادثه خیز را داریم بدون تعارف باید برای آن هزینه کنیم. از سوی دیگر با توجه به اینکه در آستانه فصل بودجه‌بندی هستیم و سازمان برنامه و بودجه ظرف ماه آینده لایحه بودجه را به مجلس ارایه می‌دهد، انتظار می‌رود دولت برای جلوگیری از سوانح جاده‌ای بودجه مناسبی در نظر بگیرد.

سخن نهایی

بنابراین با توجه به صحبت­های مطرح شده به نظر می­رسد اقتصاد حوزه حمل­ونقل کشور به خصوص در بخش حمل­ونقل جاده­ای با مشکلات فراوانی روبروست به طوری که عدم تخصیص بودجه­های لازم از یک طرف و خلاء برنامه­ریزی مناسب و تدوین شده در کوتاه مدت و بلند مدت از طرف دیگر موجب شده است تا حوزه حمل­ونقل کشور در بخش جاده­ای با چالش­های متعددی روبرو شود. هر چند نباید از ذکر این نکته مهم غافل شد که ایمنی خودروهای ساخت داخل کشور و عدم توجه خودروسازان ایرانی به تامین ایمنی لازم در خودروها، آثار منفی گوناگونی همچون افزایش میزان جانباختگان سوانح جاده­ای را در پی داشته است.

تصحیح و پوزش:

در شماره پیشین ماهنامه در گزارشی تحت عنوان “ارتقای ایمنی و خدمات” نام مهندس حمید نجف به اشتباه موسی نظری ذکر شده که بدینوسیله تصحیح می­کنیم و پوزش می­طلبیم.