صنعت حمل و نقل آنلاین: قریب به دو سال می­شود که حمل ­و­نقل و جابه­ جایی مسافر در شهر تهران شکل جدیدی به خود گرفته است. خودروهایی که توسط سیستم­های نرم­افزاری و با استفاده از تلفن­های هوشمند در دسترس مسافران قرار می­گیرند و دیگر نیازی به مراجعه به آژانس­ها در این وضعیت نخواهد بود. مسافران توانایی امتیازدهی به رانندگان را دارند و هزینه کمتری پرداخت می­کنند که سبب رضایت آنان شده است و این در حالی است که استفاده از این تکنولوژی رضایت رانندگان را هم به همراه داشته است.

سیستم تاکسی­یاب آنلاین که شهروندان آن را با دو نرم­افزار معروف (اسنپ و تپسی) می­شناسند و به تازگی نرم­افزاری جدید از سوی سازمان تاکسیرانی به نام کارپینو نیز به جمع سیستم­های تاکسی­یاب آنلاین افزوده شده است. با راه­اندازی سیستم تاکسی­یاب آنلاین حمل­ونقل و جابه­جایی مسافر دچار یک دگرگونی شد که این امر موافقان و مخالفان بسیاری را در پی داشت. اما پیش از آن که به دلایل موافقت یا مخالفت با این سیستم­های نرم­افزاری بپردازیم بهتر است کمی به قبل بازگردیم.

آیا مسافران حق دارند؟

اگر حمل و نقل مسافران توسط تاکسی­ها و آژانس­ها را یک سیستم تعریف کنیم باید بگوییم که در این سیستم هم رانندگان و هم مسافران دارای حقوقی هستند که در سیستم سنتی بعضا تا حدود بسیار زیادی نادیده گرفته می­شود.

تاکسی­های گردشی شهر به دلیل استفاده از حداکثر ظرفیت خودرو و سوار و پیاده شدن مداوم مسافران چندان به ارایه خدمات جانبی از جمله روشن کردن کولر و بخاری خودروها تمایل ندارند. علاوه بر این سرنشینان خودرو نیز از فضای کافی برخوردار نیستند و می­توان گفت سفری به همراه آسایش را تجربه نمی­کنند.

گرچه در این سیستم رانندگان نیز متضرر می­شوند که عمده موارد آن استهلاک بیش از اندازه خودرو است که هزینه­های جانبی بسیاری را بر دوش رانندگان می­گذارد.

از سوی دیگر مسافری را در نظر بگیریم که می خواهد ارایه خدمات جانبی در هنگام سفر، فضای کافی برای نشستن و سفری توام با آسایش و آرامش را تجربه کند. در این حالت انتخاب مسافران آژانس های گردشی و یا خودروهای دربست  هستند که طبیعتا بهای این خدمات را نیز باید پرداخت کنند. می توان گفت در این شرایط نیز مسافران چندان سودی نمی برند چرا که هزینه سفر بسیار افزایش پیدا می کند و علاوه بر آن مساله دسترس پذیری هم مطرح است. در این حالت رانندگان نیز به سبب ارایه این خدمات هزینه بیشتری از مسافران دریافت می کنند اما در این حالت نیز سود چندانی عاید رانندگان نمی شود چرا که باید مسیر برگشت را بدون مسافر طی کنند. اگر این شرایط را در نظر بگیریم درمی یابیم که ایجاد سیستمی که بتواند رضایت توام مسافر و راننده را در بر داشته باشد یک حالت ایده آل خواهد بود.

سیستم تاکسی یاب آنلاین

این سیستم اولین بار توسط شرکت امریکایی اوبر راه اندازی شد و تجربه آن نیز موفقیت آمیز بود به طوری که بسیاری از شرکت‌های دیگر مدل کسب و کار آن را تکرار کرده و این روند به «اوبری سازی» مشهور شده است. گرچه این شرکت نیز در ابتدای راه مورد هجوم صنعت تاکسیرانی واقع شد که عمده دلایل آنان نیز پایین آوردن قیمت و خدمات نا امن استدلال می شد.

اوبر (uber) یک سرویس سفر آنلاین در سانفرانسیسکو بود که با استفاده از تلفن هوشمند امکان ارتباط مسافران با نزدیکترین راننده را فراهم می ساخت و موقعیت راننده را نیز در اختیار مسافر قرار می داد.

نکته جالب توجه در مورد این شرکت این بود که اساس آن بر مبنای کاهش ترافیک و آلودگی راه اندازی نشده بود اما با رشد اوبر “تراویس کالانیک” یکی از موسسان این شرکت دریافت که می توان راهی پیدا کرد تا مردم در مسیرهای یکسان با هم رانندگی کنند که این کار کاهش آلاینده ها و نیز ترافیک را در پی خواهد داشت. ماحصل چنین تفکری این بود که استفاده از اوبر در 8 ماه نخست راه اندازی، موجب کاهش 12.7 میلیون کیلومتری از سفرهای جاده ای و نیز کاهش 1400 تن از دی اکسید کربن در هوای لس آنجلس شد.

در سال 2016 سرویس اوبر در 66 کشور و 536 شهر در سطح جهان قابل دسترسی شد. سیستم پرداخت کرایه در اوبر نیز به صورت خودکار محاسبه و توسط مسافران به رانندگان قابل پرداخت بود.

بر اساس این کارکرد نمونه های ایرانی اوبر با اسامی چون اسنپ و تپسی با ابتکار جوانان هوشمند روانه بازار شد. گرچه یکی از نکات مورد بحث موافقان و مخالفان این است که این سیستم یک سیستم ابتکاری است یا یک سیستم کپی برداری شده؟ البته این مساله چندان در کارکرد این سیستم ها تاثیر نخواهد داشت.

موافقان چه می گویند؟

همانطور که پیشتر اشاره شد، استفاده از سیستم های نرم افزاری تاثیر مستقیمی در کاهش ترافیک و متعاقب آن آلودگی هوا در پی داشت که شرکت های ایرانی نیز این عامل را یکی از نکات مثبت تاکسی یاب های آنلاین ذکر کردند. عدم به وجود آمدن مناقشات بین راننده و مسافر به واسطه پرداخت کرایه و مابقی آن که عموما به دلیل نبود پول خرد اتفاق می افتاد، یکی دیگر از مواردی است که در استفاده از سیستم تاکسی یاب آنلاین با آن برخورد نخواهید کرد. برخورد خوب رانندگان برای کسب امتیازات بیشتر از سوی مسافر نیز از جمله مواردی است که می توان به آن اشاره کرد.

کاهش هزینه سفر برای مسافران و نیز کاهش هزینه های جانبی و امکان کسب درآمد بیشتر برای رانندگان یکی دیگر از مواردی است که سبب موفقیت این سیستم های آنلاین شده است.

امکان به اشتراک‌گذاری سفر: زمانی که سفری پذیرفته و مشخصات راننده نمایان می‌شود، مسافر این امکان را دارد که مشخصات سفر خود را با دوستان و یا خانواده خود به اشتراک بگذارد. در این حالت مشخصات راننده، خودرو، مبدأ و مقصد و حتی مسیری را که راننده طی می‌کند به صورت زنده قابل مشاهده است.

اما مخالفان چه می گویند؟

مواجهه با هر پدیده جدیدی در ابتدا با جبهه گیری توام است، همچنان که شرکت اوبر نیز در ابتدای راه با مخالفت شرکت های تاکسیرانی روبرو شد. شرکت های تاکسی یاب آنلاین وطنی نیز از این قاعده مستثنی نبودند و سازمان تاکسیرانی شهرداری تهران و اتحادیه آژانس داران نیز جزو مخالفان سرسخت این شرکت ها شدند. از جمله دلایل مخالفت ها می توان به عدم ایمنی تاکسی های اینترنتی، عدم پاسخگویی شرکت در مقابل تخلفات صورت گرفته از سوی رانندگان و نیز انحصارگرایی در حمل و نقل درون شهری اشاره کرد.

مخالفان تاکسی یاب های آنلاین بر این باورند این سیستم ها در ابتدا با پایین آوردن قیمت، رقبا را از میدان به در می کنند و بعد از انحصاری کردن آن، نرخ سفر را افزایش می دهند و در این رابطه از قانون و یا ضابطه خاصی که مصوبه یک نهاد قانونی نظیر شورای شهر یا مجلس باشد پیروی نمی کنند. در این شرایط شهروندان امکان اعتراض نیز نخواهند داشت.

به گفته مسوولان سازمان تاکسیرانی و نیز اتحادیه آژانس داران، شرکت های تاکسی یاب آنلاین فاقد مجوزهای لازم از شهرداری هستند. بر اساس قانون، شهرداری ها مرجع رسمی حمل و نقل، جابه جایی و سفرهای درون شهری هستند و این شرکت ها نتوانسته اند مجوزهای لازم را دریافت کنند. گرچه در این میان مخالفان، بارها بر شکایت مردمی از تاکسی یاب ها تاکید کردند هر چند به گفته روابط عمومی یکی از شرکت های تاکسی یاب، این ادعا از سوی پلیس فتا رد شده است.

در این میان روابط عمومی یکی از شرکت های تاکسی یاب (اسنپ) از امنیت بالای تاکسی های اینترنتی سخن گفته است، بدین شرح که “شخصی که قصد دارد به عنوان کاربر راننده عضو اسنپ شود، باید در مصاحبه حضوری شرکت کند. از هر فرد متقاضی مدارک مورد نیاز مانند گواهی عدم سوءپیشینه، گواهینامه، کارت ماشین، کارت ملی، بیمه‌نامه و معاینه فنی اخذ، بررسی و اسکن آن در پروفایل وی ثبت می‌شود. در صورت موفقیت در مصاحبه و بازرسی کامل وسیله نقلیه راننده توسط متخصصین کنترل کیفی اسنپ، گام بعدی یعنی آموزش کامل رفتاری  با مسافر و نحوه استفاده از نرم‌افزار اسنپ توسط واحد آموزش اسنپ به انجام می‌رسد. در نهایت پس از طی تمامی مراحل ثبت‌نام، کاربر راننده فعالیت خود را در اسنپ آغاز می‌کند. برای بالاتر رفتن امنیت کار و مسافر، نرم افزار اسنپ به گونه‌ای طراحی شده که کاربر مسافر تمام مشخصات راننده مثل عکس، نام، نام خانوادگی، مدل و شماره پلاک خودرو را می‌بیند. همچنین در صورت نیاز امکان بررسی دقیق مکان کاربر راننده و کاربر مسافر وجود دارد. این موارد به همراه پشتیبانی ۲۴ ساعته، سیستم تیکت‌گذاری آنلاین و امتیازدهی هوشمند از جمله مواردی هستند که اسنپ را از دیگر روش‌های حمل و نقل متمایز می‌کند. علاوه بر آن در به روزرسانی جدید اسنپ، ویژگی خاصی به نام اشتراک‌گذاری سفر با نزدیکان اضافه شده است که این امکان را فراهم می‌کند تا شما سفر در حال انجام خود را با نزدیکانتان به اشتراک بگذارید.”

البته موضوع مجوز همچنان بر سر جای خود باقی مانده است و همچنان مجوزی از سوی نهادهایی نظیر شهرداری برای این شرکت ها صادر نشده است. هر چند در این میان هستند افرادی که موافق فعالیت تاکسی های اینترنتی باشند اما در یک چارچوب قانونمند.

محسن سرخو رییس کمیته حمل و نقل شورای اسلامی شهر تهران یکی از این افراد است که اعتقاد دارد به دلیل میزان رضایتمندی شهروندان از فعالیت این شرکت ها، نباید مانع فعالیت آنان بود اما این نوع فعالیت باید در چارچوب قانونی و ضابطه مند باشد.

تکنولوژی و تحول در عصر ارتباطات

بدون شک عصر حاضر عصر ارتباطات است و آنچه امروز شاهد هستیم این است که تکنولوژی مرزهای ارتباطات را درنوردیده و صنایع گوناگون برای بقا ناگزیر به انطباق خود با نرم افزارها و تکنولوژی جدید شده اند.

شاید برای کسی قابل باور نبود که در طی چند سال تلفن های هوشمند چنین قابلیت هایی داشته باشند و این در حالی است که این نرم افزارها با سرعت هر چه تمام تر توانسته اند مخاطبان خود را جذب کنند.

برای درک بیشتر این موضوع، توجه به این نکته ضروری است که 38 سال طول کشید تا استفاده کنندگان رادیو به 50 میلیون نفر برسند، این مدت برای تلفن 20 سال، برای تلویزیون 13 سال، برای شبکه اجتماعی فیسبوک 3.5 سال و برای گوگل 88 روز زمان برد. این امر نشان می دهد که تکنولوژی روز به روز زندگی بشر را متحول می کند و بشر ناچار به انطباق پذیری با آن است.

امیرحسین شمشادی کارشناس شبکه های اجتماعی و مدرس دانشگاه بر این اعتقاد است که مقابله با تاکسی یاب های آنلاین بیشتر از سه عامل ترس از تغییر، بدبینی به تکنولوژی و عادت داشتن به روش های سنتی ناشی می شود. ظهور تلفن های هوشمند و نرم افزارهای مرتبط با آن زندگی را متفاوت کرده و لذا راه دیگری جز استفاده از این نرم افزارها و همراه شدن با تکنولوژی وجود ندارد.

وی ادامه می دهد: چند سال پیش وقتی بانک ها اعلام کردند که پرداخت قبوض  را به صورت حضوری انجام نمی دهند همان زمان خیلی ها استفاده از سیستم “ای تی ام” را نمی شناختند در حالی که امروز می بینیم کمتر کسی استفاده از این سیستم را نمی داند.

شمشادی می گوید: به زودی استفاده از نرم افزارهای تلفن همراه طوری فراگیر خواهد شد که برخی کسب و کارهای سنتی مجبور خواهند بود که خود را با آن تطبیق دهند، در غیر اینصورت باید از چرخه حذف شوند. امروز اگر آژانس های مسافرتی و تاکسی های تلفنی در مقابل سامانه های تاکسی یاب آنلاین مقاومت می کنند، در آینده ای نه چندان دور شاهد جبهه گیری آژانس های مسکن در مقابل تکنولوژی مشابه برای پیدا کردن مسکن خواهیم بود.

این استاد دانشگاه در ادامه می افزاید: استفاده از نرم افزارهای تاکسی یاب دارای سه مزیت بزرگ است که آنها را از روش های سنتی جابجایی مسافر متمایز می کند؛ نخست اینکه دسترسی به تاکسی از این طریق بسیار آسان و ساده خواهد بود. در وهله دوم قیمتی که مسافر برای جابجایی درون شهری پرداخت می کند بسیار کمتر از جابجایی با روش های سنتی از جمله دربست یا تاکسی سرویس ها است. در وهله سوم نیز کیفیت سفر با اتومبیل ها و خودروهایی که در این سیستم کار می کنند بالاتر است و این خود ناشی از چند علت است: مسافر امکان امتیازدهی دارد و هر نوع تخلف یا ایرادی از جمله تمیز نبودن اتومبیل یا انتخاب مسیر نامناسب از سوی راننده باعث می شود امتیاز کمتری به راننده ها تعلق گیرد، این مسایل باعث می شود راننده ها خوش برخوردتر و مسوول تر باشند. همچنین این راننده ها به واسطه  اینکه از درآمدشان راضی هستند عمدتا سعی می کنند وظایفشان را به نحو بهتری انجام دهند.

شمشادی می گوید: سفر با نرم افزارهای تاکسی یاب بسیار امن است چرا که مشخصات راننده و مشخصات خودرو قبل از سفر در اختیار مسافر قرار می گیرد و وی می تواند این اطلاعات را در اختیار هر فرد نزدیک خود قرار دهد. مسافر می تواند حتی در خودرو این اطلاعات را در اختیار هر فرد دیگری قرار دهد و به عبارت دیگر جزییات سفر قابل اشتراک گذاری است.

به عقیده این استاد دانشگاه تکنولوژی های جدید معایبی هم دارند از جمله اینکه شرکت مادر مسوولیت خاصی در مقابل مسافر یا شرایط استخدام رانندگان ندارد و رانندگان به راحتی و بدون فیلتر خاصی می توانند استخدام شوند. این ها نکاتی است که در آینده باید اصلاح شود تا این نرم افزارها به سرویس دهنده بدون نقص و یا کم نقص تبدیل شوند.

وی تصریح می کند: تکنولوژی به ویژه شبکه های اجتماعی و نرم افزارهای مرتبط با تلفن های هوشمند کیفیت و نوع زندگی تک تک شهروندان در اقصی نقاط دنیا را  تغییر داده است. در امارات استفاده از تاکسی های بدون راننده شروع شده و پیش بینی می شود تا 10 سال آینده بخش بزرگی بین 30 تا 50 درصد حمل و نقل درون شهری شهر دبی با تاکسی های بدون راننده صورت گیرد. استفاده از اتوبوس های بدون راننده نیز در روسیه برای جام جهانی 2018  مد نظر قرار گرفته است. بنابراین در چنین شرایطی اعتراض هایی نظیر تجمع رانندگان آژانس مقابل مجلس شورای اسلامی جایی نخواهد داشت. تکنولوژی پیشرفت کرده و شبکه های اجتماعی و نرم افزارهای جدید زندگی بشر را تغییر داده است و چاره ای جز همراهی با این تکنولوژی و مسلط شدن به دانش روز و استفاده بهینه از تلفن های هوشمند برای آسان تر شدن کارها وجود ندارد. در این شرایط به نظر می رسد سازمان های مدیریت شهری باید به جای حذف این شرکت ها در فکر رقابت با آنان باشند. راه اندازی سامانه ای مشابه به نام کارپینو نشان دهنده گام نهادن سازمان های دولتی در این زمینه است.

سوتیترها:

• تاکسی های گردشی شهر به دلیل استفاده از حداکثر ظرفیت خودرو و سوار و پیاده شدن مداوم مسافران چندان به ارایه خدمات جانبی از جمله روشن کردن کولر و بخاری خودروها تمایل ندارند
• این سیستم اولین بار توسط شرکت امریکایی اوبر راه اندازی شد و تجربه آن نیز موفقیت آمیز بود به طوری که بسیاری از شرکت‌های دیگر مدل کسب و کار آن را تکرار کرده و این روند به «اوبری سازی» مشهور شده است
• مخالفان تاکسی یاب های آنلاین بر این باورند این سیستم ها در ابتدا با پایین آوردن قیمت، رقبا را از میدان به در می کنند و بعد از انحصاری کردن آن، نرخ سفر را افزایش می دهند
• به گفته مسوولان سازمان تاکسیرانی و نیز اتحادیه آژانس داران، شرکت های تاکسی یاب آنلاین فاقد مجوزهای لازم از شهرداری هستند
• امروز اگر آژانس های مسافرتی و تاکسی های تلفنی در مقابل سامانه های تاکسی یاب آنلاین مقاومت می کنند، در آینده ای نه چندان دور شاهد جبهه گیری آژانس های مسکن در مقابل تکنولوژی مشابه برای پیدا کردن مسکن خواهیم بود
• شمشادی: سفر با نرم افزارهای تاکسی یاب بسیار امن است چرا که مشخصات راننده و مشخصات خودرو قبل از سفر در اختیار مسافر قرار می گیرد و وی می تواند این اطلاعات را در اختیار هر فرد نزدیک خود قرار دهد