صنعت حمل و نقل آنلاین: در همه کشورها، توجه به تولید داخل، یکی از مهمترین و پایه‌ای‌ترین مولفه‌های توسعه و پیشرفت به شمار می‌رود، لذا بحث چالش‌های توسعه ریلی را نیز نمی‌توان جدا از این مولفه ارزیابی کرد. گویی این بخش درکنار دیگر بخش‌های بازار کسب و کار کشور همچنان از درک مفهوم توسعه به دور است. به همین دلیل می‌بینیم که همواره با اعمال سیاست‌های متعارض و متناقص، مجموعه عوامل تولید و خدمات درکشور، همواره درجا می‌زنند و راهی برای برون رفت از بحران نمی‌یابند. می‌دانیم که بیش از80 درصد اقتصاد کشور و عوامل تحرک آن دولتی یا نیمه دولتی است و بقیه نیز در بستر رانت و یارانه مفلوکانه ادامه حیات می‌دهند.
با این وصف چه انتظاری می‌رود که تنها یک بخش، که آن هم پرکارآمدترین است، یعنی بخش ریلی بتواند دردل باید‌ها و نبایدها در مسیر توسعه کشور گام‌های استوار بردارد؟ تردید نباید کرد که این بخش نیز همچون بخش‌های دیگر در حصار نگاه ناتوسعه‌گر بخشی از حاکمیت که بخش مهم و تصمیم گیرنده هم هست مظلومانه گرفتار مانده است. شاخصه مهم این نگاه ناتوسعه‌گرتنها فرصت‌سوزی است و بس.
امضای برجام که دوسالی تحرک امیدوار کننده‌ای را در اقتصادکشور فراهم آورد، ازجمله فرصت‌هایی بود که در میان این نگاه بیرحمانه سوخت و خاکستر شد. در این فرصت طلایی چه بسیار کارآفرینانی، اعم از دولتی غیردولتی می‌توانستند طرح‌هایی نو در اندازند و اکسیژن حیات بخش به تولید و خدمات بدمند. چنانچه انبوه قراردادهای امضاء شده در فرصت برجام امکان اجرا می‌یافت، امروزه دیگر دغدغه ناکارآمدی بخش ریلی را چه در بخش تولید و چه در بخش خدمات نداشتیم و طناب‌کشی فرسوده بین طرفداران واردات لکومتیو و طرفداران تولید داخل صورت نمی‌گرفت.
بدیهی‌ست که صنعت لکومتیوسازی و واگن‌سازی کشور به اعتبار ده‌ها سال سابقه و تجربه، در فضای برجام می‌توانست نه تنها در بازار داخلی، بلکه دست‌کم در بازار کشورهای حوزه آسیای میانه و نیز کشورهای حاشیه خلیج فارس حرف‌های جدی و معتبر در حوزه این صنعت داشته باشد. یکی از قدرترین متولیان و کارآفرینان صنعت ریلی کشور شرکت مپنا لکوموتیو است که با سال‌ها تجربه و با ساخت دو لکوموتیو مپ 24 و مپ 30 توانست نقشی پررنگ از توانایی و استعداد در صنعت ریلی بجای بگذارد. این شرکت درکنار شرکت‌های هم‌ردیف خود، در بستر سیاست‌گذاری‌های وزارت صمت هم‌اکنون در گره طناب‌کشی مخالفان و موافقان تولید لکوموتیو در داخل و یا واردات آن از خارج گرفتار مانده است. این شرایط نشان می‌دهد که اهمیت توسعه صنعت راهبردی ریلی کشور که همواره به صورت شعارگونه بر زبان مقامات بلندپایه کشور جاری است چندان هم پراهمیت نیست.
برای واکاوی بیشتر در خصوص موارد گفته شده و نیز تشریح شرایط رنجیدگی مزمن کارآفرینان این بخش از صنعت ریلی کشور پای صحبت‌های مهندس محمد مهدی اسلامی، مدیرعامل شرکت مپنا لکوموتیو نشستیم که مشروح آن را در زیر می‌خوانید:
آیا آمار دقیقی از وضعیت لکوموتیوهای خارج از گردش در راه‌آهن کشور در دست دارید؟
براساس آمار رسمی موجودی روزانه لوکوموتیو کشور که راه‌آهن منتشر می‌کند( فرم 101)وضعیت لکوموتیوهای موجود در کشور در مورخ23/11/1402 به شرح ذیل می‌باشد:
یعنی در روز بیست و دوم اسفند ماه از مجموع بیش از 997 دستگاه لکوموتیو کشور، بیش از 470 دستگاه خارج از سرویس بوده‌اند. (پنجاه و دو درصد دستگاه آماده به‌کار)
از این 470 دستگاه لوکوموتیو تعداد 164 دستگاه لکوموتیوهایی است که خارج از گردش محاسبه شده‌اند و مدت بیشتری متوقف می‌باشد (در اکثر موارد چندین سال) و 265 دستگاه نیز متوقف منتظر تعمیرات اساسی و بازسازی می‌باشد.
تنها 174 دستگاه از لکوموتیوهای متوقف در کارخانجات بازسازی لکوموتیو کرج راه‌آهن که بزرگ‌ترین پارکینگ لوکوموتیوهای متوقف می‌باشد، سال‌هاست بلااستفاده و بلاتکلیف است.
دلیل آمار بالای لکوموتیوهای متوقف در کشور چیست؟
مهمترین مشکل، عدم توجه کافی به نگهداری و تعمیرات لکوموتیو است. نرخ پایین درآمد لوکوموتیو و عدم تخصیص نقدینگی لازم باعث شده تا سطح نگهداری و تعمیرات در کشور افت کرده و لوکوموتیوهایی که با عیوب پرهزینه متوقف می‌شوند عملا راه‌اندازی نشوند و حتی قطعات آن به ناچار باز و در لکوموتیوهای دیگر مورداستفاده قرار گیرند، زیرا هزینه نت لکوموتیوها توسط مالکین دولتی خصوصی تأمین نمی‌شود.
نگاه دقیق‌تر به لکوموتیوهای متوقف نشان می‌دهد تنها لوکوموتیوهای قدیمی متوقف نشده‌اند بلکه لکوموتیوهای جدید با سن پایین نیز به این عارضه مبتلا شده‌اند مثلاا:
در ناوگان لکوموتیوهای زیمنس با عمر متوسط حدود ده سال، از 150 دستگاه حدود 80 دستگاه در سرویس و تعداد 70 دستگاه منتظر قطعه و تعمیرات است.
در ناوگان لکوموتیوهای آلستوم با عمر متوسط حدود شانزده سال، از 99 دستگاه لوکوموتیو کمتر از 40 دستگاه در سرویس است و بیش از 60 دستگاه منتظر قطعه و تعمیرات است.
جنابعالی به زمین‌گیر شدن 70 دستگاه از لکوموتیوهای زیمنس اشاره کردید، چرا و چه زمانی لکوموتیوها زیمنس زمین‌گیر شده‌اند؟
همان‌طورکه گفتم عدم پرداخت‌های مالی به موقع و عدم تأمین قطعات یدکی را در پی دارد. قبل از کرونا راه‌آهن پرداخت‌ها را انجام نداد و به‌همین دلیل تأمین قطعه انجام نشد و به مرور لکوموتیوها در این چند سال زمین‌گیر شده‌اند. در مورد لکوموتیوهای آلستوم وضعیت بدتر است، به گونه‌ای که برای آن‌ها تأمین قطعات مناسبی صورت نگرفته و واقعاً به این لوکوموتیو اجحاف شده است. دلیل متداولی که برای عدم تامین منابع مالی هزینه تعمیر لکوموتیوها ارائه می‌شود گران بودن قطعات مورد نیاز این لکوموتیوها است که البته در برآوردهای فنی، این هزینه‌کرد توجیه اقتصادی دارد.
آیا هزینه‌های تعمیرات لکوموتیوهای متوقف بالا است ؟
جالب است بدانید براساس برآوردهای کارشناسی با هزینه خرید یک دستگاه لکوموتیو می‌توان 3 دستگاه لکوموتیو متوقف راه‌اندازی کرد. به این ترتیب هزینه گرم نگه داشتن لکوموتیو نسبت به خرید لکوموتیو جدید کمتر بوده و هزینه کردن در مورد تعمیرات صرفه اقتصادی دارد. لکوموتیو، محصولی است که هزینه تعمیرات دوره‌ای و نگهداری آن قسمتی از هزینه‌های بهره‌برداری است که پیش‌بینی شده و دارای محاسبات فنی است و از ابتدا می‌بایست برای تامین آن در حین دوره طولانی بهره‌برداری برنامه‌ریزی نمود.
همچنین دانش و ظرفیت‌های فنی و اجرایی لازم در کشور برای بازسازی و تعمیر لکوموتیوها وجود دارد و مجموعه‌های صنعتی نظیر کارخانجات بازسازی لکوموتیو کرج / لوکوموتیوسازی مپنا / واگن‌سازی پارس و 000 می‌توانند راه‌اندازی لکوموتیوها را سرعت بخشد و بخشی از کمبود لکوموتیو کشور را جبران نمایند. مابقی کمبود لکوموتیو از طریق سفارش لکوموتیوهای جدید به سازندگان داخلی قابل تأمین می‌باشد.
لطفا بفرمایید امکان تولید لوکوموتیو در کشور وجود دارد و آیا ظرفیت تولید داریم؟
بله به مقدار مورد نیاز ظرفیت داریم و در حال حاضر دو نوع لوکوموتیو تولید شده است. لوکوموتیو map24 با توان3000 اسب بخار و لوکوموتیو map30 با توان 4000اسب بخار که اخیراً تولید شده و به‌زودی رونمایی خواهد شد.
آیا راه‌آهن برای خرید لکوموتیو به سراغ مپنا لکوموتیو آمده است؟
راه‌آهن هنوز مراجعه‌ای نداشته است اما شرکت فولاد50 دستگاه خریداری نموده و برخی شرکت‌های خصوصی خرید کردند و یا در حال انعقاد قرارداد هستند که بزودی اعلام می‌شود.
به‌نظر جنابعالی با نگاه کارشناسانه، باید تعمیرات لکوموتیو در اولویت باشد یا خرید لکوموتیو؟
به‌عنوان یک کارشناس باید بگویم نگهداری لکوموتیو در اولویت است. البته باید لکوموتیو هم خریداری نمود. مشکل فعلی بخی حمل ریلی کشور این است که به تناوب کار نمی‌شود و وقتی مدتی مشکل حل می‌شود همه توسعه پیوسته را فراموش می‌کنیم. نگهداری مناسب و انجام سرویس‌های دوره‌ای به موقع بهره‌وری لکوموتیو را افزایش داده و باعث افزایش امکان بهره‌برداری از ظرفیت ناوگان ریلی کشور را فراهم می‌سازد.
با توسعه خطوط ریلی و به میزان برآورد شده برای بهره‌برداری از خطوط توسعه یافته باید لکوموتیو نو هم خریداری نمود. همچنین خرید لکوموتیو نو به کاهش سن ناوگان ریلی کمک نموده و در مجموع باعث کاهش هزینه‌های بهره‌برداری می‌گردد.
آیا به شرکت مپنا لکوموتیو، تخصیص ارز برای خرید تجهیزات ریلی اختصاص می‌دهند؟
وزارت صمت متولی واگذاری و اختصاص ارز به مجموعه‌های ریلی کشور است. علیرغم همه حمایت‌ها توسط وزارت صمت از صنعت ریلی، متأسفانه باید اعلام کنم که سهم ریل از منابع ارزی بسیار کم است. به‌عنوان مثال برای صنعت دخانیات کشور قریب به دو برابر صنعت ریلی کشور ارز اختصاص می‌دهند که مردم بیشتر دخانیات مصرف نمایند و این بسیار باعث تأسف است.
به عنوان سخن آخر اگر صحبتی برای گفتن دارید بفرمایید.
این‌که اگر به نگهداری و تعمیرات لکوموتیوها توجه کافی نشود و صرفاً به‌دنبال واردات لوکوموتیو به تعداد بالا باشیم همین سرمایه لکوموتیو در سرویس موجود نیز به‌مرور تحلیل رفته و کاهش می‌یابد و لوکوموتیوهای جدید نیز به‌سرعت متوقف و بلااستفاده خواهند شد. همانگونه که خاطرنشان شد، هزینه تعمیرات دوره‌ای و نگهداری از لکوموتیو با هدف افزایش زمان در دسترس بودن آن، قسمتی از پروسه بهره‌برداری از لکوموتیو بوده و صرفنظر از نو بودن یا نبودن لکوموتیو، ناوگان ریلی کشور نیازمند تجدیدنظر اساسی در برنامه‌ریزی و تامین منابع مالی برای بهینه کردن چرخه عمر لکوموتیو از این طریق است.
