صنعت حمل و نقل آنلاین: سیستم حمل و نقل ریلی شهری سهم بزرگی در رفع معضلات ترافیکی کلان شهرها بر عهده دارند از این رو توسعه آن به عنوان یکی از شاخص های رشد هر جامعه محسوب میشود. سامانه های حمل و نقل ریلی با توجه به امنیت بالا و کاهش مصرف انرژی های تجدید ناپذیر، در برنامه ریزی کلان ترافیک شهرهای بزرگ از اهمیت بسزایی برخوردار هستند. در مطالعه حاضر پس از بررسی های صورت گرفته و مصاحبه با خبرگان حوزه ریلی درون شهری، نسبت به معرفی شاخص های کاربردی جهت سنجش کارآیی در حوزه مذکور اقدام و به دلیل ماهیت فرآیندهای کاری خطوط ریلی، استفاده از روش تحلیل پوششی داده ها، برای ارزیابی کارایی شاخص ها توصیه شده است.
با توجه به رشد روز افزون جمعیت شهرهای بزرگ، امروزه استفاده از سیستم حمل و نقل ریلی به عنوان مهم ترین راهکار حل معضلات ترافیکی است که از اهمیت بسزایی برخوردار است. گسترش خطوط مترو و استفاده کارا از این حوزه یکی از اولویت های مدیران شهری در حل مسایل ترافیک کلان شهرها است. اغلب متخصصان حوزه حمل و نقل شهری،کاهش ترافیک خودروهای عبوری در سطح خیابان ها را وابسته به ارتقا کیفیت خدمات حمل و نقل عمومی می دانند و از آنجا که سیستم های حمل و نقل ریلی درون شهری بیشترین سهم را در ارایه خدمات جابه جایی مسافر در حوزه حمل و نقل عمومی برعهده دارند، از این رو ارزیابی کارایی سیستم مذکور یکی از اولویت های مطالعه در مبحث برنامه ریزی حمل و نقل خواهد بود.
در این بررسی علاوه بر تعریف الگوی مشخص بنابر تجربه های کسب شده در این صنعت، به معرفی تکنیک تحلیل پوششی داده ها(DEA[1]) به عنوان روش ناپارامتریک و یکی از بهترین تکنیک های محاسبه کارایی حوزه های مختلف عملیاتی خواهیم پرداخت. تکنیک مذکور می تواند قابل استفاده در بررسی میزان کارایی خطوط مختلف مترویی براساس شاخص های ارزیابی باشد که درادامه به معرفی آنها خواهیم پرداخت. عمده مطالعات صورت گرفته در این خصوص توجهی به بررسی و ارزیابی کارایی خطوط ریلی نداشته و بیشتر کاربرد استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده ها به مقایسه کارایی واحدهای خدماتی مثل بانک ها معطوف است. از این رو می توان این مطالعه را مقدمه ای برای توسعه استفاده از تکنیک مذکور برای تحقیقات بعدی توسط دانشجویان و محققان در حوزه حمل و نقل قلمداد کرد.
ارزیابی کارایی با استفاده از DEA
تحلیل پوششی داده ها از روش های برنامه ریزی ناپارامتری است که در سال های اخیر اهمیت زیادی پیدا کرده است. این روش تحلیل بهره وری چند عامله است که برای اندازه گیری کارایی نسبی دسته واحدهای تصمیم گیرنده همگن به کار می رود. از این روش برای ارزیابی عملکرد مدارس، بیمارستان ها، بانک ها، کارخانه ها و نیز تخصیص منابع، می توان استفاده کرد. تحلیل پوششی داده ها، بدون نیاز به ایجاد یک رابطه تابعی خاص میان عوامل تولید و میزان محصول تولید شده به ارزیابی کارایی واحدها نسبت به یکدیگر می پردازد ( گلیک حکیم آبادی و همکاران، 1385).
تحلیل پوششی داده ها از کلیه مشاهدات جمع آوری شده برای اندازه گیری کارایی استفاده و هرکدام از مشاهدات در مقایسه با مرز کارا بهینه می نماید. هر دو روش پارامتری و غیر پارامتری (برنامه ریزی ریاضی) از تمامی اطلاعات به طور کامل استفاده می کنند. در روش پارامتری عملکرد هر واحد نسبت به یک معادله رگرسیون بهینه شده مشخص می شود. در حالی که تحلیل پوششی داده ها با ساخت و حل، عملکرد آنها را بررسی می کند. تحلیل پوششی داده ها نیازمند به دست آوردن تابع توزیع و فرضیاتی در مورد آن نیست. این روش به طور کلی با ترکیب تمامی واحدها، یک واحد مجازی با بالاترین کارایی را می سازد و واحدهای ناکارا را با آن مقایسه می کند. ( حسین زاده بحرینی و همکاران،1387)
از جمله مزایای روش تحلیل پوششی داده ها می توان به موارد زیر اشاره کرد ( ورمزیار،1389)
- با کمک تحلیل پوششی داده ها می توان هنگام سنجش کارایی از داده ها و ستانده های چندگانه استفاده کرد.
- هنگام به کارگیری این روش نیازی به تعیین تابع تولیدی تبدیل داده ها به ستاده ها نیست.
- توانایی در نظر گرفتن متغیرهای مجازی
- امکان مقایسه واحدهای تصمیم گیری با گروه مرجع
مدل DEA می تواند برا ساس نوع شکل رویه پوششی به مدل هایCCR و BCC طبقه بندی شود. از آنجا که واژگان CCR و BCC ، ظاهر شکل پوششی را شرح می دهند برای بیان نوع مدل استفاده می شوند (حسین زاده بحرینی و همکاران 1387)
الف) مدل CCR : اولین مدل تحلیل پوششی داده هاست که متشکل از حروف آغازین مبدعان آن (چارنز،کوپر، رودرز) است. چارنز[2] ، کوپر[3] و رودرز[4] دیدگاه فارل را توسعه و مدلی ارایه کردند که توانایی اندازه گیری با چندین ورودی و چندین خروجی را داشت این مدل تحت عنوان تحلیل پوششی داده ها نام گرفت.
ب) مدل BBC [5]: در سال 1984 و در ادامه توسعه تحلیل پوششی داده ها، مفهوم بازده به مقیاس توسط بنکر، چارنز و کوپر در مدل های DEA مطرح شد. این مدل که در آن بازده به مقیاس متغیر در نظر گرفته می شود به مدل BBC معروف شد. لازم به ذکر است که مدل CCR بازده به مقیاس ثابت فرض می شود (تقی زاده و همکاران،1387)
پیشنهادها:
براساس بررسی های صورت گرفته و ماهیت فرآیندهای کاری در خطوط ریلی پیشنهادهای زیر ارایه می شود:
- بررسی صورت گرفته در این مطالعه اولیه بوده و بدیهی است شاخص های ارزیابی و ارکان شناسایی شده با بررسی و مطالعات بیشتر قابل توسعه هستند. بنابراین پیشنهاد می شود دانشجویان و پژوهشگران در تحقیقات خود به این مهم پرداخته و نسبت به مدل سازی و حل آن با استفاده از تکنیک DEA بپردازند.
- یکی از روش های کارآمد و مناسب برای ارزیابی کارایی خطوط ریلی (درون شهری و برون شهری) DEA است.
- استفاده از این روش نیازمند شناسایی معرفی شاخص های ارزیابی و ارکان مدل تشکیل دهنده است. با بررسی های صورت گرفته و مصاحبه با خبرگان امر، شاخص های شناسایی شده برای خطوط ریلی درون شهری به شرح جدول زیر شناسایی شده اند.
| ارکان مدل | شاخص های ارزیابی |
| ورودی ( نهاده ها) | میزان مسافران عبوری از خط |
| ورودی ( نهاده ها) | میزان راهبران در خط |
| ورودی ( نهاده ها) | تعداد سفر مسافران |
| ورودی ( نهاده ها) | میزان مسافت و کیلومتر از خط |
| خروجی ( ستانده) | میزان تاخیر قطارها |
| خروجی ( ستانده) | تعداد حرکت لغوی قطارها |
بدیهی است متناسب با نوع فرآیندهای کاری در خطوط ریلی برون شهری، شاخص های ارزیابی و ارکان مدل در این نوع خطوط قابل استخراج و احصاء خواهد بود.
- سازمان ها/ بخش های متولی بررسی کارایی خطوط با استفاده از نتایج حاصل از حل مدل پیشنهاد شده، قادر به تهیه سیستم پشتیبانی کننده تصمیم مدیریت ([6]DSS) بوده و قادر خواهند بود عملکرد خطوط مختلف را بر اساس شاخص های ارزیابی مورد پایش و بازبینی قرار دهند و با اتخاذ تمهیدات مناسب نسبت به کارا نمودن واحدهای غیرکارا اقدام کنند.
منابع و مآخد:
- تقی زاده هوشنگ، پوربی، میر وحید (1387) ، ارزیابی شرکت های تولید کننده سیمان در بورس اوراق بهادر تهران با استفاده از مدل تحلیل پوششی داده ها ( 1387-1381) ، پژوهشنامه اقتصادی، ویژه نامه بازار سرمایه، شماره هفتم، صفحه 119 تا 120
- ورمزیار، معروف( 1389) ، بررسی کارایی شعب مختلف بانک رفاه در استان کردستان براساس مدل تحلیل پوششی داده ها، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد سنندج.
- حسین زاده بحرینی، محمد حسین، ناجی میدانی، علی اکبر، چمانه گیر، فرشته.”مقایسه کارایی اقتصادی بانک های خصوصی و دولتی در ایران با استفاده از روش DEA “. مجله دانش و توسعه ( علمی – پژوهشی) سال پانزدهم، شماره 25، زمستان 87
- گلیک حکیم آبادی، محمد تقی، اثنی عشری، ابوالقاسم، احمدپور، هادی ( 1385) ، بررسی کارایی بانک های تجاری در ایران، مطالعه موردی بانک صادرات ایران، دو فصلنامه جستاری های اقتصادی، شماره 3، صص 127- 156.
- دکتری مهندسی صنایع، مدیر برنامه ریزی و کنترل(PMO)
پروژه های حمل و نقل ریلی گروه سپاسد
[1] Data Envelopment Analysis
[2] charners
[3] cooper
[4] Rodhes
[5] Banker,charnes,cooper
[6] Decision Support System
