چرا برقی‌سازی خطوط ریلی همچنان در ابهام است؟

سعید قصابیان/ تیرماه 1402 

با وجود استدلال‌های متعدد برای برقی‌کردن خطوط راه‌آهن که در گفتارها، نوشتارها، سمینارها و شبکه‌های اجتماعی مطرح شده و به اسناد بالادستی توسعه کشور ارجاع داده شده، هنوز نتوانسته‌ایم اجماعی برای تغییر از کشش دیزل به کشش برقی ایجاد کنیم. دلیل این امر، عدم توجیه اقتصادی است. اگر قیمت گازوئیل و برق واقعی شوند، وضعیت تغییر خواهد کرد و قطار برقی به عنوان گزینه‌ای سازگار با محیط زیست و با تکنولوژی‌های مختلف، قابل دفاع خواهد بود.

۱) محاسبات اقتصادی، عامل اصلی تصمیم‌گیری

ارزش حرارتی گازوئیل 9.2 کیلووات ساعت به ازای هر لیتر است. با توجه به قیمت تمام‌شده گازوئیل برای راه‌آهن، هزینه تولید یک کیلووات ساعت انرژی در موتور دیزل لکوموتیو 652 ریال است. اما برای تأمین همین مقدار انرژی از طریق برق، با تعرفه یارانه‌ای، هزینه به 1900 ریال می‌رسد. به عبارت دیگر، هزینه تزریق یک کیلووات ساعت انرژی به لکوموتیو برقی تقریباً 2.9 برابر هزینه انرژی دیزل است.

راه‌آهن سالانه حدود 480 میلیون لیتر گازوئیل مصرف می‌کند که هزینه آن 2600 میلیارد ریال می‌شود. اگر این مقدار انرژی از طریق برق تأمین شود، هزینه‌ای نزدیک به 7500 میلیارد ریال خواهد داشت.

۲) دلایل عدم اجماع برای برقی کردن خطوط ریلی

با وجود توجیهات متعدد و ضمیمه‌کردن شواهد موفق خارجی، همچنان برقی کردن راه‌آهن توجیه اقتصادی ندارد. پروژه برقی کردن راه‌آهن تهران–مشهد نمونه بارزی است؛ سال‌هاست مطرح شده اما به دلیل عدم اجماع بر سر توجیه اقتصادی، اجرایی نشده است. دلیل اصلی این است که هزینه انرژی برقی سه برابر دیزل است و هیچ مسئولی نمی‌تواند این افزایش هزینه را توجیه کند.

تجربه نشان داده که ضمیمه‌کردن مزایای اجتماعی و فهرست‌کردن منافع غیرمستقیم حمل‌ونقل ریلی و برقی کردن خطوط، کمکی به اقناع تصمیم‌گیران نمی‌کند. در شرایط کنونی، حساب و کتاب به هیچ وجه از قطار برقی پشتیبانی نمی‌کند.

۳) عوامل بی‌اثر در نبود توجیه اقتصادی

در صورت عدم توجیه اقتصادی، دیگر تفاوتی ندارد که کشش لکوموتیو برقی بیشتر باشد یا دیزلی، سرعت قطار برقی بالاتر باشد یا دیزلی، مسیر باری یا مسافری، دوخطه یا تک‌خطه باشد. همچنین، مسائلی مانند امکان استفاده از لکوموتیو‌های هیبرید یا برقی، راندمان سیستم و آلایندگی نیز اهمیتی نخواهند داشت.

سه برابر شدن هزینه انرژی، کافی است تا مزایای برقی‌سازی در چشم مدیران بی‌ارزش جلوه کند. سیستم دیزل الکتریک، علی‌رغم همه معایب، در حال حاضر کاملاً اقتصادی است و نیاز به سرمایه‌گذاری جدید ندارد؛ در حالی که برقی‌سازی به سرمایه‌گذاری نیاز دارد. با این قیمت ناچیز گازوئیل، نمی‌توان ثابت کرد که این سرمایه‌گذاری نرخ بازگشت مناسبی دارد. باید پذیرفت که در نهایت این حساب و کتاب است که مبنای تصمیم‌گیری قرار می‌گیرد.

متن کامل این مقاله را در چهارصدو یکمین شماره ماهنامه صنعت حمل و نقل بخوانید.