ماهیت حقوقی عقد بیمه باربری

منبع: کتاب سفارشات خارجی – از انتشارات ماهنامه صنعت حمل و نقل تالیف اکبر بوالحسنی

صنعت حمل و نقل آنلاین: گفته شد بیمه باربری قراردادیست که به موجب آن یک طرف تعهد می نماید در ازاء دریافت حق بیمه، در صورتیکه کالای طرف مقابل در مسیر حمل تا مقصد نهائی خسارتی ببیند نسبت به جبران آن اقدام نماید.

در اینکه چنین قراردادی با شکل و محتوای امروزی در گذشته سابقه ای ندارد تردیدی نیست لکن از جهاتی شباهتهائی با سایر عقود دارد.

مثلا در عقد ضمان، ضامن متعهد می شود که دین مضمون عنه را در مقابل مضمون له بپردازد. در عقد بیمه نیز شرکت بیمه گر متعهد می شود خسارات بیمه گذار را ناشی از باربری را بپردازد اما با وجود این شباهات عقد بیمه با عقد ضمان تفاوتهائی را دارد.

۲ – ۱-در عقد ضمان قصد ضمانت وجود دارد ولی در عقد بیمه قصد ضمانت وجود نداشته بلکه قصد جبران خسارت (آنهم در صورت وقوع) وجود دارد.

۲ – ۲- در عقد ضمان براساس قانون مدنی از تاریخ ضمانت، ذمه مضمون عنه بری و ذمه ضامن در مقابل مضمون له مشغول می گردد. ولی در عقد بیمه قصد بریالذمه کردن کسی وجود ندارد.

۲ – ۳-در عقد ضمان بطور متداول عهده گرفتن دین اشخاص حقیقی و حقوقی مطرح است لکن در عقد بیمه بعهده گرفتن دین شخصی مطرح نیست و چنین غرضی وجود ندارد.

۲ – ۴- ماده ۶۹۱ قانون مدنی مقرر می دارد: ضمان دینی که هنوز سبب آن ایجاد نشده باطل است.

سبب ایجاد خسارت در حین عقد قرارداد بیمه باربری نیز معلوم نیست زیرا از جهت زمان حادثه و همچنین مکان و یا علت آن مبهم است و یا اصلا معلوم نیست که خسارتی خواهد بود یا خیر لكن علیرغم این ابهام عقد بیمه منعقد و مطابق ضوابط جاری محکوم به صحت است در حالیکه ضمان به شکل فوق به جهت جهل و ابهام ممکن است باطل باشد.

۲-۵ ضمان تمام موارد دین را با هر خطری و از هر مرحله ای بدون هیچگونه قید و شرطی پوشش می دهد، لكن بیمه نامه باربری خسارات قبل از بارگیری در مبدأ و یا خسارات پس از تخلیه (با مهلت مقرر) را در مقصد پوشش نخواهد داد و دامنه عقد بیمه از این جهت محدودتر از عقد ضمان می باشد و همچنین شروطی در بیمه وجود دارد که خسارت جبران نخواهد شد.

۲ – ۶- در عقد ضمان سه طرف بعنوان رکن عقد مطرح هستند مضمون عنه، ضامن، مضمون له لكن در عقد بیمه دو طرف وجود دارد، بیمه گر و بیمه گذار.

از این جهت نیز معلوم نیست چه کسی ضامن چه کسی و منتج به بری الذمه شدن چه کسی می گردد. همانگونه که می دانیم فرستنده کالا در رایجترین روشهای تجارت بین الملل مانند CFR و FOB نقشی در عقد بیمه بعنوان طرفین قرارداد ندارد. و خریدار خود رأسا نسبت به انعقاد قرارداد بیمه اقدام می نماید. واقعیت این است که بیمه باربری عقدیست مستقل از سایر عقود و ماهیت آن علیرغم شباهت ها در قالب عقود معینه قرار نمی گیرد و نقش این تأسیس حقوقی به ویژه در تجارت بین الملل غیر قابل تردید و انکار و از ضروریات تجارت بین الملل تلقی می گردد. در مورد صحت عقد بیمه می توان به ماده ۱۰ قانون مدنی: «قراردادهای خصوصی نسبت به کسانی که آنرا منعقد نموده اند در صورتیکه مخالف صریح قانون نباشد نافذ است» اشاره کرد.

همچنین قانون تجارت ایران عملیات بیمه را جزء عمليات تجاری تلقی نموده و این تأسیس را مورد پذیرش قرار داده است.