سامانه‌های هوشمند حمل‌ونقل عامل کاهش تصادفات هستند

صنعت حمل و نقل آنلاین: اغلب شهرهای پیشرفته دنیا، توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات را از طریق برنامه‌‌های جامع در قالب شهرهای هوشمند دنبال می‌کنند. در شهر هوشمند با توجه به توسعه شهرها و افزایش جمعیت و محدویت‏های منابع انرژی و اقتصادی، به‌کارگیری سیستم‏های قدیمی که کارآمدی کمی دارند، رویکرد صحیحی به‌‌شمار نمی‌رود؛ به همین علت نمی‌توان شبکه‌های حمل‌ونقل را به روش‌های سنتی کنترل و مدیریت کرد. از طرف دیگر یکی از مولفه‌های اصلی در شهر هوشمند، استفاده از سامانه‌های هوشمند در حمل‌و‌نقل است. سیستم‌های حمل‌و‌نقل هوشمند (ITS)  با به‌کارگیری تکنولوژی‌های نوین از قبیل الکترونیک، ارتباطات و سیستم‌های کنترل رایانه‌ای و تلفیق با علوم مهندسی ترافیک و برنامه‌ریزی، ابزارهای لازم برای کنترل و مدیریت را فراهم کرده‌اند. در ایران نیز یکی از شرکت‌هایی که در این زمینه سال‌هاست فعالیت می‌کند و از شرکت‌های پیشرو در این حوزه است گروه صنعتی هوشمندآسیا است که با همکاری مراکز علمی در بخش تولید تجهیزات سامانه‌های هوشمند طبق استانداردهای روز دنیا فعالیت می‌کند. با مهندس سپهری مدیرعامل این شرکت درباره سامانه‌های حمل‌ونقل هوشمند و وضعیت و میزان استفاده از این سامانه در حمل‌ونقل و جاده‌ها به گفت‌وگو نشستیم که در پی می‌خوانید.

 

پیش نیازهای یک توسعه ایمن و پایدار در ITS کدامند؟

با پیشرفت‌های شگرف فناورانه طی 23 سال گذشته، همراه با تجارب ارزنده مدیریتی و بهره‌برداری در حوزه حمل‌و‌نقل هوشمند، شرایط کاهش حداقل 50 درصد از تصادفات مرگبار، در حداقل زمان و به‌صورت پایدار در کشور فراهم شده است.

حمل و نقل هوشمند (ITS)، یک ساختار است که شامل حمل بار، مسافر و سرنشین می‌شود و همچنین نقل و انتقال مدارک و اسناد مربوطه، بهره‌گیری از تکنولوژی روز جهان در حمل‌و‌نقل باعث هوشمندسازی این ساختار می‌شود. هوشمندسازی منجر به افزایش ایمنی و روانی حمل‌و‌نقل با هزینه‌هایی به نسبت کم می‌شود. «سامانه‌های هوشمند حمل‌و‌نقل» ابزار ایجاد ساختار حمل‌و‌نقل هوشمند است. پیش‌نیاز یک توسعه ایمن و پایدار و مقرون به‌صرفه در ITS، برخورداری از دانش سامانه‌های هوشمند حمل‌و‌نقل است که دو زیرمجموعه دارد:

الف- دانش فناوری و تولید سامانه‌های هوشمند حمل‌و‌نقل

ب- دانش مدیریت و بهره‌برداری از سامانه‌های هوشمند حمل‌و‌نقل

 

وضعیت موجود تلفات و مصدومان ترافیکی در سطح جهان و در ایران چگونه است؟

سالانه در سطح جهان حدود ١،٣٥٠،٠٠٠ تلفات ترافيكى داريم و بيش از ٢٠ ميليون مصدوم كه در مجموع روندى افزايشى است. تمام كشورها در حد توان ممكن براى كاهش اين ضايعه هزينه مي‌كنند و در ايران هم اين‌چنين بوده است. تلفات ترافيكى يك مشكل نگران‌كننده جهانى است و از اين‌رو، به‌خصوص طى ٣٠ سال گذشته در مراكز تحقيقاتى تراز اول جهانى مطالعات، پژوهش‌ها و آزمايش‌های ميدانى زيادى صورت پذيرفته كه از سال حدود ١٣٨٣ اولين راهكارهاى علمى و تجربه كاهش تصادفات ترافيكى تدوين و از طرف سازمان بهداشت جهانى WHO در اختيار همگان قرار گرفته است. تعدادى از كشورها با به‌كارگيرى اين راهكارها موفق به كاهش چشمگير و پايدار تلفات ترافيكى شده‌اند. تجارب موفق و ناموفق كشورها براى كاهش تلفات ترافيكى نشان مي‌دهد زمانى يك جامعه موفق به كاهش چشمگير و پايدار تلفات شده است كه برآيند تصميم‌سازان حوزه ITS به اين نتیجه رسيده باشد كه تنها راه موفقيت، به‌كارگيرى روش‌هاى علمى ـ تجربه شده پيشنهادى WHO است، البته حداقل زيرساخت‌هاى سخت‌افزارى و نرم‌افزارى نیز نیاز است. در ايران، طى 23 سال گذشته، فعاليت‌ها و هزينه‌هاى كلانى در حوزه ITS صرف‌شده كه در پروژه‌هاى موفق و ناموفق ITS متبلور است. نتیجه مجموعه اين فعاليت‌ها كه تجارب ذی‌قيمتى است، باعث شده كه برآيند دانش مجموعه تصميم‌سازان حوزه ITS در ايران، با وجود تلفات ترافيكى غيرقابل قبول فعلى، به سطحى برسد كه ما را در زمره كشورهاى صنعتى و موفق در كاهش تلفات ترافيكى قرار دهد. از اين‌رو، موفقيت ايران در كاهش چشمگير و پايدار تلفات ترافيكى در افق نزديك مشهود است.

 

93درصد از تلفات ترافیکی در کشورهایی با درآمد پایین و متوسط است. ضرر و زیان تصادفات ترافیکی معادل 5درصد درآمد ناخالص ملی بعضی کشورها با درآمد کم یا متوسط است.

در ضمن، تلفات به افرادی اطلاق می‌شود که حداکثر در یک ماه اول از تصادف جان باخته‌اند، در غیر این‌صورت مصدوم به حساب می‌آیند. از این‌رو، آمار تلفات ترافیکی عملاً خیلی بیشتر است.

بسیاری از کشورها موفق به کاهش چشمگیر و پایدار تصادفات ترافیکی مرگبار شده‌اند. در سال 1397 در ایران، تعداد 17183 نفر در تصادفات ترافیکی جان باخته‌اند و تعداد 367440 نفر مصدوم شده‌اند. از سال1390، تلفات ترافیکی رو به کاهش گذاشت ولی دو مرتبه از سال 1396، سیر صعودی به خود گرفته است!

جاده‌ها و خودروها در ایران از استاندارد بالاتری نسبت به بسیاری از کشورها برخوردارند. کشور ایران از نظر دانش فناوری و تولید سامانه‌های هوشمند حمل‌و‌نقل و دانش مدیریت و بهره‌برداری ITS به حدی رسیده است که قادر است تلفات ترافیکی را به‌صورت پایدار و چشمگیر و سریع کاهش دهد.

 

عوامل مهم و موثر در کنترل تلفات ترافیکی کدامند و نقش فرهنگ یا ساختار ترافیکی جوامع در کاهش تصادفات مرگبار چه اندازه است؟

بنا به پژوهش‌های طولانی سازمان بهداشت جهانی، شش عامل در کاهش یا ازدیاد تصادفات مرگبار نقش موثری دارند. نقش عامل فرهنگ ترافیکی جوامع در کنترل تلفات ترافیکی، در نگاه اول، بسیار پررنگ به نظر می‌رسد ولی 6 عامل موثر در کنترل تلفات ترافیکی به‌خصوص عامل کنترل هوشمند سرعت، حتی در کوتاه‌مدت، فرهنگ ترافیکی جوامع را تغییر می‌دهد. فرهنگ ترافیکی در زمره متغیرهایی نیست که با آن امکان کنترل، افزایش یا کاهش تلفات ترافیکی وجود داشته باشد.

فرهنگ ترافیکی جوامع همزمان با کاهش تلفات ترافیکی، خود را تصحیح و بهبود می‌بخشد. از این‌رو، راهکارهای کاهش تلفات ترافیکی بدون در نظر گرفتن فرهنگ ترافیکی جوامع ارایه می‌‌‌شود. رانندگی در تونل نیایش و روی پل صدر با سایر نقاط در تهران، متفاوت است. سامانه‌های کنترل هوشمند ثبت تخلفات سرعت نسل سوم که برای بهره‌برداری در تونل نیایش، پل صدر و تونل توحید، بر مبنای موازین سازمان بهداشت جهانی (WHO)، طراحی، تولید، نصب و بهره‌برداری شده‌اند، حتی در کوتاه‌مدت هم نقش موثری در تغییر فرهنگ ترافیکی مردم ایجاد کرده‌اند.

زمانی‌که سرعت صفر است، هیچ‌یک از عوامل موثر در کاهش تصادفات ترافیکی نقش ندارند. تغییرات و بهینه‌سازی 6 عامل موثر در کنترل تلفات ترافیکی در سطح یک کشور، به استثنای عامل سرعت، زمان‌بر و پرهزینه است. در حقیقت در سرعت‌های مختلف است که نقش عوامل یاد شده ظاهر می‌شود. آنچه در این میان بسیار با اهمیت است، تعیین حد سرعت در هر مسیر است. حد سرعت باید از نظر جامعه، چنان تعیین شود که هم تصادفات به حداقل برسد و هم در زمان مناسب مسیر طی شود.

بنا به بررسی‌های جهانی و همچنین مطالعات و تجارب کسب شده در کشور، عامل اصلی و در عین حال قابل کنترل در کاهش یا ازدیاد تلفات ترافیکی، عامل سرعت است. کنترل این متغیر به‌صورت کاملاً هوشمندانه می‌تواند علاوه بر کاهش چشمگیر و پایدار تلفات ترافیکی، بار مالی برای دولت‌ها نداشته باشد، و درآمد سرشاری را برای دولت‌ها تأمین کند.

• یک درصد کاهش در سرعت متوسط ترافیک، بین 5-4درصد تصادفات مرگبار را کاهش می‌دهد.
• بین کاهش سرعت متوسط و کاهش تلفات ترافیکی، رابطه خطی نیست و به‌صورت نمایی است.
• 5 درصد کاهش سرعت متوسط خودروها 22 تا 30درصد تلفات ترافیکی را کاهش می‌دهد.
• با کنترل هوشمند سرعت می‌توان تا 85درصد تصادفات مرگبار را کاهش داد.
• در مطالعات سال‌های حدود 2007 (1386)، که هنوز سامانه‌های هوشمند ثبت تخلفات سرعت نسل سوم به‌صورت وسیع به بازار عرضه نشده بود، کاهش 5درصد از سرعت متوسط برابر با کاهش 22درصد از کاهش تصادفات مرگبار اعلام شده بود ولی با بهره‌گیری از سامانه‌های هوشمند ثبت تخلفات سرعت به‌صورت وسیع، مشخص شد که با کاهش 5درصد از سرعت متوسط ترافیک تا 30درصد تلفات ترافیکی کاهش می‌یابد.
• مطالعات جهانی نشان داده است که بدون کنترل سرعت، به‌طور عادی بین 50-40درصد از رانندگان، بالای حد سرعت مجاز رانندگی می‌کنند و در بعضی مناطق تا 80درصد بالاتر از حد سرعت مجاز در حرکت هستند.
• در مطالعات طولانی‌مدت انجام شده در ایران نیز، صحت تمام موارد یاد شده، تایید شده است.
• هنگام قرار گرفتن رانندگان در وضعیت بحرانی، موقعیتی که اگر راننده اقدامی سریع انجام ندهد با خطر تصادفات مرگبار روبه‌رو می‌شود، زمان لازم جهت عکس‌العمل رانندگان بین 4 تا 1/5 ثانیه است (فقط درصد بسیار کمی از افراد می‌توانند در زمان یک ثانیه و کمتر عکس‌العمل نشان دهند). با در نظر گرفتن زمان عکس‌العمل ایمن 3 ثانیه، عملاً با سرعت 120 کیلومتر در ساعت تا 100 متری، راننده به هنگام بروز خطرات، تسلط لازم را بر اتومبیل خود ندارد.
• در صورت برخورد یک خودرو به یک مانع سخت و با سرعت 50 کیلومتر در ساعت، وزن جهتی سرنشین‌های خودرو در لحظه تصادف 20 برابر می‌شود. رابطه ازدیاد وزن جهتی با سرعت، غیرخطی و نمایی است.
• در اولین سالی که از لیزرگان به‌صورت وسیع در جاده‌های کشور بهره‌برداری شد، تعدادی از افراد پلیس که اپراتور این سامانه‌ها بودند در اثر تصادفات شهید شدند. عامل اصلی این تصادفات همین گیجی چندثانیه‌ای رانندگان بود.

 

تجارب موفق کاهش تلفات ترافیکی در کشور کدام هستند؟

تا سال 1389، در تونل توحید، تعداد زیادی تصادفات مرگبار رخ می‌داد. حد سرعت مجاز در تونل توحید 60 کیلومتر در ساعت بود که پیک سرعت متوسط بیشتر خودروها 73 کیلومتر بر ساعت اندازه‌گیری شده بود. با نصب چهار سامانه هوشمند ثبت تخلفات سرعت نسل سوم، پیک سرعت متوسط ماکزیمم به 52 کیلومتر بر ساعت کاهش یافت و تصادفات مرگبار به حداقل رسید و عملاً تصادفات مرگبار 85درصد کاهش یافت.

گراف: نقش سامانه‌های هوشمند ثبت تخلفات سرعت نسل سوم GSN-RC301 در کاهش تلفات ترافیکی در تونل توحید

 

در سطح تهران بزرگ و در سال 1389، تعداد 120 سامانه هوشمند ثبت تخلفات نسل سوم GSN-RC301 نصب شد که منجر به کاهش بیش از 60درصد از تصادفات مرگبار در مسیرها شد.

در سال 1387، در اتوبان یزد ـ نائین تعداد 5 سامانه هوشمند ثبت تخلف سرعت نسل سوم نصب شد که با حد سرعت مجاز 110 کیلومتر، سرعت متوسط اندازه‌گیری شده، 125 کیلومتر در ساعت بود. با نصب فقط 5 سامانه هوشمند ثبت تخلفات سرعت نسل سوم، تصادفات مرگبار به شدت کاهش یافت.

 

سطح فناوری در طراحی و تولید سامانه‌های هوشمند حمل‌و‌نقل در کشور در چه حدی است؟

گروه صنعتی هوشمندآسیا در سطح جهان، یکی از معدود شرکت‌هایی است که طراح و تولیدکننده سامانه‌های ثبت تخلف سرعت نسل سوم است و تکنولوژی منحصر به فرد خود را نیز در ایران و آمریکا ثبت اختراع کرده است. هم اکنون سامانه ثبت تخلفات ترافیکی نسل چهارم از پیشرفته‌ترین تکنولوژی روز جهان و با بهره‌گیری از هوش مصنوعی و پردازنده‌های روز دنیا در گروه صنعتی هوشمندآسیا طراحی و تولید می‌شود.

طرح‌هایITS موفق و ناموفق اجرا شده در کشور، نشان می‌دهند که اگر کشوری از دانش لازم برخوردار نباشد، همچون ایران گذشته، حتی با صرف هزینه‌های کلان نیز موفق به کاهش چشمگیر و پایدار تلفات ترافیکی نمی‌شود. خوشبختانه کشور ایران از جایگاه توسعه‌یافتگی در علم و تکنولوژی در سطح جهانی برخوردار است و تجربیات کسب شده در ITS، گواه این موضوع است.

 

چه پیشنهادی برای کاهش سریع و پایدار تلفات ترافیکی در کشور دارید؟

دانشگاه صنعتی امیرکبیر و گروه صنعتی هوشمندآسیا، آمادگی دارند به‌صورت پایلوت، یک مسیر را به سامانه‌های ثبت تخلفات سرعت نسل چهارم و تجهیزات و علایم جانبی لازم دیگر تجهیز کنند، تا در صورتی‌که شاهد کاهش حداقل 50درصد از تلفات ترافیکی به‌صورت پایدار در مسیر شدیم، هزینه آن در قالب BOT یا به‌صورت متعارف پرداخت شود.