چرا روابط ترکیه و روسیه پیوسته در فراز و نشیب است؟

دکتر سیدجلال ابراهیمی*

روسیه می‌خواهد سرزمین‌های جمهوری‌های شوروی سابق را تحت سیطره خود درآورد. اگر اختلافات دید و نظر در مورد مداخلات نظامی ترکیه را در سوریه که خوشایند دیپلماسی روسیه نیست کنار بگذاریم، در مقابل ترکیه و روسیه مساله اوکراین وجود دارد. ترکیه الحاق کریمه به روسیه را به رسمیت نشناخت و این عدم قبول هر روز شاخه‌های جدیدی از اختلاف‌نظرها و دیدگاه‌ها را در دیپلماسی بین روسیه و ترکیه مطرح می‌کند.

اوکراینی‌ها در شرایط زمانی حاضر، خود را تحت فشار و تهدید روسیه می‌دانند و این عدم احساس امنیت عامل خرید تسلیحات از ترکیه شده و روسیه از این‌که ترکیه به اوکراین تسلیحات نظامی و دفاعی می‌فروشد و نیروی دفاعی اوکراین را تقویت می‌کند، ناخشنود است و خرید هواپیمای بدون سرنشین بر این نارضایتی‌ها افزوده است.

حجم خرید تسلیحات دفاعی اوکراین از ترکیه، ظرفیت بالایی از کارخانجات صنایع نظامی ترکیه را پر کرده است. در دوره اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی، اوکراین یکی از مراکز بزرگ تولید صنایع هوایی برای اتحاد جماهیر شوروی بود و در این جمهوری انواع هلی‌کوپتر، انواع هواپیما (چه کوچک و بزرگ) و موتورهای هوانوردی تولید می‌شد. عمق همکاری‌های اقتصادی به‌خصوص در صنایع نظامی بین ترکیه و اوکراین هر روز بیشتر می‌شود و این امر موجبات ناخشنودی و نارضایتی کرملین به‌ویژه شخص ولادمیر پوتین را فراهم کرده است.

دخالت ترکیه در ماجرای جنگ قره‌باغ و طرفداری آشکار و پنهان او از جمهوری آذربایجان هیچ به مذاق روسیه خوش نیامد. ترکیه سعی دارد بازیگر و آکتور اصلی صحنه دیپلماسی منطقه باشد که در این امر تفکر پان‌ترکیسم و پان‌تورانیسم نیز کاملا چشمگیر است.

اردوغان و ناسیونالیست‌های افراطی و پان‌ترکیست‌ها در این اندیشه توسعه‌طلبانه هستند که نفوذ خود را تا مرزهای ترک‌نشین چین برسانند.

گفته می‌شود اگر ترکیه و جمهوری آذربایجان بتوانند مسائل خود را با ارمنستان حل و فصل کنند و با این کشور روابط بهتری برقرار کنند، مسلما رقابت با روسیه بسیار سنگین و سخت خواهد شد.

از طرفی فروش S400 و موشک‌های کروز به ترکیه باعث سردی روابط و نارضایتی اعضای پیمان ناتو شد و روسیه می‌خواهد بین هم‌پیمانان ترکیه در ناتو شکاف ایجاد کند و در این میان یک کشمکش از دو سو یعنی ناتو و روسیه به‌وجود آمده است ولی در پشت صحنه خیلی بی‌سر و صدا عملیاتی در حال انجام است. گفته می‌شود هواپیماهای نظامی ترکیه در برنامه‌های دفاعی ناتو در حوزه کشورهای منطقه بالتیک پروازهای حفاظتی را انجام می‌دهند.

در این شرایط، ترکیه از طرفی در رقابت تنگاتنگ با روسیه در حوزه قفقاز و اوکراین است ولی از طرفی دیگر هر دو سعی دارند که این رقابت به یک مناقشه تبدیل نشود چون در آن صورت امنیت هر دو به خطر می‌افتد. هم اکنون منطقه شاهد رقص نمایشی ترکیه و روسیه در یک مسابقه برای گسترش حضور و نفوذ است. نتایج این مسابقه نمایشی در آینده نزدیک روشن خواهد شد و احتمال درگیری‌های منطقه‌ای و حتی درگیری‌های سیاسی وجود دارد. با توجه به نقش منافع اقتصادی و مبادلات بازرگانی دو طرف ترک و روسیه آیا دکترین اقتصادی برنده خواهد شد یا سناریوی دیگری در آینده نزدیک رو خواهد شد.

در این میان ایران قوی‌ترین کشور منطقه رقابت پنهان و آشکار با ترکیه دارد، ولی این دو کشور تاکنون توانسته‌اند با همه موارد پیش آمده از هرگونه مناقشه و درگیری با روش‌های دیپلماسی دوری کنند ولی احتمال دارد جنگ سردی که سالیان قبل بین آمریکا و شوروی سابق وجود داشت، این‌بار بین ترکیه و روسیه به‌وجود آید.

روسیه می‌خواهد سرزمین‌های جماهیر شوروی سابق را در زیر سلطه خود درآورد و ترکیه نیز می‌خواهد حضور خود را در قفقاز و آسیای میانه گسترش دهد و ایران ناظر که قدرت قوی منطقه است اجازه دخالت‌ ترکیه را در منطقه نخواهد داد چه به‌صورت دخالت مستقیم ترکیه چه با همکاری جمهوری آذربایجان و ارمنستان و سایر کشورهای هم‌پیمان آن‌ها.

• مدیر مرکز پژوهش و تحقیقات ایران و ترکیه