شناسایی و رتبه‌بندی موانع توسعه حمل و نقل جاده‌ای (ترانزیت) منطقه خراسان‌رضوی

این مطلب حاصل پژوهش دو تن از صاحب‌نظران حوزه مدیریت است که جامعه آماري آن را 47 تن از مدیران و دست‌اندرکاران حمل ­و نقل بین­المللی تشکیل می‌دهد و در آن به شناسایی­ و رتبه­بندی موانع توسعه بخش ترانزیت حمل ­و نقل جاده­ای منطقه خراسان­رضوی پرداخته شده است. شناسائی ده عامل بازدارنده توسعه حمل و نقل ترانزیت جاده‌ای در منطقه خراسان‌رضوی از یافته‌های این پژوهش به‌شمار می‌رود که عبارتند از: عدم ایمنی در حمل ­و نقل جاده­ای، عدم استفاده از فناوری­های نوین و کنترل هوشمند، مدیریت­ سازمانی و عوامل انسانی ضعیف، عدم سرمایه­گذاری، هزینه، نوع ناوگان حمل­ونقل، خدمات ضعیف، قوانین و مقررات گمرکی، آموزش ضعیف، ساختار ضعیف و نامناسب. همچنین در نتایج آزمون رتبه­بندی دیده می‌شود که بیشترین رتبه به عدم سرمایه­گذاری و کمترین رتبه به خدمات ضعیف در میان دیگر موانع توسعه اختصاص یافته است.

بخش‌ حمل‌­ونقل‌ پدیده‌ای‌ است‌ پویا، فراگیر و پیچیده‌ که‌ رشته‌های‌ مختلف‌ آن‌ ریشه‌های‌ حیات‌ اقتصادی‌ بشر را تغذیه‌ می‌کند و به‌ آن‌ روح‌ و دوام‌ می‌بخشد. (صمصامی، 1371)‌ حمل­ونقل یکی از بزرگ‌ترین چالش­های زیرساختی پیش روی کلان­شهرها شناخته شده است. به‌عبارتی اگر کلان‌شهرها موتور اقتصاد جهانی باشند، این شبکه حمل­ونقل است که این موتورها را کارآمد نگه می­دارد. در مقابل، ناکارآمدی سیستم حمل­ونقل شهری عوارض جدی محیطی مانند آلودگی هوا و پیامدهای منفی اجتماعی و اقتصادی را به‌دنبال خواهد داشت و باعث ناکارآمدی عملکرد شهر می­شود. (هاتچیسون) 2010. ، 828

ایران ازجمله کشورهایی است که به لحاظ موقعیت جغرافیایی از مزیت ترانزیت کالا بهره­مند است و می­تواند با گسترش شبکه حمل­ونقل و ارتباطات و ایجاد نظام حمل­ونقل ایمن و مطمئن از این مزیت در راستای افزایش درآمدهای ارزی و ارتقای موقعیت راهبردی خود در منطقه به نحو مطلوب استفاده کند. ایران با دارا بودن 6000کیلومتر مرز زمینی با کشورهای عراق، ترکیه، ارمنستان، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، افغانستان و پاکستان و2700 کیلومتر مرز آبی در دریای خزر، خلیج‌فارس و دریای عمان و دسترسی به آب‌های آزاد از موقعیت کاملاً استثنایی و ویژه در منطقه و قاره آسیا برخوردار است. در این میان استان خراسان‌رضوی از قابلیت­های بسیاری در توسعه حمل­ونقل جاده­ای بهره­مند است. استقرار استان در محور شرق و در کریدور بین‌المللی شرق– غرب، تنوع مسیرهای ترانزیتی استان متصل به کشورهای CIS، فعالیت­های حمل­ونقل بین‌المللی ایران با کشورهای ترکمنستان، ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و همچنین افغانستان رو به تزاید بوده است، مشترکات فرهنگی و ارتباطات قومی مردم شهرهای مرزی خراسان‌رضوی با استان­های مرزی کشورهای افغانستان و ترکمنستان موجب افزایش تردد مسافران و تجار شده است. درحال حاضر عمده­ترین جریان حمل­ونقل جاده­ای کشورهای آسیای میانه به سوی آب­های آزاد از قلمرو جمهوری اسلامی ایران و به ویژه از طریق مرزهای این استان است و از طرفی به دلیل انحصاری بودن مسیر تردد ناوگان ایرانی جهت دسترسی به کشورهای آسیای میانه از طریق کشور ترکمنستان موقعیت ویژه­ای در حمل­ونقل بین­المللی استان ایجاد شده است. این استان در سه نقطه سرخس، لطف­آباد و باجگیران با کشور ترکمنستان و در نقطه دوغارون با کشور افغانستان دارای گذرگاه مهم مرزی است. حمل­ونقل از امور زیربنایی و یکی از اجزای مهم چرخه تولید و مصرف است. در میان انواع روش­های حمل­و نقل کالا اعم از جاده­ای، ریلی، هوایی و دریایی که در سطح کشور وجود دارد، در حال حاضر عمده حمل­ونقل کالا در کشور از طریق جاده انجام می­گیرد. دلایل این امر عمدتا به شرایط خاص جغرافیایی، پراکندگی شهرها و مراکز تولید کالا، عدم پوشش کافی حمل­ونقل ریلی، گران بودن حمل­ونقل هوایی، انعطاف­پذیر بودن آن و عدم وجود راه­های آبی در کشور برمی­گردد. بنابراین سهم اصلی جابه‌جایی کالا در ایران بر دوش حمل­ونقل جاده­ای است؛ به‌گونه­ای که بر اساس آمارهای ثبتی حدود 90 درصد کالاها از طریق جاده و بقیه از طریق دیگر شقوق حمل­ونقل جابه­جا می‌شوند. (کمالی‌اردکانی و زارع، 1388، 184)