شاخصه‌های طراحی کیوسک­های ورودی ایستگاه‌های خط 6 متروی تهران

صنعت حمل و نقل آنلاین: افزایش جمعیت در بسیاری از شهرهای بزرگ جهان و به دنبال آن توسعه شهرها، پیشرفت صنایع اتومبیل و توسعه حمل و نقل از جمله عواملی است که به کثرت تعداد وسایل نقلیه شخصی می‌انجامد. به منظور کاهش تاثیرات منفی، تاکید بر حمل و نقل پایدار شهری به عنوان یکی از ابعاد مهم توسعه پایدار و ایجاد سامانه مناسب حمل و نقل عمومی می­تواند راهکاری مناسب باشد. در این میان شبکه مترو با توسعه حمل و نقل زیرزمینی بسیار کارآمد خواهد بود. سیستم‌های حمل­ونقل عمومی همواره بر توسعه‌ شهری تاثیر می‌گذارد. برنامه‌ریزی شهری در تلفیق با سیستم ریلی، در فرآیندی بلند مدت، موجب یکپارچگی هرچه بیشتر حمل­ونقل می‌شود. بنابراین ایجاد دسترسی به حمل­ونقل عمومی می‌تواند به عنوان یکی از فرصت‌های مناسب جهت توسعه و پویایی مناطق شهری و افزایش کیفیت نواحی شهری به شمار آید. این مساله در شهر تهران از حیث وجود بافت‌های راکد اقتصادی و همچنین شکاف دیرینه فضایی به لحاظ اجتماعی، اقتصادی و کالبدی بین مناطق مختلف آن حایز اهمیت است.

بنابراین آگاهی از تاثیرات طراحی ایستگاه‌های مترو بر کیفیت محیط و منظر مجاور، امری ضروری در جهت برنامه‌ریزی و مکان‌یابی مناسب و بهره‌گیری از ظرفیت‌های بالقوه آن‌هاست. ورودی ایستگاه‌ها با داشتن ساختار و عملکرد کالبدی ویژه، علاوه بر فضاهای زیرزمینی، برای جذب هر چه بیشتر مردم نقش تعیین‌کننده‌ای در استفاده از این فضاها ایفا می‌کنند.

• ضرورت طراحی کیوسک‌های ورودی

عنوان مترو رایج­ترین نام برای سیستم‌های حمل­ونقل پرسرعت زیرزمینی است. مترو منافع زیادی در جابه­جایی مسافر فراهم می­کند نظیر صرفه­جویی در زمان، هزینه، کاهش آلودگی هوا، کاهش تصادفات، ارتقاء اقتصاد محلی و نیز انتقال فناوری.

تاکنون طراحی فضاهای ورودی مترو در ایران به طور جدی مورد توجه قرار نگرفته است و تنها در موارد اندکی شاهد طراحی ایستگاه‌ها متناسب با فرهنگ مردم، بافت پیرامون و عملکرد کاربری‌های اطراف و اصول زیبایی‌شنایی معماری بوده‌ایم. اکثر ایستگاه‌ها تنها به عنوان یک سازه عمرانی با ابعادی نامتناسب با بافت پیرامون خود بر سر تقاطع‌ها و کنار پیاده‌روها خودنمایی کرده و سیمای نامطلوبی را در ذهن بیننده ایجاد کرده‌اند و حتی در بسیاری موارد مانع دید کافی به سایر عناصر و شاخص‌های شهری شده‌اند.

از آنجا که ورودی ایستگاه‌ها، بیشترین ارتباط را با فضای شهری و بافت پیرامون خود دارند، نقش به‌سزایی در هویت‌بخشی به این فضاها و ایجاد همخوانی با آن‌ها ایفا می­کنند و باید بیش از پیش به طراحی معماری این کیوسک‌ها توجه شود.

• طراحی کیوسک‌های ورودی ایستگاه‌های مترو

ورودی ایستگاه‌های مترو یک ساختمان نیستند، بلکه دریچه‌ای هستند که سیل جمعیت از آن‌ها به سطح شهر منتقل می‌شود و مهم‌ترین نقاطی هستند که نظام حمل­ونقل جدید را به ساختار موجود پیوند می‌دهند. ورودی‌های مترو باید بازتاب آرمان‌های جامعه برای رسیدن به یک هویت محلی با عناصر منحصر به فرد آن در ایستگاه باشد، به طوری که طراحی ایستگاه در ترکیب با کاراکترهای مجاور آن شکل گیرد و بهترین همخوانی را با محیط پیرامون خود داشته باشد تا بتواند مسافران را با وضوح و ایمنی کافی از سطح شهر به شبکه‌های زیرزمینی و بالعکس هدایت نماید. بنابراین ایجاد هماهنگی، سهولت دسترسی و دید مطلوب به فضاهای اطراف ورودی ایستگاه در مقیاس انسانی و نیز ارزش نهادن به حرکت پیاده در اطراف ورودی‌ها خصوصا در هنگام شب برای رسیدن به یک سیمای بصری مطلوب در طراحی ورودی‌های مترو ضروری است.

خوانایی ایستگاه‌های مترو و هماهنگی و همخوانی طراحی بخش بیرونی ورودی ایستگاه‌ها می‌تواند به بهبود عملکرد و جذب مسافران بیشتر و نیز ایجاد همبستگی بین ایستگاه و بافت پیرامون خود کمک کرده و به عنوان یک نشانه شهری باعث تقویت حس مکان در استفاده‌کنندگان شود و در بهبود سیمای بصری بافت آن نیز تاثیرگذار باشد.

• روند طراحی و ساخت کیوسک‌های ورودی ایستگاه‌ها در خط 6 متروی تهران

پروژه خط 6 متروی تهران از اولویت‌های اصلی توسعه حمل­ونقل عمومی در تهران است. این خط جنوب تهران را به مناطق شمالی و مرکزی متصل می‌کند و با داشتن تقاطع با سایر خطوط مترو، در کاهش ترافیک و آلودگی هوا مؤثر بوده و کیفیت زندگی شهر تهران را ارتقاء خواهد بخشید. خط 6 مترو به عنوان یکی از خطوط اصلی متروی تهران با حدود 31 کیلومتر تونل، 27 ایستگاه و 24 هواکش میان تونلی، به صورت قطری شمال غرب پایتخت را به جنوب شرق آن متصل می‌کند.

به موازات عملیات ساخت و تکمیل فضاهای زیرزمینی، پروسه طراحی معماری و تکمیل ورودی ایستگاه‌ها تحت نظارت کمیته معماری شهرسازی سازمان حمل­ونقل تهران در حال انجام است. این کمیته متشکل از جمعی از اساتید و صاحب‌نظران در حوزه معماری و شهرسازی است که با بررسی ساختار و عملکرد طرح‌های ارایه‌شده از جانب طراحان منتخب، زمینه را برای رسیدن به سطح مطلوب در طراحی بر اساس معیارها و شاخصه‌های ذیل دنبال می‌کنند.

• شاخصه­های طراحی کیوسک­های ورودی ایستگاه­ها

ایستگاه‌ها یا کیوسک‌های ورودی، به عنوان نماد شبکه‌های به هم پیوسته حمل­ونقل زیرزمینی، نقش به‌سزایی در طراحی فضاهای زیرزمینی داشته و باعث برقراری ارتباط و تماس فضاهای زیرزمین با فضای خارج می‌شوند.

شکل و ساختار کالبد ورودی ایستگاه‌های مترو، باید بر اساس عواملی که در تقویت کیفیت بصری آن‌ها به عنوان عنصر شهری مؤثرند طراحی شود. به این منظور در طراحی آن‌ها باید هماهنگی با کف‌سازی، مبلمان و تجهیزات شهری لحاظ شود و به رنگ‌های به کار رفته در تابلوها و نورپردازی زمینه توجه ویژه­ای شود. به نحوی که این سازه به عنوان کانونی جدید برای ساماندهی عناصر پیرامون خود عمل کند.

به طور کلی ورودی ایستگاه‌های مترو باید بر اساس شاخصه‌های زیر طراحی شوند:

• خوانایی

خوانایی به معنای قابل درک بودن ساختار فضایی محیط برای ناظر و امکان ایجاد تصویر ذهنی است. به نحوی که فضا برای ناظر قابل تصور و پیش‌بینی باشد. به منظور تقویت و تحکیم خوانایی باید به طراحی جزییات در طرح پرداخت، به گونه­ای که بی‌درنگ قابل شناسایی باشد.

• ایمنی

اولین برخورد مسافر با مترو، مواجهه با ورودی آن در سطح زمین است. طراحی ورودی باید با توجه به هجوم جمعیت استفاده‌کننده در ساعات شلوغ و اوج ترافیک پیاده صورت گیرد. از این رو اهمیت توجه به حرکت ایمن، آسان و راحت در طراحی مناسب و گویای ورودی‌ها، با توجه به آرامش و امنیت روانی در ورود به مترو بسیار حایز اهمیت است.

• هویت بخشی

طرح ورودی موفق آن است که حین ورود، دریافتی سریع و چشم‌اندازی نسبتا فراگیر در پدیده‌ها را در اختیار مخاطب و کاربر فضا قرار دهد و فضایی شفاف را در برگیرد. در نتیجه کیفیت بصری بالا در اطراف مسیر ورودی با حفظ سیمای طبیعی منطقه، موجب هویت بخشی و خوانایی و همچنین ایجاد انگیزه ورود در مسافر می‌شود.

• سازگاری با بافت

در طراحی ورودی‌ها باید به محل قرارگیری و سایت اطراف شامل همسایگی‌ها، منظر شهری و بافت توجه شود. این نوع نگرش در طرح باعث تنوع و گوناگونی فرم ایستگاه‌ها نیز می‌شود.

در جایی که ورودی‌ها در سطح زمین نمایان می‌شوند، طراح همواره باید به تطبیق آن با بافت اطراف توجه داشته باشد. به طوری که ورودی، تکمیل‌کننده مجموعه پیرامون باشد تا بتواند خود را در دل شهر جای دهد. در این صورت ورودی مترو می‌تواند مسافران را به سوی خود خوانده و دیگر نیازی به نابودی پیاده‌روها، تجاوز به حریم واحدهای مسکونی و تجاری و خرد کردن لبه خیابان‌ها نباشد.

• شکل و فرم

شکل و فرم دلالت بر فضای حاکم بر پوسته بیرونی و داخلی دارد و متاثر از محتواست و تجلی وحدت کامل عوامل تشکیل‌دهنده یک اثر است. برای طراحی یک ورودی، ضوابط و استانداردهایی از نظر ابعاد و دیگر ویژگی‌های تشکیل‌دهنده فضا وجود دارد. شکل و فرم باید با عملکردها و قابلیت‌های محیط اطراف نظیر ویژگی‌های اجتماعی، اقلیمی و فرهنگی، هماهنگی و پیوستگی داشته باشد.

• رنگ

رنگ به عنوان اصل زیبایی‌شناسی در مجموعه عوامل فیزیکی سازنده سیمای مجموعه ورودی و پیاده‌روها و دسترسی‌های اطراف، مطرح است. همچنین رنگ عامل معنایی مهمی برای افراد پیاده در پیدا کردن محل ورودی در میان عوامل معنایی و ادراک محیط است.

• بافت

بافت در طراحی پوسته‌های بیرونی و سطوح فضای داخل، معمولا بسته به عملکرد هر فضا تغییر می‌کند. بافت یکی از مشخصه‌های مهم اثر و از ویژگی‌های زبان بصری است و در ارتقاء کیفیت بصری محیط بسیار مؤثر است. مواد و مصالح گوناگون به کار رفته در طرح، نمادی از تنوع بافت و رنگ در ترکیب‌بندی است.

• نورپردازی

نور در زنده‌کردن فضاها نقش مهمی دارد و به کارگیری مطلوب عناصر نورپردازی در فضا، موجب افزایش غنای محیط می‌شود. میزان امنیت، شخصیت، شور، هیجان و آرامش موجود در فضا را می‌توان با راهکارهای مناسب نورپردازی تشدید یا تضعیف کرد. بنابراین نورپردازی محیط با نگرش علمی و خردگرا در کنار خلاقیت‌های هنری در زمینه ایجاد تعادل و هماهنگی بین عناصر طرح بسیار تاثیرگذار است.

• نتیجه ­گیری

استفاده از طراحی شاخص، شفاف‌سازی، رنگ‌بندی متناسب با نیازهای موجود، تنوع مصالح، شکل و فرم، نحوه نورپردازی، توجه به چگونگی قرارگیری و تعامل مابین فضاهای مختلف، سازگاری با بافت و هویت بخشی و ایمنی از جمله ویژگی‌هایی هستند که در کنار ساختار و عملکرد خاصی که برای یک ورودی در نظر گرفته می‌شود، می‌تواند بر غنای آن افزوده و به ملموس شدن فضا کمک کند. منظر ورودی‌های مترو باید سبک، منظم، روشن، بادوام، محکم و تمیز جلوه کرده و در شب قابل مشاهده باشند.