سرمایه­ گذاری در صنعت هتلداری، چالش‌ها و موانع پیش‌رو

صنعت حمل و نقل آنلاین: در قرن بيست و يکم، پيشرفت فناوري موجب شد تا وقت انسان بيش از پيش آزاد شود و به تبع آن زمان بيشتري را صرف اوقات فراغت خود نمايد که سفر و گردش یکی از بخش‌های گذران این اوقات فراغت است. باتوجه به توسعه گردشگری در جهان امروزی می‌توان اين قرن را عصر صنعت گردشگري نامگذاری کرد. در عین حال، گردشگري به عنوان يکي از منابع درآمد و ايجاد اشتغال در سطح ملي مي‌تواند رهيافتي براي توسعه اقتصادي باشد. گردشگري به­خصوص در زماني که سود فعاليت‌هاي ديگر بخش­هاي اقتصادي در حال کاهش باشد، جايگزين مناسبي براي آنها و راهبردي براي توسعه است. همچنين بايد افزود که چرخه عظيم مالي که به طور غيرمستقيم حول محور صنعت گردشگري مي­چرخد، به مراتب بیشتر از درآمدهاي مستقيم بر اقتصاد جهاني تاثيرگذار است. درعین حال نمی‌توان از هزینه‌های مریی و نامریی که این صنعت به بخش‌های مختلف تحمیل می‌کند، چشم­پوشی کرد.

در این میان مجمع عمومی سازمان ملل سال ۲۰۱۷ میلادی را به‌عنوان سال جهانی “گردشگری پایدار؛ ابزاری برای توسعه” (International Year of Sustainable Tourism for Development)  اعلام کرده‌است و این نامگذاری با پنج هدف اصلی، رشد اقتصادی پایدار و فراگیر، شمول اجتماعی، کاهش فقر و اشتغال، بهره‌وری منابع، تغییرات اقلیمی و حفاظت از محیط زیست، ارزش‌های فرهنگی، میراث و تنوع و درک مشترک، صلح و امنیت انجام شده است. با توجه به اهمیت توسعه گردشگری پایدار و مفهوم آن و اتکا به یکی از ارکان اصلی توسعه گردشگری که بخش اقامت و هتل است، میزگردی تحت عنوان سرمایه­گذاری در صنعت هتلداری، چالش‌ها و موانع پیش‌رو با حضور دکتر فریبرز رییس‌دانا اقتصاددان و دبیر هیات کارشناسی ماهنامه، دکتر ابراهیمبای سلامی عضوشوراي عالي ميراث فرهنگي وگردشگري و مديرعامل هلدینگ گردشگری سازمان تامین اجتماعی(هگتا)، جمشید حمزه­زاده رییس جامعه هتلداران ایران، دکتر عرفان لاجوردی دکترای حقوق بین‌الملل و تنی چند از کارشناسان این حوزه در دفتر مجله برگزار شد.

این در حالی است که با وجود دعوت از معاونت سرمایه‌گذاری و معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع­دستی و گردشگری و اعلام تایید حضور یکی از مدیران کل حوزه گردشگری در این نشست جهت پاسخگویی به سوالات و چالش‌های مطرح شده از سوی بخش خصوصی و کارشناسان فعال در حوزه گردشگری، هیچیک از مسوولان و کارشناسان دولتی در این نشست حاضر نشدند و در آخرین لحظات از انجام همکاری امتناع کردند. در ادامه مشروح آنچه توسط کارشناسان در این نشست مطرح شد را می­خوانید:

گردشگری یکی از صنایع رو به رشد جهان است و منبع مهمی برای کسب درآمد بسیاری از کشورها محسوب می‌شود. صنعت گردشگری با تمرکز ویژه بر مردم، از طریق ایجاد مشاغل مختلف، به جوامع محلی، حیاتی دوباره می‌بخشد. اما گردشگری پایدار از تمرکزی دوباره و سازگاری آن با شرایط موجود می‌گوید. باید بین محدودیت‌ها و استفاده از منابع، توازنی یافت که تغییرات مداوم، نظارت و برنامه‌ریزی به ما این اطمینان را بدهد که گردشگری را می‌توان مدیریت کرد.

این میزگرد با صحبت­های دکتر فریبرز رییس‌دانا و اشاره به بحث “گردشگری پایدار” آغاز شد. وی در این خصوص گفت: برای تشریح گردشگری پایدار، نیازمند توضیح دقیق اصطلاح پایداری هستیم. اگر این توضیح و تشریح را داشته باشیم تکلیف خود را می‌دانیم که می‌خواهیم چه کنیم، کجا سرمایه‌گذاری کنیم و چگونه منابع ملی و امکانات جامعه را هدایت کنیم و چه توصیه‌هایی به کارشناسان، مردم عادی و مسوولان داریم. اگر بخواهیم از گردشگری بگوییم این مهم را می‌توان به سادگی توصیف کرد چراکه گردشگری عبارت است از سفرهایی که به قصد کار و تجارت انجام نمی‌شود بلکه این سفر به قصد رفاه و تفریح و اوقات فراغت اتفاق می‌افتد که می‌تواند شامل سفرهای داخلی، خارجی و ورودی شود.

این اقتصاددان با اشاره به آنکه پدیده فراغت امروزه تبدیل به مفهومی فراتر از نقطه مقابل کار شده است اظهار کرد: امروزه فراغت به عنوان بحثی در هستی انسان مطرح می‌شود. این درحالی است که در گذشته، افتخار این بود که از فراغت دور شوند چراکه گفته می‌شد نشانه تن­پروری است و حتی در دوره‌ای به عنوان پاداش به کار در نظر گرفته می‌شد. اما در فلسفه رادیکال و در فلسفه تحمیل علوم انسانی کاوش در شخصیت و هویت انسانی مطرح می‌شود که  فراغت پدیده سطحی و پاداش در قبال کار نیست بلکه هستی انسان است. انسان خلق شده تا به فعالیت‌های ارزشمند بپردازد و اثر هنری و علمی تولید کند. همه این امور جزو فراغت هستند. فراغت ضد کار نیست و تغییر نرم به نفع بالابردن ارزش­زایی واقعی برای انسان است. گردشگری نیز از این قاعده مستثنی نیست. این روزها هدف از گردشگری، فقط جذب افراد پولدار که بتوانند منشا درآمد و سود باشند، نیست بلکه به وظیفه انسانی برای ارایه امکانات در جهت شکوفایی و بالندگی حیات انسانی تبدیل شده‌است و در این مورد، گردشگری و فراغت با یکدیگر همسو هستند.

رییس­دانا در ادامه با اشاره به گردشگری پایدار اذعان کرد: آنچه در حوزه گردشگری پایدار مطرح است، مفهوم پایداری است که جای بحث دارد. آنچه متداول است، تعریف پایداری در دانش توسعه اقتصادی مطرح شده و به سایر بخش­ها رسیده است.  هر فعالیت بشر، هزینه‌های مریی و نامریی ایجاد می‌کند، موجب اختلال در منابع می‌شود و ضایعات به بار می‌آورد که از آن جمله می‌توان به آلودگی محیط زیست اشاره کرد. بنابراین فعالیت­های توسعه‌ای و مولد، زمانی موجه است که به قدر کافی درآمد داشته باشد تا به جبران ضررها و خسارت­هایی که ایجاد کرده بپردازد. از چندین سال پیش تاکنون این بحث مطرح است که درآمد خالص یک فعالیت فقط عبارت از کسر هزینه‌های پولی از محل درآمد نیست بلکه عبارت است از کسر هزینه‌های مختلفی که آن فعالیت در جامعه بشری به بار می‌آورد.

این اقتصاددان با اشاره به آنکه اگر چنین کنیم می‌شود پایداری ولی در تعریف جدیدتر، پایداری مفهوم عمیق‌تری پیدا کرده است افزود: به این معنا که هزینه را فقط بر اساس هزینه ریالی تصور نکنیم بلکه هزینه‌های انسانی، از دست رفتن فرصت­های انسانی، کرامت و شرافت انسانی و محیط زیست به نفع آیندگان و به نفع نسل­های آینده مطرح است. اگر فعالیتی، محیط زیست را از اختیار نسل‌های آینده خارج کند، با وجود آن که نمی­توانیم آن را ببینیم، اما هزینه‌ای است که پرداخت می‌کنیم. بنابراین پایداری مفهومی گسترده‌تر پیدا کرده است.

رییس­دانا با تاکید برآنکه گردشگری پایدار مسوولیت بیشتری را بر دوش فعالان، مدیران و مسوولان گردشگری قرار می‌دهد گفت: این مسوولیت به ما گوشزد می‌کند که به سادگی به جذب گردشگر، ایجاد درآمد و ایجاد شغل ناشی از آن نگاه نکنیم بلکه به آثار منفی که گردشگری در زندگی اجتماعی و اقتصادی ایجاد می‌کند نیز بنگریم. آثار منفی این امر بر نسل­های آینده و امنیت اجتماعی باید مورد توجه قرار گیرد. البته توسعه گردشگری فقط با آثار منفی همراه نیست چرا که گردشگری موجب تبادل فرهنگی و ارتباط بین انسان­ها می‌شود و از این امر می‌توان به عنوان آثار مثبت یاد کرد تا بتوانیم ترازنامه واقعی گردشگری را در جامعه شناسایی کنیم. در دنیا نگاه‌های مختلف به موضوعات محیط زیستی داریم. گاهی با نگاهی مانند نظر ترامپ به موضوعات محیط زیست روبه رو می‌شویم که می­گوید: “من این حرف‌ها حالیم نیست و اگر فلان قرارداد محیط زیست را امضا کنم، فلان میلیون دلار به ضرر اقتصاد ما می‌شود و شغل­هایمان را از دست می‌دهیم از این رو هیچ تعهدی را در قبال محیط زیست بر عهده نمی‌گیرم چون تعهد اصلی من در خصوص حقوق ساکنان و مردمان آمریکاست”. این صحبت­ها ظاهر احساساتی دارند و اینگونه به نظر می‌رسد که نباید در چنین اموری مداخله کرد. این درحالی است که پدیده‌های جهانی به همه مردم جهان ارتباط دارد.

نشریه “گردشگری پایدار” به عنوان رسانه‌ای مسوول در مقابل افکار عمومی این دریچه را ایجاد کرده‌است تا کارشناسان امر بتوانند با بیان نظرات خود، جنبه‌های مختلف گردشگری پایدار را مورد بررسی قرار دهند. گردشگری باید درآمدزایی،

اشتغال­زایی و استفاده از منابع را در پی داشته باشد اما جا دارد آثار منفی و مثبت ناپیدایی را که گردشگری در جامعه ایجاد می‌کند هم به صورت منطقی و شجاعانه و شفاف مطرح کنیم تا برای آیندگان از قید خیال­پروری نجات پیدا کنیم.

**تاملی بر گردشگری و مفهوم پایداری

این نشست تخصصی با صحبت­های دکتر ابراهیمبای سلامی رییس هلدینگ گردشگری سازمان تامین اجتماعی ادامه یافت.

او با اشاره به مفاهیم جدی و اصلی مانند گردشگری و پایداری گفت: مفهوم گردشگری از آنجا که به حرکت نظام‌مند انسان‌ها و تعریف فرآیند میزبانی و مهمانی به عنوان یک موقعیت تجاری وسیع متصل است، درخور اندیشه و تحقیق بیشتری است. گردشگری مفهومی است که نمی‌توانیم به سادگی از آن عبور کنیم بلکه باید آن را بشناسیم.

ابراهیمبای سلامی در ادامه مفهوم گردشگری را در دو سطح مورد بررسی قرار داد و گفت: مفهوم گردشگری عبارت است از يك پدیده اجتماعی به عنوان گردشگری که در جهان مدرن بعد از طی مراحل جهانگردی اتفاق افتاده است. چراکه عمر جهانگردی به سر آمده و می‌توان گفت برادران امیدوار كه ايراني هم هستند از آخرین جهانگردان بودند و بدون مقصد معین، بدون بلیط و هزینه مشخص در مسیرهای مختلف حرکت و به کشورهای مختلف سفر می­کردند. گردشگري بزرگترین پدیده جامعه مدرن است است. چراکه تاکنون سابقه نداشته ‌است بیش از یک میلیارد و دویست میلیون نفر در قالب تورهای منظم در تعاملی مسالمت­آمیز برای فرار از یکنواختی و برای به­دست آوردن آرامش، ماجراجویی و لذت بردن و تفریح و … حرکت کنند و مجدد به وطن خود بازگردند. از این روست که امروزه صنعت گردشگری تبدیل به مهم­ترین صنعت جهان شده است.

او با اعتقاد به اینکه گردشگری به محور تحولات نظام اجتماعی تبدیل شده است اظهار کرد: در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی وارد فضای دیگری می­شویم که ناشی از تحول در ساختار تولید است. وقتی بشر فعالیت­های خود را از کشاورزی به صنعت و از صنعت به خدمات گسترش می‌دهد، شاهد آن هستیم که در آخرین تغییری که در ساختار تولید اتفاق می‌افتد، نظام اقتصادی را وارد پارادایم­های جدید می‌کند.

این فعال گردشگری ادامه داد: در درجه اول با پدیده‌ای وسیع به نام گردشگری روبرو هستیم با کارکردهای مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و در درجه دوم توجه ما به صنعت گردشگری است. صنعت گردشگری موقعیت میهمانی و میزبانی را به فرصت تجاری تبدیل کرده و بخشي از پديده گردشگري است. علاوه بر آنکه اين صنعت کارکردهای خاص خود را دارد، در زمینه حفظ هویت و معرفی و تعالی فرهنگ­ها آن هم در فرآیند جهانی شدن و فرآیندی که اقتصاد جهان به سمت موضوعی شدن پیش می‌رود، وارد صنعت گردشگری مي­شويم.

ابراهیمبای سلامی با اشاره به مطالعات انجام شده و با نقد تئوری‌های موجود در گردشگری ادامه داد: در سال 1385 تئوری به دنیا ارایه کردم که صنعت گردشگری را دوباره باید تعریف کنیم. هرچند در ایران خیلی درباره گردشگری حرف می‌زنیم اما شناخت درستی از گردشگری که پدیده مهم و تاثیرگذار است نداریم و از ارایه برنامه­هایی که اثرگذار باشند در ايران خبری نیست.

او با اشاره به تئوري شش مولفه اصلی در صنعت گردشگري خاطرنشان کرد: به عمد این تئوری مولفه­هاي شش­گانه را مطرح می‌کنم چراکه باید بدانیم صنعت گردشگری بخشی از فرآیند و پدیده گردشگری است. مراد از برنامه­ریزی و توسعه این است که بتوانیم آن را به تحول اقتصادی و ساختار تولید ربط دهیم. در تئوری مولفه‌های شش­گانه اين صنعت  به ١- جاذبه‌های فرهنگی، طبیعی، خدماتی و صنعتی ٢- حمل­ونقل (هوایی، ریلی، زمینی و دریایی) ٣- اقامت و هتل ٤- پذیرایی، رستوران و غذا ٥- بازار، خرید سوغات و صنایع­دستی ٦- خدمات اختصاصی در صنعت گردشگری مانند تورگرداني، بازاريابي، فناوري اطلاعات، بانك و بيمه، آموزش، تبليغ و ديگر خدمات خاص گردشگري اشاره مي­شود.

هر يك از اين مولفه­ها داراي موضوع، روش، ديسپلين و نظم و رويه­هاي خاصي هستند. در این ميان موضوع اقامت و هتلداري اهمیت بسیار زیادی دارد چرا که بیشتر امكان تامين مولفه­هاي ديگرصنعت گردشگری در حوزه اقامت می‌گنجد. مديرعامل  هلدینگ گردشگری سازمان تامین اجتماعی با بیان این صحبت­ها افزود: این حوزه در ایران به شدت با کمبودهایی روبروست که در بخش  كمبود ساختار شاهد آن هستیم و امکان بازاریابی را از ما گرفته است. این امر ما را در فرآیند سنتی و تقاضامحور قرار داده ‌است و کمتر امکان عرضه محوری و ارایه به بازارهای جهانی و حتی منطقه‌ای را داریم.

ابراهیمبای سلامی با اشاره به آنکه این موضوع در طرح “صد هتل، صد کسب وکار” و سایر طرح‌ها مورد بررسی قرار گرفته است خاطرنشان کرد: این در حالی است که عرصه تنگ اقامت در ایران و نگاه سنتی و محدود به صنعت گردشگری سبب شده حتی در بهترین مقاصد سفر مانند اصفهان، تهران، مشهد، تبریز، همدان و سنندج نتوانیم در بازار جهانی، بازاریابی و تبلیغات مناسب داشته باشیم.

به اعتقاد او هر چند بحث هتل­سازی در حوزه گردشگری اهمیت دارد اما نمی‌توان از بخش سوغات و خرید صنایع دستی چشم­پوشی کرد. چراکه بر اساس مطالعات انجام شده هرگاه درآمد سرانه گردشگران بیش از 30 هزار دلار در سال باشد، دو سوم هزینه سفر، به خرید اختصاص مي­يابد. به این معنا که بخش تامین بلیط و اقامت برای گردشگرانی که از طبقه متوسط رو به بالا هستند، در زمره هزینه‌های جزیی آنها قرار می‌گیرد و خرید و سوغات اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. همچنین در حوزه گردشگری به صورت اختصاصی به راهنمایان گردشگری، بانک، بیمه، تورآوران، IT و ICT، آموزش و… نیاز داریم.

ابراهیمبای سلامی در تکمیل تعریف گردشگری پایدار، به توسعه پایدار اشاره کرد و گفت: توسعه پایدار، پارادایم مشخصی است که طی سی سال اخیر در دنیا مطرح شده است. آنچه در صنعت گردشگری پايدار اهمیت دارد این است که علاوه بر حفظ منابع مادی و معنوی جامعه برای نسل­های آینده، ارتقا و تعالی آنها نیز در نظر گرفته شود. باید رویکردی اقتصادی به تعالی فرهنگ داشته باشیم. آنچه از میراث فرهنگی فاخر ما باقی مانده، ایران را به يك کشور موزه تبدیل کرده است. آنچه ما باید انجام دهیم این است که باید فرهنگ، هنر و اقتصاد را توامان به کار گیریم تا بتوانیم شرایط بهتری فراهم کنیم.

او ادامه داد: در بحث گردشگری پایدار، موضوع مشارکت محلی و ملی از گزینه­های اساسی است. گردشگری باید بر حسب آمایش سرزمین، توسعه مقاصد، احیای جاذبه­های نهان و نیمه­نهان کشور توسعه یابد تا بتوانیم از کارکردهای اصلی صنعت گردشگری استفاده کنیم.

به اعتقاد این فعال گردشگری باید به پنج کارکرد صنعت گردشگری نیز توجه داشت که یکی از این کارکردها، افزایش درآمد است. چنانکه تا سال 2020، از درآمد ناشی از گردشگري از فروش نفت و خودرو نیز بیشتر خواهد شد. درآمد ناشی از صنعت گردشگری، مستقیم به دست مردم می­رسد درحالی که درآمد ناشی از نفت، به صورت مستقیم اول به دولت می­رسد و پس از توزیع آن توسط دولت و تلاش مردم و شرکت­ها، اين مي­شود كه اندکی از آن بودجه به جامعه تزریق می­شود.

او ادامه داد: دومین کارکرد صنعت گردشگری، ایجاد اشتغال است. اشتغال وسیع که از هر 10 شغل ایجاد شده در جهان، یک شغل در حوزه گردشگری است. کارکرد سوم، عدالت گستری است چراکه صنعت گردشگری هم برای سرمایه­دار و کارآفرین فرصت سرمایه­گذاری در هتل، خطوط هوايي، حمل و نقل، رستوران، بانک و بیمه فراهم می­کند هم برای طبقات متوسط، فرصت مدیریت و ارایه خدمات ایجاد می­کند. برای طبقات فقیر نیز امکان اشتغال و استفاده از فرصت­های موجود و ارایه خدمت در ابعاد مختلف به­وجود می­آورد. بنابراین صنعتی عدالت­گستر است.

ابراهیمبای سلامی خاطرنشان کرد: گردشگری، صنعت فقرزدا نیز هست چراکه در هر منطقه­ای گسترش پیدا کرده است، هر کس با تلاش خود توانسته کار به دست آورد. پایداری و حفظ محیط زیست نیز از دیگر کارکردهای صنعت گردشگری است.

او با اشاره به آنکه در گردشگری كالاي گردش و بازدید از اماکن و جاذبه‌ها را می‌فروشیم تصریح کرد: گردشگران حرکت می‌کنند و از جاذبه­ها بازدید می‌کنند. در واقع مانند نفت و صدور پنبه، آهن و سیمان، کالای فیزیکی به صورت عمده از کشور صادر نمی­شود بلکه دیدار از یک جاذبه یا فرهنگ و آداب و رسوم را به گردشگر فروخته­ایم. این امر ارتقای اثرات فرهنگی، اجتماعی و تعامل با مردمان مختلف را به همراه دارد و در عین حال اثرات اقتصادی نیز دارد كه بهترين شيوه كسب درآمد ارزي و توسعه صادرات نيز هست.