رسانه‌ی شیشه‌ای

دکتر رحمت‌ الله پوربابایی

دبیر انجمن صنایع ریلی ایران 

رسانه‌ی شیشه‌ای علاوه بر این که ترکیب دل‌نشینی است واجد معنی عمیقی نیز هست. به نظرم این ترکیب وصفی کاملاً بجا و به شایستگی یک رسانه‌ی موفق را توصیف می‌کند. شیشه علاوه بر بازتاب، معبر نیز هست و با آن‌که همه‌چیز را هویدا می‌کند مرز و سدی نیز ایجاد می‌کند درون شیشه می‌توان تصویری از خود را دید و برون آن نیز پیداست و راه را بر دیدگاه آدمی نمی‌بندد.

این موارد که بر شمردم همه صفات یک رسانه‌ی موفق است. اگر چه در آینه بهتر می توان عیب و ایراد را دید اما آینه وسعت دید را به همین بازنمایی فرو می‌کاهد و شیشه است که در کنار کشف عیوب(به دلیل بازتابش)، امکان دیدن توامان آن سوی خود را نیز(به دلیل شفافیت) می‌دهد و بسیار تجربه کرده‌ایم که هر دوسوی شیشه در یک قاب نمایان است و رسانه اگر چنین کند امکان تحلیل و تشخیص بهتری از شرایط پیرامونی خواهد داد. پس رسانه اگر بازتابی از اعواج جزیی را با شفافیتی از کل، توامان و در یک قاب ارائه دهد رسانه‌ای شیشه‌یی است که یک میدان دید وسیع در برابر ما خواهد گشود تا به درکی عمیق از قیاس شرایط موجود در برابر شرایط مطلوب برسیم.

رسانه‌ها در دنیای امروز و ادامه‌ی فرایند جهانی‌شدن، ناگزیر از ایفای نقش و فراگیری اثربخش در ساحَت عمومی‌اند. رسانه‌های تخصصی نیز افزون بر آن و برای رسیدن به این سطح از فراگیری، بی‌گمان راه دشوارتری درپیش خواهند داشت و در این مسیر تنها نقطه‌ی امیدبخش، نقشه‌ی راهی است که اجباراً ما را به دهکده‌ی جهانی رهنمون می‌کند. اگرچه این فرایند در حال انجام است و همه‌ی ما درحال تجربه‌ی بخش‌هایی از آن هستیم ولی برای گذار از آن با سرعت و سلامت، شرایطی لازم است که باید فراهم شود. هم «ما» به عنوان کاربران عصر ارتباطات لازم است به لحاظ فلسفی، به حدی از بلوغِ‌شناختی و درکی تازه از پیرامون و ساز وکار جهان امروز برسیم و نقش خود را به بهترین شکل ایفا کنیم و هم «رسانه» بایستی دارای شاخص‌هایی باشد که در بازتعریف جدیدِ برساخته از ذهن کاربر دهکده‌ی جهانی است.

به‌گمانم، بشر بایستی از آغاز ورود به تمدن با فراز و فرودهای پی‌درپی در جستن چیستی و چرایی «خویشتن» به مفهوم «هویت» رسیده باشد و برای اثبات، تثبیت و گسترش هویت در سراسر تاریخ به هر کاری دست زده است. از این منظر، ساختن‌ها و ویرانی‌ها، پاس‌داشت‌ها و نامهربانی‌ها، جنگ‌ها و آشتی‌ها و… همه یک دلیل بیشتر نداشته است، «هویت». با اندکی درنگ در این رابطه درمی‌یابیم که هویت، امری ارتباطی و در نسبت ما با دیگران است این تقابل و مراقبت تا دوران ما در عصر ارتباطات ادامه داشته و  شالوده اصلی جهان‌وطنی نیز «هویت» است و «رسانه» در هدایت «ما» به تعامل و موازنه‌ی این معادله، نقشی بی‌بدیل برعهده دارد. در عصر ارتباطات و با وجود رسانه، هر رابطه‌ی بینفرهنگی بر پذیرش و فهم دیگران استوار است و از آن‌جایی‌که برای درک تفاوت، ضرورتاً نیاز به گفت‌وگوست و حدود نسبت با دیگران، تنها در گفت‌وگو کشف می‌شود و از حالت تضاد و دشمنی‌ها به پذیرش تفاوت‌ها می‌انجامد پس می‌توان گفت «گفت‌وگو» ماهیت هرگونه ارتباط بین انسانها، گروه‌ها و فرهنگهای مختلف است و چنین وضعیتی نیازمند درکی عمیق از جایگاه و سهم هر کسی در شکلگیری هویت است. به عبارتی با درک درست از ارتباط و چیدمان صحیح عناصر یک رابطه، تضادها به تفاوتها تبدیل خواهدشد و بنابر این «گفت‌وگو» با ایجاد نقش تازه ای از جایگاه «من» و همزمان «دیگران» ارائه و امکانپذیر می‌شود پس از پذیرش این شرایط است که گفت‌وگو ادامه می‌یابد و فقط با مراعات شرایط آن، امکان بروز «اندیشه» حاصل می‌شود و با تداوم و تفاوت اندیشه‌ها، موجبات ‌«خِردورزی» فراهم می‌آید و خِرد اکسیر بالندگی و پویایی هویت است. هویت مبتنی بر خرد جهانشمول است و به جایگاه، نقش و سهم هرکسی در شکل‌گیری آن باور دارد و احترام می‌گذارد. این همه از «رسانه» است که این شرایط و ساز و کار را پدید می‌آورد و مراقبت می‌کند. با این که هر مفهومی در دنیای امروز را بایستی در چهارچوب و نظام‌نامه‌ی فکری و نظری جهان امروز جستجو و تعریف کرد اما در این مجال کم و این یادداشت کوتاه از تعاریف و اقسام رسانه درمی‌گذرم و برخی از ویژگی‌های الزام‌آور رسانه(های تخصصی) را یادآوری می‌کنم.

انصاف، صراحت و اقتدار: رسانه‌ای که انصاف را بستر راهبرد و اهداف خود نپندارد به هر دلیلی که برقرار بماند! افکار عمومی و مخاطب او را بر نمی‌تابد و کنار خواهدزد وانگهی صراحت گفتار و تعین موضوعات رسانه‌ی با انصاف، او را از ورطه‌ی موهومات و ابهام در ارتباطات نجات می دهد و با انصاف در راهبرد اطلاع‌رسانی و صراحت در انتشار مطالب هر رسانه‌ای قطعیت و اقتدار لازم را در خبررسانی به‌چنگ می‌آورد و پاس‌بانی از این اقتدار  در پیوستگی و تداوم آن است و به گمان من در دنیای امروز گرچه سخت ولی شدنی است و راه پیشرفت و راز مانایی رسانه جز این نمی‌تواند باشد.

سرعت و شفافیت: سرعت در خبررسانی از ذات رسانه جدا نیست خاصه زمانی که رقابت نیز درمیان باشد و مخاطب هم عطش دریافت اطلاعات را بروز دهد که آن هم زاییده عصر اطلاعات و ذات این دوران است هرچه سرعت عمل رسانه با شفافیت و بدون پرده‌پوشی‌های غیرلازم باشد مخاطب را کمتر دچار سردرگمی می کند و بالطبع آن اعتماد به رسانه را افزایش می‌دهد زیرا به‌نظرم اساساً رسالت رسانه جز خبررسانی مسئولانه چیز دیگری نیست و تنها مسئولیت آن در قبال خبر رسانی، تلاش برای اطلاع‌رسانی صحیح و کامل است و بس.

دقت و روشنگری: دقت در امر خبر و اطلاع‌رسانی می‌تواند برهمه‌ی شاخص‌هایی که به قلم آمد برتری داشته و تعیین کننده‌ی بسیاری از دستاوردهای رسانه باشد. به عبارتی عیار رسانه جز دقت نمی‌تواند باشد و مادامی که رسانه‌ در فرایند اطلاع‌رسانی اخبار مهم، نوسان کمتری از خود نشان دهد مورد وثوق‌تر است و این «دقت» در اطلاع‌رسانی پیش‌نیاز «روشنگری» است که به زعم نگارنده از شاخص‌های مهم رسانه به حساب می‌آید. رسانه از اساس برای روشنگری ابداع شده‌است و هر هدفی که آن را از این شاخص تهی کند رسانه را دچار زوال خواهدکرد. به‌عنوان یک مخاطب اساساً بنا به شرایط کاری، فکری و زندگی، رسانه‌هایی را که دانش یا اطلاعاتی را به من منتقل نکنند نمی‌پسندم و جایی در سبک زندگی‌ام ندارند.

رسانه‌ی تخصصی همه‌ی آنچه آمد پیش‌نیاز رسانه‌ی تخصصی است در این گروه از رسانه‌ها که مخاطبان خاص خود را دارند با عبور از آن‌چه آمد یا در خلال آن‌ها، رسانه با یک یا طیفی از موضوعاتی تخصصی سروکار خواهد داشت که تازه‌گی و روزآمدی اولین شاخص آن‌هاست. مخاطبان رسانه‌های تخصصی به دلیل تخصص‌شان دشوارپسندند و به راحتی راضی نخواهندشد. پس برای رضایت آنان رسانه بایستی انرژی بیشتری صرف کند و تازه این اول راه است. یک راه برای آسان‌سازی این دشواری مشارکت و تعامل با مخاطبان متخصص است هرچه این ارتباط دوسویه بیشتر شود و تعاملات هدفمند طراحی شوند رسانه توفیقات بیشتری خواهد داشت چرا که مخاطب سخت‌گیر قاعدتاً برای مشارکت در هر فعالیت رسانه‌یی با مطالعه و آمادگی بالای تخصصی حاضر می شوند و این مراودات علمی و تخصصی به غنای رسانه کمک خواهد کرد.