از فرازونشیب­های حضور یک کمپانی معتبر نفتی فرانسوی در ایران

صنعت حمل و نقل آنلاین: حدود 63 سال پیش قراردادی بین دولت ایران وکنسرسیومی از شرکت­های نفتی بین­ المللی به منظور بهره­برداری از منابع نفتی کشورمان منعقد شد. براساس این قرارداد که پس از کش­وقوس­های فراوان و طی مذاکرات متعدد به تصویب مجالس سنا و شورای ملی رسید اگرچه ملی شدن نفت و صنایع آن در ایران مورد پذیرش طرف‌های خارجی قرار گرفت، ولی دولت ایران تضمین می‌کرد که تا ۲۵ سال نفت تولیدی را به شرکت‌های عضو کنسرسیوم (آمریکایی، انگلیسی، هلندی و فرانسوی) بفروشد. در حقیقت پس از انعقاد این قرارداد فروش طلای سیاه ایران از سال 1331 مجددا از سر گرفته شد هر چند در قرارداد موردنظر سهم­بندی­های موردنظر ذکر شده بود به طوری که شرکت نفت ایران و انگلیس40 درصد، شرکت‌های آمریکایی۴۰ درصد، شرکت شل ۱۴ درصد و شرکت نفت فرانسه ۶ درصد از فروش نفت ایران منفعت می­بردند. در واقع انعقاد قرارداد بین دولت ایران و کنسرسیومی از شرکت­های بین­المللی نفتی را می­توان به عنوان یک فتح باب برای ورود کمپانی­های نفتی شل و توتال به صنعت نفت ایران دانست. هرچند نباید از ذکر این نکته مهم غافل شد که حضور این دوکمپانی معتبر نفتی اروپایی در کشورمان به مرور زمان شکل جدیدتری به خود گرفت.

گام­های نخست توتال درایران

22 سال قبل بود که نخستین قرارداد بیع متقابل صنعت نفت ایران با شرکت نفتی توتال فرانسه برای توسعه میدان سیری منعقد شد. در حقیقت مدیران شرکت هلندی- بریتانیایی شل همواره بر این باور بودند که صنعت نفت ایران آنقدر برایشان منافع دارد که حاضر نبودند به این راحتی‌ها از ایران خارج شوند و این هدف تا جایی پیش رفت که در سال ۱۹۷۱ با مشارکت شرکت رویال داچ شل و شرکت ایتالیایی آجیپ، بزرگترین میدان گازی جهان (گنبد شمالی مشترک با پارس جنوبی ایران) در قطر کشف شد و این اتفاق منجر به آن شد که قطر در سال ۱۹۷۳، ۲۵ درصد از سهام این مشارکت را خریداری کند و در ۱۹۷۴ دولت قطر سهم خود را به ۶۰ درصد افزایش داد و در نهایت، در سال ۱۹۸۰ مالکیت دولت قطر بر این مشارکت، کامل شد. این رویداد موجب شد تا شرکت‌های عظیم نفتی دنیا پارس جنوبی را به عنوان یک پروژه جدی دنبال کنند. به­طوری­که عملیات‌ توسعه‌ فازهای‌ 2 و 3 پارس جنوبی در ایران در مهرماه‌ 1376 به‌ کمپانی نفتی‌ توتال فرانسه‌‌ با سهم‌40 درصد، و به‌ عنوان‌ متصدی‌ اصلی‌ توسعه‌ و شرکت‌های گازپروم‌ روسیه‌ و پتروناس مالزی‌ هر یک‌ با 30 درصد سهم‌ واگذار شد.

.

اولتیماتوم به کمپانی فرانسوی

در سال 1385 بود که بسیاری از کمپانی­های نفتی دنیا از کشورهای مختلف همچون انگلیس، فرانسه، ایتالیا، نروژ، چین، روسیه، استرالیا و برزیل جهت مشارکت در توسعه فازهای 19، 20، 21 و 22 پارس جنوبی اقدام به خریداری اسناد مناقصه کردند که از بین آنها 8 شرکت شل، توتال، انی، استات اویل، ساینوپک چین، لوک اویل، BHP استرالیا و پتروبراس برزیل تایید صلاحیت شده‌اند. هر چند که حضور غول‌های نفتی دنیا در پارس جنوبی به روند توسعه این فازها کمک شایانی کرد، اما برخی تاخیرها نیز موجب شد تا وزارت نفت ایران به شکل دیگری با این شرکت‌ها برخورد کند به طوری که شرکت ملی نفت ایران 9 سال بود که برای حضور توتال در فاز 11 پارس جنوبی (ویژه تولید LNG) اظهار علاقه می‌کرد و این ابراز تمایل موجب شده بود تا بارها قراردادهایی میان دو شرکت بسته شود و یا وعده اجرای قراردادهای قبلی داده شود. در حقیقت10 سال پیش بود که وزیر وقت نفت کشورمان از اولتیماتوم ایران به توتال خبر داد هرچند تا همین اواخر مقامات توتال یک پای ثابت مذاکرات توسعه فاز 11 میدان گازی پارس جنوبی بودند.

اتهامات توتال از دیدگاه آمریکایی­ها

وزارت دادگستری آمریکا بارها اعلام کرده است که شرکت توتال برای حل و فصل اتهامات مربوط به پرداخت رشوه به مقام‌های دولت ایران، با پرداخت بیش از ۳۹۸ میلیون دلار جریمه موافقت کرده است. شرکت توتال متهم شده بود که در فاصله سال‌های ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۴ میلادی (۱۳۷۳ تا ۱۳۸۳ شمسی) از طریق واسطه‌هایش، به مقام‌های ایرانی حدود۶۰ میلیون دلار رشوه پرداخت کرده تا قرارداد توسعه چند میدان نفت و گاز را به دست آورد. گفته می‌شود که ۱۶ میلیون دلار از این مبلغ در سال ۱۹۹۵ تحت عنوان ارایه خدمات مشاوره و برای ورود مجدد توتال به بازار ایران و همکاری با شرکت ملی نفت ایران در بهره‌برداری از میدان‌های نفتی سیری A و E پرداخت شده است. توتال همچنین متهم است که در سال ۱۹۹۷ برای توسعه بخشی از میدان گازی پارس جنوبی ۴۴ میلیون دلار رشوه پرداخته است. با توجه به اینکه سهام توتال در بازار سهام نیویورک معامله می‌شود، بنابراین این شرکت موظف به رعایت قوانین آمریکاست. شرکت توتال در آمریکا علاوه بر پرداخت جریمه قبول کرده یک ناظر مستقل بر نحوه عملکرد این شرکت نظارت داشته باشد و تدابیری اتخاذ کند که قوانین آمریکایی ضد فساد به درستی به اجرا درآید. درواقع توتال با پرداخت یک جریمه ۲۴۵ میلیون و۲۰۰ هزار دلاری به دولت آمریکا و یک جریمه ۱۵۳ میلیون دلاری به کمیسیون اوراق بهادار و بورس آمریکا موافقت کرده است.

برجام راهگشای حضور توتال در ایران

پس از آنکه در دولت‌های نهم و دهم ارتباط وزارت نفت با شرکت‌های بزرگ نفتی دنیا به واسطه تحریم‌های جدید صنعت نفت از سوی اتحادیه اروپا خدشه‌دار شد و این شرکت‌ها پروژه‌های در دست کارشان را نیمه‌کاره رها کردند با اجرای برجام در دی ماه 1394 کلیه تحریم‌های مرتبط با موضوع هسته‌ای در حوزه‌های مالی، بانکی، بیمه، نفت، گاز، پتروشیمی، کشتیرانی، کشتی سازی، ترابری، طلا و فلزات گرانبها، اسکناس، سکه، موارد مجاز هسته‌ای، فلزات، نرم افزار و تسلیحات لغو شد و در این میان لغو تحریم‌های نفتی بیش از سایر تحریم‌ها از اهمیت برخوردار بود. درواقع اولین و بزرگ‌ترین ثمره برجام و رفع تحریم‌ها، امکان افزایش تولید و صادرات نفت خام کشور بود و پس از آن بهره‌برداری از طرح‌های توسعه‌ای صنعت نفت، توسعه و تکمیل پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس، سرعت در توسعه و تکمیل فازهای پارس جنوبی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت نفت، موفقیت‌های چشمگیر وزارت نفت طی 2 سال گذشته است.

تحقق حضورتوتال در فاز 11 پارس جنوبی
امضای قرارداد فاز ١١ پارس جنوبی،  نخستین قرارداد بزرگ نفتی و گازی با شرکت‌های خارجی، پس از آغاز تحریم‌های بین‌المللی است به طوری که این قرارداد20 ساله و قابلیت تمدید تا 25 سال را هم دارد. ارزش این قرارداد چهار میلیارد و 857 میلیون دلار است که قرار است در10 سال هزینه سرمایه‌گذاری آن تسویه شود، آن هم نه با پول نقد بلکه این تسویه حساب با در اختیار قراردادن بخشی از محصول فاز 11 پارس جنوبی به صورت میعانات گازی به شرکت توتال میسر شد.
این پروژه قرار است ظرف مدت 40 ماه اولین تولیدش را آغاز کند که اگر چنین شود رکورد فازهای پنج و چهار پارس‌جنوبی را می‌شکند و پیش‌بینی می‌شود که فاز 11 با فرض قیمت50 دلاری هر بشکه نفت، در20 سال، 84 میلیارد دلار درآمد عاید کشور کند. در قرارداد توتال، به‌صراحت ذکر شده که مالکیت مخزن با شرکت ملی نفت به نمایندگی از دولت ایران است، همچنین آمده است که توسعه مخزن هیچ حق مالکیتی برای شرکت‌های خارجی ایجاد نمی‌کند و از طرفی امضای قرارداد فاز ١١ با شرکت توتال، پای یک بانک بزرگ اروپایی را برای نقل ‌و انتقال پول به ایران باز می‌کند که وقوع این اتفاق می­تواند بسیاری از گره­های بانکی ایران در حوزه بین­الملل را برطرف کند.

حضور توتال نتیجه انتخاب مردم در 29 اردیبهشت
وزیر نفت در مراسم امضای قرارداد توسعه بخش فراساحل فاز 11 پارس جنوبی بین شرکت ملی نفت ایران، شرکت توتال، شرکت ملی نفت چین و شرکت پتروپارس با بیان اینکه امروز روز بسیار خوبی برای صنعت نفت ایران است گفت: امیدوارم با امضای این قرارداد مرحله جدیدی در صنعت نفت ایران رقم بخورد و امضای این قرارداد از دستاوردهای برجام و انتخابات ریاست‌جمهوری است. وی افزود: 10 روز قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری از من در مورد امضای این قراردادها سوال شد و من پاسخ دادم مردم در 29 اردیبهشت تصمیم می‌گیرند که این قراردادها ادامه پیدا کند یا خیر؟

بیژن زنگنه با بیان اینکه با امضای قرارداد برای توسعه فاز 11 و توتال نزدیک به پنج‌میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی در کشور صورت می‌گیرد و ما هیچ‌گاه پیشتاز بودن توتال را در صنعت نفت ایران فراموش نمی‌کنیم، افزود: ما راهی طولانی و فرساینده را طی کردیم و باید این مسیر را ادامه دهیم. با صبوری در سه سال و نیم گذشته یک ساختار و الگوی جدید قراردادی که قابلیت پذیرش برای شرکت‌های بین‌المللی داشت، به تصویب رساندیم و در مورد آن به اجماع ملی رسیدیم. وی با تاکید بر اینکه امروز در مورد قراردادهای جدید نفتی اجماع ملی وجود دارد، اظهار کرد: ممکن است برخی با این قراردادها مخالف باشند که این موضوع طبیعی است و برای دولت افتخار است که این حق را برای مخالفانش قایل شده که بتوانند انتقاد کنند. وزیر نفت با تاکید بر اینکه برای امضای قرارداد با توتال مجوزهای لازم توسط شرکت ملی نفت و وزارت نفت اخذ شده است افزود: در برنامه پنج‌ساله باید 200‌ میلیارد دلار سرمایه برای بخش بالادستی و پایین دستی نفت درج شود که بیش از 70‌درصد آن باید از منابع خارجی تامین شود.

تشکر از اعتماد زنگنه و ایران

مدیرعامل توتال در سخنرانی خود در مراسم امضای نخستین قرارداد این شرکت با شرکت ملی نفت ایران در دوران پس از لغو تحریم‌ها گفت: توتال نخستین شرکت بین‌المللی بود که در سال 1995 به ایران آمد و هم‌اکنون نیز نخستین شرکتی است که پس از تحریم‌ها به ایران بازگشته و این باعث افتخار شرکت ما است. پاتریک پویان که شرکت متبوعش رهبری کنسرسیوم ایرانی-فرانسوی-چینی برای توسعه فاز 11 را برعهده دارد در ادامه گفت: می‌توانم بگویم امروز برای ما در شرکت توتال یک روز تاریخی به‌شمار می‌آید. پویان با اشاره به اینکه این یک افتخار بزرگ برای من به‌عنوان مدیرعامل توتال است که در این مراسم شرکت کنم ادامه داد: از آقای زنگنه به‌دلیل خوشامدگویی گرم ایشان در ایران تشکر می‌کنم. مدیرعامل توتال گفت: من می‌دانم که مردم ایران اهمیت زیادی به تاریخ می‌دهند و تاریخ همچنین نشانه‌ای از وفاداری است، همچنین مطلع هستم که همه شما می‌دانید فعالیت‌های توتال در ایران تاریخی طولانی دارد و ما سال‌ها با شرکت ملی نفت ایران در پروژه‌های نفت و گاز مشارکت داشته‌ایم. پویان از تعهد همه گروه‌ها در شرکت ملی نفت ایران، شاخه بین‌المللی شرکت ملی نفت چین (CNPCI)  و پتروپارس تشکر کرد و افزود: روحیه پیشتازی یکی از پنج شعار اصلی توتال است و اکنون می‌توانم بگویم که توتال دوباره یک شرکت پیشتاز در ایران است. وی یادآوری کرد: نخستین‌بار در نوامبر 2014 که با آقای زنگنه در وین دیدار کردم، به من گفت که آیا به یاد دارید که توتال باید یک شرکت پیشتاز در ایران باشد؟ اکنون می‌توانم بگویم که به حرف شما گوش دادم و افتخار دارم که همانند مدیر پیشین خود «کریستف دومارژری» حضور در تاریخ ایران را ادامه می­دهم. مدیرعامل توتال با بیان اینکه ما اعتقاد داریم که الگوی جدید قراردادهای نفتی به‌طور متقابل برای شرکت ملی نفت، توتال، سی‌ان‌پی‌سی‌ای و پتروپارس و همچنین برای اقتصاد ایران سودآور خواهد بود تاکید کرد: این قرارداد همچنین به ارتقای روابط میان ایران، اتحادیه اروپا و فرانسه کمک می‌کند. پویان ادامه داد: الگوی جدید قراردادهای نفتی ایران دو ویژگی دارد که ما را متقاعد می‌کند که برای اقتصاد ایران سودآور است. نخست این یک قرارداد20 ساله است. ما20 سال در ایران خواهیم بود و این یک تعهد بلندمدت است. وی با تاکید بر اینکه می‌توانم به شما تضمین دهم که توتال برای20 سال و بیشتر به کشور شما متعهد خواهد بود افزود: دوم اینکه در این قرارداد، رهبری کنسرسیوم و مدیریت پروژه با توتال است که این برای حداکثر کردن تولید مفید است. زیرا دقیقا چیزی است که یک شرکت بزرگ نفت و گاز همچون توتال باید آن را برای کشورها محقق کند. مدیرعامل توتال گفت: بنابراین از آقای زنگنه برای اعتمادش تشکر می‌کنم و بر تعهدمان برای انتقال تخصص تاکید می‌کنم و همچنین تشکر خود را به شریکان خود سی‌ان‌پی‌سی‌ای و پتروپارس اعلام می‌کنم.

توسعه فاز11  پارس جنوبی در یک نگاه
طرح توسعه فاز 11 پارس‌جنوبی که پیش از این و در 17 سال پیش گفت‌وگوها بین ایران و توتال برای توسعه بخش بالادست آن و ساخت یک کارخانه حدود 10 میلیون تنی تولید LNG جریان داشت، قرار است در سال جاری طی دو طرح اجرایی شود. بخش اول طرح شامل حفاری30 حلقه چاه (2 حلقه توصیفی و 28 حلقه توسعه‌ای)، 2 سکوی تولیدی هر یک با 15 حلقه چاه برای تولید 2 میلیارد فوت مکعب گاز (حدود56 میلیون مترمکعب) در روز، احداث تاسیسات مربوطه و دو رشته خط لوله 32 اینچی جمعا به طول270 کیلومتر است. بخش دوم طرح شامل سکوی فشارافزایی برای حفظ تولید از این میدان است که ضمن آنکه جزو فناوری‎های پیچیده و منحصر به فرد در منطقه است، دارای اهمیت اقتصادی بسیار زیادی است و تقریبا انتظار می‌رود نیمی از تولیدات بیان شده در بند قبل، از عملکرد این فناوری حاصل شود. عملیات فاز دوم که کلیدی‌ترین بخش این پروژه است و برای اولین بار در خاورمیانه انجام خواهد شد، شامل یک یا دو سکوی (حسب نتایج مطالعات آتی) فشارافزایی با ظرفیت 2 میلیارد فوت مکعب استاندارد در روز جهت تقویت فشار سیال تولیدی از سکوهای فاز 11 پس از افت فشار مخزن در سال‌های آتی است. سکوی فشار‌افزایی اشاره شده دارای وزنی حدود20 هزار تن است. با شروع کاهش تولید از سایر فازهای پارس‌جنوبی، اجرای طرح مشابه و ساخت سکوهای فشارافزایی برای سایر فازهای پارس‌جنوبی نیز یک ضرورت خواهد بود و از این منظر، اجرای این بخش از طرح در کشور و کسب دانش فنی ساخت این سکو، یک دستاورد مهم و حیاتی برای توسعه آتی میدان پارس‌جنوبی است. مطابق زمان‌بندی پیش‌بینی شده برای توسعه فاز 11، 40 ماه بعد از امضای قرارداد، تولید اولیه از میدان آغاز می‌شود. با توجه به پیچیدگی ساخت تاسیسات فشارافزایی در فاز دوم، 36 ماه زمان برای مطالعه و آماده‌سازی و 60 ماه زمان برای ساخت سکو در نظر گرفته شده است.

ابعاد مالی قرارداد کمپانی فرانسوی
 برآورد هزینه مستقیم این طرح 8/4 میلیارد دلار است. در این قرارداد طرف دوم (مشارکت توتال و همکاران) موظف به تامین کلیه منابع مالی مورد‌نیاز برای اجرای پروژه است و شرکت ملی نفت ایران تا پیش از آغاز تولید از میدان هیچ مبلغی به طرف دوم پرداخت نخواهد کرد. شروع بازپرداخت به پیمانکار، تنها منوط به آغاز تولید از میدان و از محل بخشی از تولید آن است. بر این اساس بازپرداخت اصل هزینه سرمایه مستقیم طرف دوم10  ساله خواهد بود که در مقایسه با قراردادهای پیشین بیع‌متقابل (با دوره بازپرداخت 4 تا 6 ساله) یک دستاورد مهم است. میزان پرداخت دستمزد به پیمانکار در هر سال، وابسته به مقدار تولید از میدان است. پرداخت هزینه بهره‌برداری و هزینه سرمایه‌ای غیرمستقیم به‌صورت جاری خواهد بود. کلیه هزینه‌های یاد‌شده باید بر اساس برنامه و بودجه عملیاتی سالانه انجام شده و بازپرداخت آنها منوط به اخذ تاییدیه‌های لازم از شرکت ملی نفت ایران است.

بنابراین با حضورتوتال در فاز11 پارس جنوبی به نوعی قفل حضور کمپانی های نفتی در ایران پس از اجرای برجام مجددا بازشد که وقوع این اتفاق می­تواند در بهبود روابط بانکی کشورمان در بخش­های بین­المللی و استمرار حضور شرکت­های مختلف خارجی در صنایع متعدد به منظور انجام سرمایه گذاری در ایران موثر باشد هرچند مدیران اجرایی نباید از انتقال فناوری وتکنولوژی از سوی کمپانی­های خارجی به شرکت­های ایرانی غافل شوند.