نقش تشکل‌های صنفی در توسعه پایدار حمل‌ونقل و توسعه اقتصادی کشور

صنعت حمل و نقل آنلاین: مفهوم رشد و توسعه پايدار در حقيقت پاسخي است براي مقابله با اثرات منفي توسعه‌ای كه بدون محدوديت و غیرقابل کنترل و البته فانی باشد. امروزه توسعه پايدار ابعاد گسترده‌اي دارد و بسياري از جوانب زندگي بشر را در برمي‌گيرد. توجه به حمل‌ونقل به‌عنوان ضرورتی اجتناب‌‌ناپذیر در زندگي انسان و پیوند همه‌جانبه‌اي كه با ابعاد كليدي جامعه دارد، رکن اصلی بسياري از پژوهش‌هاي انجام گرفته در زمينه پايداري است. از ديدگاه بسیاری از صاحب‌نظران، برقراري تعادل و هماهنگي بين ابعاد اجتماعی، اقتصادی و زيست‌محيطی پیش‌نیاز رسيدن به توسعه پايدار در حمل‌ونقل است. بر اساس نگرش جامعه‌شناسان، الگوهای اجتماعی نقش اصلی را در توسعه پایدار دارند و تدابیر مناسب انسان‌ها به منظور تعیین راه‌حل‌ها و دستیابی به توسعه پایدار نقش مهمی را در این مسیر ایفا می‌کند. تعادل ابعاد توسعه پایدار را می‌توان توازن و در یک نگاه کلی، پایداری در طول زمان دانست.

صنعت حمل‌ونقل كه به چهار صورت جاده‌ای، ریلی، دریایی و هوایی انجام می‌پذیرد، نقش قابل‌توجهی در پیشرفت كشورها دارد و این صنعت همگام با گسترش تكنولوژی‌های مختلف در دنیا، نیازمند توسعه و نوآوری است. حمل‌ونقل در یك نگاه كلی به‌عنوان شریان اصلی پیكره جامعه به شمار می‌رود و برخورداری از شبکه حمل‌ونقل پویا و سازمان‌یافته یکی از معیارهای اصلی ارزیابی میزان توسعه‌یافتگی جوامع در جهان محسوب می‌‌شود و جامعه‌ای كه از حمل‌ونقل شكوفا برخوردار باشد و این صنعت به‌صورت پایدار، كارآمد و موثر عمل كند، می‌تواند از اقتصاد پویایی بهره‌مند شود. چگونگی حمل‌ونقل و دسترسی به پایداری در حمل‌ونقل مستلزم شناخت اجتماعی زیست‌محیطی و اثرات متقابل حمل‌ونقل با بخش‌های اقتصادی است.

از دیدگاه توسعه اقتصادی، اثربخشی مشارکت ذی‌نفعان و عوامل اجرایی هر صنعت در فرآیند برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری از گذشته در کشورهای توسعه‌يافته به اثبات رسیده است و در نتیجه اتحادیه‌ها و تشکل‌های کارگری و کارفرمایی در چندین سال گذشته نقش به‌سزایی در تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌ها ایفا کرده‌اند. این تشکل‌ها با به‌کارگیری از قدرت چانه‌زنی در چهارچوب سازوکارهای قانونی و قالب تشکیلاتی خود که از جمله عوامل اساسی تولید است، سعی در بهبود وضعیت کسب‌‌وکار و زندگی اعضای خود دارند. به این معنی که برای حل‌وفصل مسائل و مشکلات مشترک و رفتار واکنشی در برابر سختگیری‌های کارفرمایان، کارگران خود به خود، گرایش بیشتری نسبت به یک‌دیگر احساس می‌‌کنند. از طرفی کارفرمایان نیز برای مقابله با تهدیدات شغلی و تعدیل تاثیرات منفی قوانین دولتی و حاکمیتی در کنار هم جمع می‌شوند. بر اساس ماده ۴ قانون نظام صنفی مصوب سال ۱۳۵۹ و اصلاحیه‌های آن، تشکل صنفی عبارت ‌است از تشکیلاتی که اعضای یک صنف يا حرفه به منظور حفظ حقوق و منافع مشروع و قانونی و بهبود وضع اقتصادی صنف يا حرفه خود، با رعایت حقوق اجتماع تاسیس کنند. تشکیل انجمن‌های صنفی حمل‌ونقل در راستای تحقق سیاست‌های خصوصی‌سازی دولت و بر پایه حقوق و آزادی‌های صنفی در جهت حل مشکلات واگذاری فعالیت‌های اجرایی و پیشرفت امور با استفاده از عوامل آن بوده است. بررسی تشکل‌های صنفی حمل‌ونقل بدون در نظرگرفتن واحدهای صنفی مربوط به آن بی‌نتیجه است. زیرا این واحدهای صنفی هستند که برای تحصیل منافع جمعی و حرفه‌ای خود دست به تشکیل صنوف می‌زنند. صنعت حمل‌وتقل ایران تا سال 1311 و پیش از دستور وزیر اقتصاد وقت بنا بر ضرورت‌های ناشی از رشد و توسعه روزافزون حمل‌ونقل و پیگیری فعالان این صنف  هیچ‌گونه سندیکایی نداشت. آخرین تحول در روند رشد و توسعه صنوف تا قبل از انقلاب مربوط به تشکیل اتاق اصناف به‌عنوان یک سازمان مستقل در کشور پس از تصویب لایحه نظام صنفی است.

هم اکنون برای هر یک از شاخه‌های حمل‌و نقل مسافر و کالا، انجمن‌های صنفی رانندگان حمل‌ونقل و شرکت‌های حمل‌ونقل وجود دارد که در کنار این انجمن‌های صنفی، اتحادیه‌هایی نیز شکل گرفته است. این اتحادیه‌ها هر چند در ظاهر تفاوت‌هایی با ساختار انجمن‌های صنفی دارند، اما در کل همان اهداف چنین انجمن‌هایی را دنبال می‌کنند و فقط بر تعداد چنین تشکل‌هایی افزوده است. در ماده ۳ آیین‌نامه تشکیل انجمن‌های صنفی عنوان شده که به منظور هماهنگی در انجام وظایف محول‌شده و قانونی، انجمن‌های صنفی کارگری و کارفرمایی هر صنعت يا حرفه یک استان می‌توانند مطابق اين آیین‌نامه نسبت به تشکیل «کانون انجمن‌های صنفی» آن صنعت یا حرفه در آن استان اقدام کنند. از جمله دستاوردهای دوره جدید فعالیت انجمن‌ها، تهیه و تدوین اساسنامه کانون انجمن‌های صنفی موسسات و شرکت‌های حمل‌ونقل کالای کشور بود. بر این اساس، در بخش حمل‌ونقل، کانون‌هایی در برخی استان‌ها شکل گرفته است. به موجب نظریه‌های سازمان، کانون‌های انجمن‌های صنفی گسترش عمودی در بخش تشکل‌های صنفی محسوب می‌شود. اکنون یکی از ضرورت‌های تجدید ساختار چنین تشکل‌هایی، گسترش بی‌رویه افقی چنین انجمن‌هایی است. در ماده ۲۱ آیین‌نامه موصوف وظایف و اختیارات انجمن‌های صنفی و کانون‌های مربوطه حول محور مباحث صنفی و ارایه نظرات مشورتی و هماهنگی با سازمان‌ها و وزارتخانه‌های ذی‌ربط تعیین شده است.  نکته‌ای که باید به آن توجه داشت، این است که بر اساس نظریه‌های سازمان، سازمان‌ها ایجاد می‌شوند، رشد می‌کنند و در نهایت منحل می‌شوند. به‌عبارتی سازمان‌ها دارای چرخه عمر بوده و از طریق گذراندن یک سلسله مراحل و تغییرات متوالی و معین طی زمان تکامل می‌یابند. ساختار سازمانی تصریح می‌کند که وظایف چگونه تخصیص داده شوند، چه شخصی به چه کسی گزارش دهد و سازوکارهای هماهنگی رسمی و همچنین الگوهای تعاملی سازمانی که باید رعایت شوند کدام‌اند. ساختار از اجزای سازمان است که از عناصر پیچیدگی، رسمیت و تمرکز تشکیل شده است.

بخش حمل‌ونقل یک بخش اقتصادی مهم است که هم به‌طور مستقیم و هم به‌طور غیرمستقیم به اشتغال و افزایش درآمد کمک می‌کند. از سوی دیگر، هزینه‌های زیست‌محیطی و اجتماعی حمل‌ونقل و نیز به‌هنگام‌سازی خدمات و زیرساخت‌های حمل‌ونقل قابل توجه هستند و بسیاری از دولت‌ها برای مدت طولانی نمی‌توانند از توسعه سریع زیرساخت‌های حمل‌ونقل حمایت کنند.

اصول حمل‌ونقل پایدار

با تاکید و تایید این اصول، حمل‌ونقل پایدار سعی بر دست‌یابی به سطوح و سیستم‌های حمل‌ونقلی دارد که حفظ و پیشرفت بشر را همراه با بهبود اکوسیستم به‌دنبال داشته باشد. اهداف بخش حمل‌ونقل تنها می‌توانند در یک چهارچوب زیست‌محیطی که برای تضمین توسعه پایدار ضروری است، تحقق یابند.

اصل اول: دسترسی

دسترسی به مردم، مکان‌ها، کالاها و خدمات برای رفاه اقتصادی و اجتماعی جوامع مهم هستند. مردم مستحق دسترسی معقول به سایر مردم، مکان‌ها، کالاها و خدمات هستند. حمل‌ونقل یک ابزار کلیدی جهت تحقق این دسترسی است.

اصل دوم: برابری (عدالت)

سیستم‌های حمل‌ونقل برای یک اقتصاد قوی یک عامل حیاتی محسوب می‌شوند و مستقیماً می‌توانند به ساختن جوامع و بالابردن کیفیت زندگی کمک کنند. به منظور برآورده شدن نیازهای اساسی مرتبط با حمل‌ونقل مردم از جمله بانوان، افراد فقیر، روستاییان، افراد ناتوان و کودکان، انجمن‌های حمل‌ونقل باید کوشش کنند تا برابری اجتماعی بین‌المللی و بین نسلی را تضمین کنند. کشورهای توسعه‌یافته باید با کشورهای در حال توسعه در ترویج حمل‌ونقل پایدار مشارکت کنند.

اصل‏ سوم: مسئولیت فردی و اجتماعی

تمامی افراد و جوامع مسئول هستند که به‌عنوان یک ناظر محیط طبیعی عمل کنند.

اصل چهارم: سلامتی و امنیت

سیستم‌های حمل‌ونقل به‌گونه‌ای باید طراحی و اجرا شوند که از سلامتی فیزیکی، روحی و رفاه اجتماعی و امنیت همه مردم محافظت کنند و کیفیت زندگی جوامع را ارتقا دهند.

اصل پنجم: آموزش و مشارکت عمومی

مردم و جوامع نیاز دارند که کاملاً در فرآیند تصمیم‌گیری درباره حمل‌ونقل پایدار درگیر شوند و قدرت مشارکت داشته باشند.

اصل ششم: برنامه‌ریزی جامع

تصمیم‌گیرندگان حمل‌ونقل مسئولیت دارند که نگرش جامع در برنامه‌ریزی را مدنظر قرار دهند. آنها باید بخش‌های وابسته نظیر محیط‌زیست، بهداشت، انرژی، مالی و طراحی شهری را در این زمینه مشارکت دهند.

اصل هفتم: استفاده زمین و منابع

فعالیت‌های بشری می‌توانند بر ظرفیت محود محیط‌زیست فشار زیاد تحمیل کنند. محیط طبیعی را از نظر فیزیکی تغییر دهند یا موجب انهدام آن شوند و منابع را سریع‌تر از نرخ تولید مجدد یا جایگزینی آنها مصرف کنند. تمام قدرت‌ها باید در جهت توسعه سیستم‌های حمل‌ونقل باشند که فشارهای فیزیکی و زیست‌محیطی به حداقل برسد و اکوسیستم در یک حالت تجدیدشونده باقی بماند و شرایط محیط طبیعی برای سایرین محترم شمرده شود. بنابراین، سیستم‌های حمل‌ونقل باید به‌گونه‌ای استفاده‌های مختلف از زمین و سایر منابع طبیعی را فراهم کنند که منجر به محافظت از محیط طبیعی و نگهداری گونه‌های متنوع آن شود.

اصل هشتم: جلوگیری از آلودگی

نیازهای حمل‌ونقلی باید بدون تولید محصولاتی که بهداشت عمومی، شرایط اقلیمی، تنوع زیستی یا جامعیت فرآیندهای ضروری اکولوژیکی را تهدید کنند، محقق شوند.

اصل نهم: رفاه اقتصادی

سیستم‌های حمل‌ونقل باید سودمند باشند؛ اگر هزینه‌های دست‌یابی به یک سیستم حمل‌ونقل پایدار زیاد است، باید به نحو منصفانه‌ای تقسیم شوند. مالیات‌ها و سیاست‌های اقتصادی باید در جهت حمل‌ونقل پایدار و نه برخلاف آن عمل کنند. مکانیسم بازار باید برای هزینه‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی محاسبه شود تا استفاده‌کنندگان سهم مناسبی از هزینه‌های خود را پرداخت کنند.

نتیجه‌گیری:

تجربه نشان می‌دهد که رویکرد توسعه پایدار، از طریق برنامه‌هایی اثربخش خواهد بود که نیازهای ملی را از طریق واگذاري وظايف تصدي‌گري به بخش خصوصي پاسخ دهد. یکی از عوامل مهم موثر بر ارتقای بهره‌وری، گسترش مشارکت‌های بخش خصوصي در فعالیت‌های اقتصادی در قالب تشکل‌های منسجم است که پیاده‌سازی این مهم با در نظر گرفتن جايگاه مناسب براي تشكل‌هاي صنفي و مشاركت بخش خصوصي در فرآيند تصميم‌سازي میسر می‌شود.

گستردگی و اهمیت مجموعه تشکل‌های صنفی حوزه حمل‌ونقل در اقتصاد کشور با به‌کارگیری بیش از یک‌ونیم میلیون کاربر و سهم چشم‌گیر هشت درصدی صنعت حمل‌ونقل در توليد ناخالص داخلي بیانگر ضرورت حفظ و بهبود روند طبیعی جریان حمل‌ونقل با بهره‌مندی از مشارکت بخش خصوصی است.

معاونت حمل‌ونقل وزارت راه‌وشهرسازی در قالب ماموريت‌هاي تجاري‌سازي خود به دنبال ايجاد سازو‌كارهاي مناسب براي بسترسازي حضور تشكل‌هاي قوي و منسجم و استفاده حداكثري از پتانسيل بخش خصوصي در توسعه ترانزيت و حمل‌ونقل کشور است. تشكل‌هاي قوي و تخصصي به‌عنوان نماينده شركت‌هاي حمل‌ونقل مي‌توانند با بهره‌گيري مناسب از بسترهاي قانوني در تعامل با تشكل‌هاي بين‌المللي در راستاي تجاري‌سازي و فعال كردن كريدورهاي حمل‌ونقلی ايران گام نهاده و از پتانسيل‌هاي موجود براي حداكثر كردن منافع ملي از موقعيت ژئوپلیتيك ايران در ترانزيت بين‌المللي نقش‌آفريني کنند. با عنایت به اهمیت موضوع و در راستای‌ برون‌رفت از چالش‌های موجود و بررسی مسائل و مشکلات بخش خصوصی و استفاده از ظرفیت‌ها و نظرات این گروه در فرآیندهای تصمیم‌سازی و اجرای آن، معاونت حمل‌ونقل وزارت راه‌و‌شهرسازی اقدام به برگزاری نشست‌های هم‌اندیشی و گفت‌وگو با حضور مسئولان کشور و تشکل‌های صنفی حوزه حمل‌ونقل و با هدف کاهش فاصله دستگاه‌های دولتی و بخش خصوصی کرده است که برگزاری نشست در حوزه مبارزه با قاچاق کالا و ارز و گمرک از جمله نشست‌های مهم برگزار شده در شش ماه نخست سال‌جاری است. همچنین با توجه به تخصصی بودن موضوعات و مشکلات تشکل‌های صنفی حوزه حمل‌ونقل و برنامه‌ریزی‌های صورت‌پذیرفته در این معاونت، در راستای بهبود کیفیت و کارآیی جلسات و تسریع در حل‌وفصل موانع و مسایل پیش‌رو، مقرر شد ضمن تشکیل پنج کمیته‌ تخصصی هسته اندیشه‌ورزی– جاده‌ای، ریلی، دریایی، هوایی و ترانزیت و حمل‌ونقل بین‌المللی– در دفتر تجاری‌سازی و امور تشکل‌ها، جلسات تخصصی و ویژه در قالب کمیته‌های مذکور و با حضور تشکل‌های مرتبط با هر کمیته تا پایان سال‌جاري برگزار شود.

1. کارشناس مسئول تشکل‌های حمل‌و‌نقل دفتر تجاری‌سازی و امور تشکل‌های معاونت حمل‌و‌نقل وزارت راه‌و‌شهرسازی