حال صنعت ریلی چندان خوب نیست

در خلال سال‌های 80-1379 توفیقی داشتم در معیت آقای دکتر شیرازیان و دو تن از عزیزان کارکشته حمل و نقل کشور و به درخواست مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی گزارش مبسوطی از عملکرد چهارساله وزارت راه و ترابری تهیه و به مرکز ارائه دهیم. که همین امر موجب آشنائی وهمکاری بعدی من برای مدتی با بخش حمل و نقل آن مرکزشد، پس از قریب به بیست سال در سال جاری در لابلای مطالب، گزارشی کارشناسی از همان مرکز که ده سال پیش منتشرشده بود توجه مرا بخود جلب کرد که در آن به بررسی مقایسه ای وضعیت آن روزصنعت حمل و نقل ریلی ایران با چند کشور دیگر جهان پرداخته شده بود که بازگوئی بخشی از آن درشرایط فعلی بسیار مناسب است..

در بخشی ازاین گزارش آمده است:

با توجه به ظرفیت‌های بالای خدادادی در ایران و موقعیت جغرافیایی بسیار مناسب کشور برای توسعه حمل و نقل ریلی، متاسفانه وضعیت این صنعت بر اساس استانداردهای جهانی و گزارش اتحادیه بین‌المللی راه‌آهن در سال ۲۰۰۹ خوب نیست.

مرکز پژوهش‌های مجلس در حالی در گزارش 10 سال پیش خود از حال بد صنعت ریلی در ایران نسبت به کشورهای دیگر جهان خبر می‌دهد که طی این دهه کشورهای دیگر جهان با سرعت زیادتری در حال توسعه حمل و نقل ریلی خود بوده‌اند و بررسی وضعیت کشورهایی همچون چین، ترکیه و هند شاهد این مدعا است، حال آنکه صنعت ریلی ایران طی ابن سال‌ها نسبت به گذشته تغییر قابل توجهی را تجربه نکرده است.

در گزارش آمده: موقعیت جغرافیائی کشور که مساحت آن به تنهایی، از مجموع مساحت ۶ کشور اروپائی (آلمان، فرانسه، انگلیس، ایتالیا، هلند و بلژیک) بیشتر است، ظرفیت اقتصادی بسیاری برای صنعت ریلی باید وجود داشته باشد. کشوری که ازطریق دریای خزر با 6 کشور روسیه، اکراین، قزاقستان، ارمنستان، آذربایجان و ترکمنستان مرتبط است و در جنوب ازطریق خلیج فارس و دریای عمان با 7 کشور کویت، عراق، عربستان، بحرین، امارات، عمان ویمن وازطریق زمین هم در غرب و شرق با 4 کشور ‌ ترکیه، عراق، افغانستان و پاکستان هم مرزاست. و فی الواقع همجوار 17 کشور در دو قاره آسیا و اروپا است.

متاسفانه میزان جابه‌جایی بار در کشورطی سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۷ تقریباً ثابت بوده و از مقدار ۹۷/ ۳۲ میلیون تن (سهم ۷/ ۱۰ درصدی از حمل ونقل زمینی) در سال ۱۳۸۵ به ۰۴۳/ ۳۳ میلیون تن (سهم ۳۷/ ۹ درصدی) در سال ۱۳۸۷ رسیده است. جابه‌جایی مسافر در حمل و نقل ریلی با میانگین رشد ۱۱ درصدی از ۳/ ۲۱ میلیون نفر (سهم ۶۸/ ۸ در جابه‌جایی مسافر) در سال ۱۳۸۵ به ۲/ ۲۶ میلیون نفر (سهم ۹ درصدی) در سال ۱۳۸۷ افزایش یافته است.

البته شاخص جابه‌جایی بار و مسافر برای نشان دادن توسعه کافی نیست و در حمل و نقل بار و مسافر باید از شاخص‌های واقعی‌تر مانند شاخص‌های تن- کیلومتر و نفر- کیلومتر استفاده کرد، بنابراین با توجه به این شاخص‌های واقعی در حمل و نقل ریلی، بار جابه‌جا شده از ۵۴۲/ ۲۰ میلیارد تن کیلومتر (سهم ۴۶/ ۱۳ درصدی از حمل و نقل زمینی) در سال ۱۳۸۵ به ۵۳/ ۲۰ میلیارد تن- کیلومتر (سهم ۸۳/ ۱۱ درصدی) در سال ۱۳۸۷ رسیده و جابه‌جایی مسافر از ۵۵/ ۱۲ میلیارد نفر- کیلومتر (سهم ۳/ ۱۸ درصدی) در سال ۱۳۸۵ با میانگین رشد ۴۵/ ۱۰ درصد به ۳۱/ ۱۵ میلیارد نفر- کیلومتر (سهم ۲۸/ ۱۹ درصدی) در سال ۱۳۸۷ افزایش یافته است.

بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که سهم حمل و نقل بار طی دوره مورد بررسی بر حسب شاخص تن- کیلومتر، کاهش و در مقابل سهم جابه‌جایی مسافر نسبت به حمل و نقل با وسائط نقلیه عمومی زمینی (بدون در نظر گرفتن وسائط نقلیه شخصی مستمراً افزایش یافته است).

در زمینه شاخص‌های توسعه‌ای راه‌آهن می‌توان از طول خطوط ریلی اصلی به جمعیت، نسبت طول خطوط ریلی اصلی به مساحت، تعداد واگن‌های بخش مسافری و باری، میزان مسافر کیلومتر و تن- کیلومتر نیز بهره گرفت. مطالعات تطبیقی برخی کشورها بر مبنای گزارش اتحادیه بین‌المللی راه‌آهن در سال ۲۰۰۹ نشان می‌دهد که ایران در بین کشورهای مورد مقایسه از نظر مساحت در رتبه ۱۰، جمعیت در رتبه ۱۲، مجموع طول خطوط ریلی با ۷۳۳۵ کیلومتر در رتبه ۲۳، از لحاظ تعداد لکوموتیو با ۶۴۱ دستگاه در رتبه ۲۱ و تعداد واگن مسافری با ۱۶۲۴ دستگاه در رتبه ۲۵ قرار دارد.