یک بار دیگر درباره سازماندهی کلان حمل و نقل

صنعت حمل و نقل آنلاین: اگر در یک کشور صنعتی پیشرفته، مثلا ژاپن، وزارت مسکن با راه­سازی ادغام می­ شود دلیل آن کوچک بودن مساحت کشور، تراکم ساختمانی و جمعیتی زیاد، شمار بسیار زیاد واحدهای تولیدی، سطح بسیار بالای تولید و تجارت و دلایل مشابه دیگر است که موجب می­شود نیاز و برنامه و عملیات اجرایی برای سکونت و شهرنشینی با برنامه­ریزی و نیاز و اجرا برای راه و حمل ­و نقل جاده ­ای و ریلی درهم آمیزد. در همین حال حساب تجارت جهانی و بندرداری و دریانوردی نیز به کلی از این برنامه­ریزی راه و سکونت جدا می­شود. اگر در ایران ادغام دو وزارت راه و شهرسازی، به ظاهر به تقلید از کشورهای پیشرفته صنعتی صورت گرفته است، کاری بی­مورد، هزینه­بر و ناکارآمدی از آب درآمده است که باید تصمیم در آن­باره دگرگون شود. کارهای من درآوری که بیشترین انگیزه­ی خود را از کوشش برای تحکیم موقعیت سیاسی و مدیریتی می­گیرد، تاکنون به اقتصاد کشور زیان­های زیادی وارد کرده است که دود آن به چشم مردم نیازمند رفته و می­رود. من در شماره 308 ماهنامه صنعت حمل­ونقل (خرداد 1390) در این­باره یک­بار وقتی ادغام دو وزارت­خانه اعلام شد، مقاله­ای انتقادی نوشتم و همکارانم نیز نوشتند.

شهرسازی در ایران در زمره­ی کارهای احداثی عمرانی اساسی است. شهرها باید مرکز رفاه بخشی، انتظام بخشی اجتماعی، خدمات لجستیک و پشتیبان زنجیره­ی تولید و تامین باشند. گسترش و اصلاح امور شهرنشینی باید با ضرورت­یابی و برنامه­ریزی همراه گردد و متکی به سیاست­ها و برنامه­های پیش­دستانه باشد. به نظر من شهرسازی و توسعه شهری امری است اجتماعی ـ اقتصادی که مسکن و خدمات مسکونی و تامین خدمات رفاهی و ایمنی انسانی را بر عهده دارد. اما در همین حال مسکن­سازی و خدمات­های ویژه­ی شهری از یک سو به برنامه­ریزی شهری متکی است و از سوی دیگر به امکانات و سیاست­های ویژه در محدوده­ی شهرداری­ها. در خیلی از موارد باید کار مسکن را به شهرداری­ها، زیر نظارت و سیاست­گزاری کلی شورای شهر فعال سپرد. اما زمینه­سازی شهری و سکونتی امری است احداثی و عمرانی و زیرساختی که کار آن باید همراه با سایر فعالیت­های عمرانی مانند راه­سازی (با انواع فعالیت­های پل و تونل و مرمت­سازی اساسی) گسترش و رشد راه­آهن، فرودگاه­ها، سدها (که باید از احداث آن، دیگر در ایران صرف­نظر کرد) و جز آن به یک وزارت­خانه­ی ویژه­ی عمران و احداث و مرمت سپرده شود. تنها سرمایه­گذاری و فعالیت­های زیرساختی ویژه مانند حفاری نفتی، تولید و انتقال برق می­تواند به وزارت خانه­های مربوط با همکاری وزارت عمران سپرده شود.

و اما کار حمل­ونقل کار ویژه­ای است که با جریان رشد تولید و اشتغال ارتباط تنگاتنگ دارد. حمل­ونقل شامل حمل­ونقل دریایی، زمینی، هوایی و ریلی می­شود و رشته­ی فعالیت اقتصادی و خدماتی و تولیدی خاصی را در برمی­گیرد که ربطی به مسکن ندارد و نداشته است و از همین رو از آغاز نیز احداث وزارتخانه­ی ترکیبی کاری نادرست بود. اکنون نیز فعالیت حمل­ونقل مانند هر فعالیت بهره­برداری باید به سازمانی مستقل (یا وزارتخانه) سپرده شود. در دنباله­ برای روشن شدن بیشتر بحث می­توانیم به ضرورت جدا کردن وزارت اقتصاد و برنامه­ریزی از فعالیت دارایی و مالیات­گیری و تجارت اشاره کنیم. اولی امری است مربوط به برنامه و سیاست­گزاری که باید پویا و مؤثر و سنجیده باشد و دومی امری است اجرایی که باید دقیق، با انضباط و خلاصه مجریانه و   نظارت­پذیر باشد.

در بحث حاضر جداسازی وزارت حمل­ونقل از فعالیت راه­سازی و ادغام راه­سازی و شهرسازی در یک وزارت­خانه­ی جداگانه عمرانی ضروری به نظر می­رسد. درست است که سیاست­ها و شبکه­بندی حمل­ونقل و لجستیک بر فرآیند رشد و گشودن راه کارکرد زنجیره­ی تامین تاثیر می­گذارد، اما در همین حال خودش از فرآیند عمومی رشد و توسعه تاثیر می­گیرد. به این سبب وزارت حمل و نقل که باید در بردارنده­ی رویکرد لجستیکی جامع باشد، یک ضرورت برنامه­ای اجرایی است.