نقش انجمن‌های حمل‌و‌نقل در رسیدن به توسعه پایدار

صنعت حمل و نقل آنلاین: در جهانی زندگی می‌کنیم که شتاب فزاینده رشد تکنولوژیک و فناوری اطلاعات هر دم افق‌های تازه‌تری از آینده را پیش روی بشر می‌گشاید و انسان چند بعدی هزاره سوم، هنوز از کاوش گذشته پرپیچ و خم خود فارغ نشده، هم‌زمان ناگزیر به رشد هم‌تراز با دگرگونی‌های زیربنایی علم عصر جدید خود نیز است.

سخن از حرکت به سمت مهندسی سایبورگ، خلق هوش مصنوعی و ظهور ابر انسان‌هاست که همگی ارتقای شگفت‌انگیز سطح زندگی و بالمآل مهیا شدن جهانی برای زیست سعادت‌مندانه‌تر بشر به‌عنوان آرمان دیرینه وی را رقم خواهند زد.

در رویکرد نوین جهانی، نقشه راه این حرکت رسیدن به توسعه پایدار است و بر همین مبنا نیز تقسیم‌بندی‌های جوامع بر اساس میزان توسعه‌یافتگی آن‌ها شکل می‌گیرد.

مفهوم توسعه پایدار عملا از پایان جنگ دوم جهانی و شکل‌گیری نهادهای مالی همچون بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول با محوریت رشد اقتصادی مورد توجه قرار گرفت و به تدریج حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی را به‌ویژه در راستای جلوگیری از تخریب محیط‌زیست در اثر افزایش آلاینده‌ها و خطر نابودی تنوع زیستی را نیز در برگرفت، به‌طوری‌که مطابق آخرین تعریف کمیسیون برونتلند، مفهوم نوین توسعه پایدار، عبارت است از توسعه‌ای که  فراهم‌کننده نیازهای نسل امروز بدون به مخاطره انداختن توانایی‌های نسل آینده برای تامین نیازهای خود باشد. بنابراین می‌توان دید که ارکان اصلی توسعه پایدار صرف‌نظر از رشد اقتصادی، شامل رفاه اجتماعی و حفاظت از زیست‌بوم‌ها نیز می‌شود.

صنعت حمل‌‌و‌نقل با ایجاد ارزش‌افزوده در بخش صنعت و خدمات هر کشوری، همواره به‌عنوان یکی از شاخص‌های برجسته توسعه‌یافتگی و ازجمله اجزای اصلی اقتصاد ملی قلمداد شده و از آن‌جا که انجام تمام فعالیت‌های اقتصادی مبنتی بر تولید، توزیع و مصرف کالا و همچنین صنایع گردشگری به‌طور اجتناب‌ناپذیر وابسته بدان است، با تاثیر مستقیم خود بر افزایش تولید ناخالص داخلی کشورها (GDP) جایگاه ویژه‌ای در مسیر حرکت به‌سوی توسعه پایدار داشته و در حال حاضر بخش قابل‌توجهی از برنامه‌های توسعه کشورها دست‌یابی به یک سیستم حمل‌و‌نقل پایدار است.

با بررسی یک سیر تسلسل ساده، می‌توان پی برد که رشد تجارت جهانی همواره موجب افزایش تقاضا برای حمل‌و‌نقل بوده و لذا خلق  ارزش‌افزوده بیشتر و به تبع آن افزایش رشد اقتصادی و تولید ناخالص ملی را به همراه داشته است.

همچنین گستردگی نیاز جامعه به حمل‌و‌نقل اعم از داخلی و بین‌المللی در هر دو بخش کالا و مسافر و تمامی شقوق آن مشتمل بر زمینی، هوایی و دریایی، به‌عنوان شاخه‌ای از فعالیت‌های اقتصادی جوامع، منجر به بروز ضرورت تخصص‌گرایی و به‌دنبال آن تقسیم بیشتر کار و در نهایت افزایش اشتغال می‌‌شود که هر یک از این اجزا به سهم خود در مسیر نیل به اهداف توسعه پایدار تاثیرگذار هستند.

بر اساس آمارهای تقریبی موجود، بخش حمل‌و‌نقل در کشورهای توسعه‌یافته بین 6 تا 12درصد و در کشورهای در حال توسعه حدود 5 تا 6درصد تولید ناخالص ملی را تشکیل می‌دهد.

یکی از  نقش‌آفرینان برجسته  در روند حرکت جوامع به سمت توسعه پایدار، سازمان‌های مردم‌نهاد (سمن‌ها) یا همان NGO(Non Govermential Organisations)ها هستند که هم‌زمان با فرآیند جهانی‌سازی در قرن بیستم، ظهور و گسترش یافته‌اند. سازمان‌هایی که در رشد و تحقق هر سه رکن اصلی توسعه پایدار، به فراخور ماهیت و دامنه رسالت خود، از جمله پهنه گسترده حمل‌و‌نقل، می‌توانند موجب استقرار نظام‌های پایدار شوند.

ضرورت وجودی چنین سازمان‌هایی برخاسته از درک عمیق دولت‌ها از یک اصل کلی اقتصادی مبنی بر این‌که کل فرآیند توسعه وابسته به جریان سرمایه بوده و هدایت این جریان از طریق بخش خصوصی به‌مراتب موفق‌تر و کارآمدتر است، بوده و در همین راستا نیز تمامی دول مترقی در حال حاضر به‌دنبال تقلیل هرچه بیشتر نقش خود در حد سیاست‌گزار و حمایت‌گر و واگذاری سکان‌داری به بخش خصوصی هستند و بنابراین اهمیت جایگاه سازمان‌های مردم‌نهاد هر روز بیش از پیش احساس و آشکار می‌شود.

ویژگی اصلی سازمان‌های مردم‌نهاد، توانایی آن‌ها در ایجاد یکپارچگی و همگرایی در ارایه نظرها به‌عنوان مفهومی نوین از توسعه پایدار در نظام جهانی و به تبع آن قابلیت ایفای نقش مقتدرانه در شکل‌گیری مراکز این همگرایی‌هاست و در این میان با در نظر گرفتن سهم قابل‌توجه بخش حمل‌و‌نقل در رشد اقتصادی کشورها که شرح آن رفت، نقشNGO ‌های حمل‌و‌نقلی یا به تعبیر معمول در کشورمان، همان انجمن‌های حمل‌و‌نقل غیرقابل انکار است و در حال حاضر ده‌ها تشکل حمل‌و‌نقلی در قالب عناوین مختلفی از قبیل انجمن، فدراسیون و کانون مشغول فعالیت هستند.

محورهای اصلی کارکرد این تشکل‌های صنفی حمل‌و‌نقلی را می‌توان به ترتیب زیر برشمرد:

• ایجاد یک مرکزیت برای گرد آمدن اعضای فعال در حوزه و به تبع آن ایجاد فضای تشریک مساعی در جهت بهبود عملکردها و نیازسنجی‌های صنفی
• آگاهی‌رسانی به اعضا در زمینه‌های مرتبط با فعالیت‌های آنان
• برقراری پل ارتباطی بین اعضا و ارگان‌های دولتی ذی‌مدخل در امور حمل‌و‌نقل که این مورد به‌طور خاص در کشورمان به دلیل وجود متولیان متکثر و اتخاذ تصمیمات اغلب ناهماهنگ و متعارض که منجر به بروز لطمات و آسیب‌های سنگین نیز می‌شود، بسیار حایز اهمیت است.
• تدارک برنامه‌های آموزش حرفه‌ای برای ارتقای کیفی عملکرد اعضا
• برقراری ارتباط با سایر NGO‌های بین‌المللی به منظور گسترش دامنه فعالیت‌ها، آگاهی از روش‌های معمول در سایر نقاط جهان و در صورت لزوم الگوبرداری و مشابه‌سازی که به‌ویژه در مقوله حمل‌و‌نقل بین‌المللی بسیار ضروری و مفید است.

با توجه به ارکان اصلی مقوله توسعه پایدار که پیشتر از آنان یاد شد، می‌توان چگونگی تاثیرگذاری انجمن‌های حمل‌و‌نقلی را در هر حوزه به تفکیک مورد بررسی قرار داد.

در حوزه اقتصاد:

رشد اقتصادی در عرصه کلان از مهم‌ترین اهداف دولت‌ها برای نیل به یک توسعه پایدار است و با توجه به نقش انکارناپذیر حمل‌و‌نقل در این زمینه، شکل‌گیری تعامل سازنده بین دولت‌ها و بخش خصوصی منجر به حصول نتایج مطلوب خواهد بود. در این میان، انجمن‌های حمل‌ونقلی می‌توانند با تجمیع اعضا و ایجاد تریبونی واحد و قدرت‌مند‌، طرف رایزنی با بخش دولتی قرار گرفته و مسیر دست‌یابی به یک سیستم حمل‌و‌نقل پایدار را که متضمن منافع صنفی و ملی خواهد بود، هموار کنند.

ایجاد نظام رگولاتوری واحد برای حمل‌و‌نقل، بسترسازی برای سرمایه‌گذاری‌های استراتژیک در زیرساخت‌ها، توجه به پروژه‌های بومی، حمایت‌های مالی و تسهیلاتی برای نوسازی ناوگان‌های حمل‌و‌نقلی که در حیطه اختیارات دولت‌ها هستند از اهم شروط ارتقای کیفی سیستم‌های حمل‌و‌نقل تلقی شده و انجمن‌های حمل‌و‌نقل با ارایه طرح، مشاوره، پیگیری، تشریح تخصصی ضرورت‌های الحاق به کنوانسیون‌های بین‌المللی حمل‌ونقل و حتی تصدی‌گری بخش‌هایی از وظایف دولتی در حوزه صنفی خود، ضمن یاری‌رسانی به دولت می‌توانند موجبات تسریع در اجرای آن‌ها را فراهم کرده و از بروز موانع و مشکلات ناشی از تصمیم‌گیری‌های متعارض متولیان امر پیشگیری کنند.

در حوزه اجتماعی-فرهنگی:

با در نظرگیری نقش «انسان» به‌عنوان کانون توسعه پایدار و لزوم نهادسازی اجتماعی، پرداختن به ابعاد اجتماعی سازمان‌های مردم‌نهاد به‌عنوان بخش عظیمی از سرمایه‌های اجتماعی کاملا ضروری به‌نظر می‌رسد. همچنین رابطه علّی موجود بین فرهنگ و اقتصاد بدین معنا که شرط پایداری نظام‌های اقتصادی رو به رشد، وجود ساختار فرهنگی حمایت‌گر است، حاکی از نقش موثر فرهنگ در حرکت به سمت رشد و توسعه است.

در بخش حمل‌‌ونقل، آثار اجتماعی ـ فرهنگی سازمان‌های مردم‌نهاد یا انجمن‌های صنفی در پذیرش مسئولیت پاسخ‌گویی به اعضا، ارگان‌های مرتبط داخلی و بین‌المللی آموزش قانون‌مداری به اعضای خود،  تدوین برنامه‌های راهبردی جمعی، برگزاری همایش‌ها و برقراری ارتباطات گسترده جهانی متبلور می‌شود.

امروزه در چرخه روابط بین سازمان‌های دولتی ذی‌مدخل در امور حمل‌و‌نقل، صرف‌نظر از استثنائاتی که مطابق قوانین ایجاد می‌شوند، معمولا انجمن‌ها هستند که مورد خطاب و استعلام مستقیم قرار می‌گیرند و بدین ترتیب می‌توانند ضمن محافظت از منافع حقه آحاد صنف، جریان اداری امور را تسریع و تسهیل کنند.

نمونه بارزی از اثربخشی این انجمن‌ها در سطح جهانی، فدراسیون شرکت‌های بار فرابری یا همان سازمان FIATA است که با داشتن قریب 4000 عضو و به‌کارگیری متجاوز از 10میلیون نیروی کار در 150 کشور، به‌عنوان بزرگ‌ترین سازمان مردم‌نهاد حمل‌و‌نقلی در جهان فعالیت می‌کند و با عملکرد پربازده خود توانسته جایگاه مشورتی در نهادهای عالی سازمان ملل متحد، ازجمله Escap, Unctad  و UNCitral را از آن خود کند.

در حوزه حفاظت از محیط‌زیست:

در بررسی مقوله توسعه پایدار، دغدغه اصلی و جهانی محیط‌زیست در حال حاضر وجود دیدگاه‌های متعارض در کشورها نسبت به این مهم است، بدن معنا که از نظر بسیاری از اقتصاددانان از آن‌جا که منابع قابل جابه‌جایی هستند و آثار مخرب محیط‌زیست برای چندین نسل پس از ما قابل لمس خواهد بود، تمرکز بر رشد اقتصادی موثرتر است، در حالی‌که از منظر زیست‌بومی‌ها بی‌اعتنایی به محیط‌زیست، مغایر با منافع کشورهای در حال توسعه یا توسعه‌نیافته است. متاسفانه وجود چنین منازعاتی بین دول جهان، بعد جهانی پرداختن به آن را تا حدودی کم‌رنگ کرده که در درازمدت می‌تواند آثار زیان‌باری برای جهانیان بر جای گذارد.

در بخش حمل‌و‌نقل به‌طور خاص، وقتی از مقوله محیط‌زیست سخن به میان می‌آید، سوخت‌های فسیلی که در وسایط نقلیه به‌کار می‌روند، به‌عنوان نخستین عامل مطرح هستند. ناوگان‌های حمل‌و‌نقلی در تمام شقوق جاده‌ای، ریلی، هوایی و دریایی با تولید عوامل آلاینده ناشی از مصرف این قبیل سوخت‌ها، بعد منفی اثربخشی توسعه حمل‌و‌نقل در فرآیند حرکت به سمت توسعه پایدار قلمداد می‌شوند. از آن‌جا که حذف کامل یا حتی کاهش قابل‌توجه این منابع سوختی تا آینده‌ای دور قابل تصور نیست، به‌نظر می‌رسد تنها راه کنترل، اصلاح زیرساخت‌ها و نوسازی ناوگان‌های حمل‌و‌نقلی است که هر دو نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان و درازمدت دارند و در بسیاری از کشورها معمولا در زمره برنامه‌های اقتصادی قرار می‌گیرند که نیازمند نقش‌آفرینی از سوی دولت‌ها هستند. در این میان، وجود انجمن‌های حمل‌و‌نقلی به‌عنوان پل‌های ارتباطی بین بخش خصوصی ذی‌نفع و دولت‌ها در اجرای برنامه‌های مطالعاتی، تدوین طرح‌ها و شیوه اجرایی آن‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به‌طور مثال در کشورمان از زمان شروع برنامه نوسازی ناوگان جاده‌ای، انجمن‌های حمل‌و‌نقلی در مقام بازوهای مشورتی قدرت‌مندی ظاهر شده‌اند که با اشراف به موانع و مشکلات موجود، توانسته‌اند دولت را در پیش‌برد اهداف این برنامه یاری کنند.