بررسی جایگاه لجستیک در نظام حمل‌ و نقل کشور، در نشست کارشناسی ماهنامه

در یک تعریف ساده می‌توان گفت لجستیک به معنای یکپارچه‌سازی و مدیریت جریان کالا، بین محل تولید یا محل موجود کالا تا نقطه مصرف برای برآورده کردن نیازهای مصرف‌کننده در مکان، زمان و به مقدار مناسب است.

هم‌اکنون در کشورهای صاحب برنامه و هدف، در جهت بهینه‌سازی فرایندها و کاهش هزینه‌ها مراکز مختلف لجستیکی با عملکردهای متفاوت شکل گرفته‌اند که پارک لجستیک، دهکده لجستیک و شهر لجستیکی از آن جمله هستند که فعالیت‌های داخلی و بین‌المللی خود را در چنین ساختاری پی می‌گیرند.

در کشور ما  نیز دیرزمانی نیست که بحث لجستیک در کانون توجه قرارگرفته است و همواره از سوی کارشناسان این حوزه تأکید می‌شود که در برنامه‌های توسعه کلان کشور به این موضوع توجه جدی شود. زیرا به عقیده آنان وجود زیرساخت‌ها و موقعیت بی‌بدیل ترانزیتی ایران، مجموعه مزیت‌هایی را متوجه ما کرده است و کمتر کشوری را می‌توان یافت که از چنین مزیت‌هایی برخوردار باشد. ولی متأسفانه همان‌گونه که نمی‌توانیم از مزیت‌های سایر بخش‌ها به‌درستی بهره بگیریم در بهره‌برداری از این بخش نیز وامانده‌ایم. درحالی‌که اهمیت و منافع پرداختن به بحث جدی لجستیک و مدیریت زنجیره تأمین بر همگان روشن است.

 این‌که چرا در نظام برنامه‌ریزی و سازوکار امور، اهمیت لجستیک در کشور ما این‌همه کم‌رنگ است و به گونه شایسته موردتوجه قرار نمی‌گیرد، اگر بخواهیم منصفانه قضاوت کنیم، چرائی آن را باید در گزارش بانك جهاني یافت. این بانک عوامل اصلی و مهم‌ترین موانع توسعه لجستيك و مديريت زنجيره تأمین در كشورهای درحال‌توسعه را به‌گونه‌ای تعریف کرده است که موبه‌مو و جزءبه‌جزء کاملاً با شرایط امروز کشور ما همخوانی دارد.

این موارد عبارتند از:

• زيرساخت‌های ضعيف حمل‌ و نقل و قوانين متعدد و مختلف مربوط به آن
• زیرساخت‌های مخابراتی ناكافی
• وسايل حمل‌ونقل فرسوده و ناكافی
• شبكه جاده‌ای ناقص
• انبارهای ناكافی
• شبكه راه‌آهن اندك و قديمی
• چالش‌های اقتصادی
• درك ضعيف از اقتصاد رقابتی
• ضعف در برنامه‌ريزی اقتصادی واقع‌بینانه و عملی
• ضعف در تثبيت مسير اقتصادی
• بازار كوچك داخلی و كمبود اطلاعات در بازار
• سيستم بانكی ناكارا و نرخ‌های بهره بالا
• مشكلات و نارسایی‌ها در حمايت‌های اقتصادی دولت
• ناكارایی نظام مالياتی
• چالش‌های مديريتی
• مديريت بوروکراتیک و عدم هماهنگی‌های ميان-سازمانی در زنجيره تأمین
• عدم انعطاف‌پذيری سيستم
• عدم اعتماد بين اجزای زنجيره
• طولانی بودن سیستم‌های قضايی جهت حل‌وفصل دعاوی
• كمبود نيروی انسانی متخصص و صلاحيت‌دار

موردی از موارد ذکرشده در گزارش بانک جهانی را نمی‌توان یافت که شامل کشور ما نباشد. این یعنی توسعه‌نیافتگی کامل. دلیل آن را هم باید در سوء مدیریت و فقدان نقشه راه مشخص در برنامه‌ریزی‌های کلان کشور یافت.

وضعیت بسیار نامناسب و ضعیف لجستیک موجب شده تا حتی از کشورهای درحال‌توسعه که فاقد مزایای موقعیت ما هستند عقب بمانیم. اگر بخواهیم اشاره‌ای صریح و سریع به مشکلات داشته باشیم باید گفت که دولت همه مسئولیت‌ها را بر عهده دارد و حضور بخش خصوصی سالم و کارآمد در ساختار اقتصادی آن بسیار کم‌رنگ است و اگر هم‌رنگی داشته باشد این رنگ در تاریکی هیاهوی سیاسی و تصمیم‌گیری‌های موردی و بدون نقشه راه خود را نشان نمی‌دهد. تا هنگامی‌که دولت و دیگر نهادهای قدرت خود را در همه امور فعال مایشاء می‌بینند، طبیعی‌ست که نهادهای مدنی کسب‌وکار نظیر انجمن‌ها و کانون‌های صنفی در صحنه‌های تصمیم‌گیری حضور نداشته باشند.

ضعف در جذب سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی، پررنگ نبودن نقش بخش خصوصی در توسعه زیرساخت‌های ترانزیتی و حمل‌ونقل ترکیبی، نداشتن برنامه جامع و قوانین کارآمد برای توسعه مراکز و شرکت‌های لجستیكی نسل جدید، جای خالی نیروی انسانی توانمند آگاه به دانش کاری، به کار نبردن تجربیات کشورهای توسعه‌یافته در کنار فربه بودن پیکره دولت، ازجمله مواردی هستند که چون ترمزهای بازدارنده سد راه توسعه کشور ازجمله لجستیک و حمل‌ونقل قرارگرفته‌اند.

 برای بررسی جایگاه لجستیک در نظام حمل‌ونقل کشور، در نشست کارشناسی این شماره ماهنامه اهمیت لجستیک در بازار کسب‌وکار کشورها برشمرده شد و چالش‌های شکل‌گیری یک نظام جامع لجستیک در کشور ما مورد نقد و تحلیل قرار گرفت. در این نشست دکتر فریبرز رییس دانا “اقتصاددان و دبیر هیات کارشناسی”، مهندس بهروز غروی “کارشناس حمل و نقل”، دکتر عباس حاجی ابراهیمی”کارشناس لجستیک” از هیات کارشناسی ماهنامه و مهندس صفری مقدم”مدیرکل دفتر طرح جامع و مدل‌های حمل‌ونقل وزارت راه و شهرسازی”، پروفسور محمود جاوید راد “کارشناس لجستیک”، دکتر علی بزرگی “کارشناس لجستیک”، دکتر عزیزا…معماریانی”رئیس انجمن سیستم‌های هوشمند”، مهندس محمد روهینا “کارشناس ارشد لجستیک” و دکتر جواد خمیس آبادی”عضو بورد مراکز علمی تحقیقاتی زنجیره تأمین و مهندسی لجستیک” حضور داشتند:

شرح کامل این نشست را می‌توانید در شماره ۳۶۹ ماهنامه صنعت حمل و نقل مطالعه کنید.