لجستیک؛ افزودن ارزش زمان و مکان به زنجیره تامین

آماد، آمادگاری یا لجستیک، مدیریت جریان کالا، اطلاعات و یا هر نوع منابع دیگر، مانند انرژی یا انواع کالا، تولیدات و خدمات بین محل تولید یا محل موجودی تا نقطه مصرف یا محل تقاضا برای برآوردن نیازهای مصرفی است. لجستیک هنر و علم به دست آوردن تولید، توزیع مواد و محصول در مکان مناسب و در مقدار مناسب است و یکپارچه‌سازی اطلاعات، حمل و نقل، موجودی کالا، انبارداری، جابه‌جایی کالا و بسته­بندی و در مواردی نیز امنیت را شامل می‌شود و قسمتی از زنجیره تامین است که ارزش زمان و مکان را به آن می‌افزاید.

لغت لجستیک ریشه‌ای یونانی دارد و در مدیریت تحرکات نظامی برای جابجایی جنگ‌افزار، مهمات و جیره غذایی در مواقع حرکت از مکان اصلی به سمت خط مقدم استفاده می‌شده است. در زبان یونانی، رومی و امپراطوری رم شرقی، نظامیانی وجود داشتند با نام لوجیستیکاس (LOGISTIKAS) که وظیفه مسایل مالی و تقسیم مایحتاج بر عهده آنان بوده‌ و به معنی”ماهر در محاسبه” و لجستیک از آن مشتق شده است. (در طول تاریخ، وظایف تجهیز تدارک و انتقال ارتش­ها مستلزم محاسبات ریاضی بوده که برخی از آنها از پیچیدگی قابل ملاحظه­ای برخوردار بودند. ناپلئون به جهت توصیف این مهارت­های محاسباتی بر این مبنا که به نیوتن یا لایب نیتز نیاز دارند، اشتهار دارد). طی دوره امپراطوری روم و بیزانس، لاجیستا (LOGISTA) ماموری بود که این مهارت را به عنوان بخشی از حرفه خود به کار می­گرفت. ارتش فرانسه در دوره لویی چهاردهم یک ژنرال را مسوول اسکان افراد ارتش کرد که زمینه اقامت نیروها را فراهم می­کرد. کلمه LOGER در زبان فرانسه به معنی اسکان دادن و جا دادن و صفتLOGISTIGUE   هنگامی که در محدوده مدیریت نظامی مورد استفاده قرار می­گیرد، در اصل خدمات مربوط به اسکان را توصیف می­کند. سابقه لجستیک به جنگ­های یونان و روم باستان باز می­گردد یعنی جایی که برای اولین بار نام لجستیکاس به معنای انجام خدمات و آماده­سازی برای این کار برگزیده شد. در آن زمان هدف لجستیکاس این بود که نیروهای جنگی و نظامی را قادر سازد از یک مکان به مکان دیگر منتقل شوند (که البته شامل ضربه زدن به انبارهای دشمن و محافظت از انبارهای خودی نیز بود) و پیشرفت این سیستم به نتایج امروزی علم لجستیک منتج شده است.

در لغت‌نامه آکسفورد لجستیک به این صورت تعریف شده که قسمتی از علوم نظامی است و وظیفه تهیه و تحویل آماد و جابجایی مواد و افراد و تجهیزات را به عهده دارد. لجستیک به صورت عمومی شاخه‌ای از علوم مهندسی است که سیستم‌های مدیریت نیروی انسانی به­جای سیستم‌های ماشینی ایجاد می‌کند.

اصطلاح لجستیک در مفهوم وسیع­تر و مدرن­تر آن، ابتدا در نظریه جنگ ژومینی مورد تاکید قرار گرفت. این نظریه در 1838 منتشر شد. پس از آنکه نویسنده نزد ناپلئون خدمت کرده بود، ژومینی در توضیح مثلث استراتژی، تاکتیک و لجستیک و یا ارتباط متقابل آنها با یکدیگر، لجستیک را به عنوان وسایل و ترتیباتی توصیف می­کند که به مورد اجرا گذاشتن استراتژی و تاکتیک را میسر می­سازد. کلازویتس، از معاصران ژومینی تاکید می­کرد که یک فرمانده عاقل، حتی اگر منابع منطقه کاملا کفایت کند، در مورد تشکیل مخازن مهمات در پشت سر خود به عنوان ذخیره­ای در برابر وقایع پیش­بینی نشده نباید اهمال ورزد، به گونه­ای که به نحو آسان­تری بتواند استعداد خود را در مناطق معین متمرکز سازد. هر دو اظهار نظر امروز مصداق دارند. گرچه وسعت و بزرگی لجستیک نظامی مدرن به میزان زیادی گسترش یافته است. بر خلاف ژومینی، که اهمیت لجستیک را معادل استراتژی و تاکتیک می­دانست، کلازویتس لجستیک را در خدمت آن دو فرض می­کرد. این تفاوت در تاکید، جالب توجه است، چرا که هنوز در برخی موارد به قوت خود باقی مانده است. در برخی از نیروهای مسلح، وابستگی متقابل و تعامل استراتژی، تاکتیک و لجستیک مورد پذیرش قطعی فرماندهان، ستادها و واحدها قرار دارد تا حدی که هر سه مقوله از دیرباز به طور معادل با یکدیگر در ستاد کل معرفی می­شوند. “ستاد برنامه­ریزی عملیاتی”در کلیه سطوح مراکز فرماندهی در نیروهای نظامی نمایندگی دارد. کلمه انگلیسی لجستیک به مدت صد سال در نیروهای نظامی ایالات متحده مورد استفاده قرار داشته و به تدریج توسط دیگر جوامع دفاعی و نیروهای مسلح کشورهای انگلیسی زبان، مورد پذیرش قرار گرفته است. طی دوره­های اخیر این اصطلاح همچنین در تجارت و صنعت غیرنظامی رواج یافته است. در زمان جنگ جهانی دوم (سالهای ۱۹۳۹ تا ۱۳۴۵) علم لجستیک پیشرفت شایانی کرد. ارتش ایالات متحده برتری خود را مدیون برتری در این حوزه می­داند. طی این پنجاه، شصت سال گذشته، لجستیک تحت عنوان نظم و هماهنگی به دنیای تجارت وارد شده است.

لجستيك در طي چهار مرحله مجزا توسعه يافته است.قبل از سال ۱۹۵۰، زنجيره­هاي تامين كاملا از هم مجزا بودند و سازمان­هاي تجاري به­طور معمول آن چيزي را كه هم اكنون فعاليت­هاي لجستيك در نظر گرفته مي­شوند، در بخش های مختلف سازمان انجام می­دادند. این فعالیت­ها به­طور کاملا منفک از یکدیگر اجرا می­شدند چون بخش­های آن سازمان به ندرت اطلاعات را با سایر بخش­ها به اشتراک می­گذاشتند و حتی به چشم رقیب به یکدیگر نگاه می­کردند.

ادامه این مطلب را می توانید در شماره 356 ماهنامه صنعت حمل و نقل بخوانید.