![butanerun-[-banner-]-100-x-900](https://iran-transportation.com/wp-content/uploads/2023/04/butanerun-banner-100-x-900.gif "butanerun-[-banner-]-100-x-900")
با وجود اهمیت حیاتی صنعت حمل و نقل جاده‌ای در حمل کالا و مسافر و تاثیر آن بر اقتصاد و محیط‌زیست کشور، این صنعت هم‌چنان از نظر آمار و اطلاعات واقعی مشکل دارد. باید قبول کنیم که بدون دسترسی به نظام آماری مبتنی بر عملکرد واقعی بخش‌های مختلف حمل و نقل از جمله ناوگان آن، تجزیه و تحلیل وضعیت موجود غیرممکن است. بنابراین برای ایجاد تحول در این بخش از حمل و نقل، ضروری است روش تهیه آمار دگرگون شود. متاسفانه با سالنامه آماری سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای نمی‌توان وضعیت واقعی عملکرد حمل و نقل کالا را شناسایی و تحلیل کرد. به عبارت دیگر، با اطلاعات ناکافی نمی‌توان تحلیل درستی از وضعیت موجود حمل و نقل کالا ارایه کرد. چون در سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری‌های حمل و نقل، اطلاعات مربوط به سامانه حمل و نقل بار و عملکرد آن در تمام سطوح باید موجود باشد تا بتوان با استفاده از شاخص‌های اصلی آن، کارایی و بهره‌وری سامانه حمل و نقل بار را نقد و بررسی کرد.
عملکرد حمل و نقل کالا عموما با مقدار کالای جابه‌جا شده بر حسب تن و یا با حاصل‌ضرب وزن کالای حمل شده در مسافت طی شده اندازه‌گیری و بیان می‌شود. در بررسی و اندازه‌گیری عملکرد حمل و نقل جاده‌ای، داده‌های درست ناوگان از اهمیت زیادی برخوردار است و جمع‌آوری اطلاعات ناقص می‌تواند کل محاسبات حمل جاده‌ای کالا را تحت تاثیر قرار دهد. آمار جابه‌جایی کالا با نرخ تن – کیلومتر هم ارتباط مستقیم دارد که بحث روز جامعه حمل و نقل جاده‌ای است. گرچه دستورالعمل اجرایی آن بر اساس مصوبه 209 شورای عالی هماهنگی ترابری کشور ابلاغ شده است اما در مورد موفقیت این طرح شک و تردید وجود دارد.
اجرای نرخ تن – کیلومتر موضوع جدیدی نیست و همه کشورها برای حمل کالا و مسافر از این طرح استفاده می‌کنند. در سال 1363 معاونت حمل و نقل جاده‌ای وقت وزارت راه و ترابری هم این روش را اجرا کرد، اما این طرح به مرور لغو و کرایه حمل تنی و بعدها کرایه حمل توافقی جایگزین آن شد. پس از 34 سال نه فقط موضوع تن – کیلومتر بحث روز حمل و نقل جاده‌ای شده است بلکه کمبود لاستیک و نحوه توزیع آن هم مشکل روز رانندگان است. این نشان می‌دهد که با وجود توسعه فن‌آوری حمل و نقل در سه دهه گذشته، به‌جای همگام‌شدن با نوآوری‌های جدید، تنزل داشته‌ایم. آمار میدانی یکی از اهرم‌های اصلی تعیین نرخ تن – کیلومتر کالای حمل شده است، اما این روش به تنهایی کافی نیست. صنعت حمل و نقل مدرن امروز برای تعیین نرخ واقعی تن – کیلومتر و تحلیل هزینه‌های عملیاتی وسیله نقلیه نیازمند روشی است که تمامی عوامل موثر در هزینه‌های عملیاتی سالانه وسیله نقلیه در آن لحاظ شده باشد. عواملی مانند تعیین مسافت پر و خالی، زمان طی شده در هر سفر با توجه نوع کالا، کیفیت مسیر حرکت و تاثیر آن در زمان سفر و مصرف سوخت، توقف‌های مربوط به سرویس و نگهداری با بار و بدون بار، میزان مصرف سوخت هر وسیله نقلیه با بار و بدون بار، تاخیرات زمان بارگیری و تخلیه کالا، وزن کالای حمل شده در هر سفر با توجه به نوع وسیله نقلیه باری، ظرفیت بارگیری مجاز، درآمد هر سفر با توجه به ضریب اشغال ظرفیت مجاز وسیله نقلیه باری، میزان کالای حمل شده به تفکیک نوع وسیله نقلیه باری، تعداد و تفکیک وسایل نقلیه باری بر اساس نوع، ترکیب و ساختار کاربری، میانگین مسافت با بار و بدون بار، مسافت طی شده هر وسیله نقلیه بر حسب کیلومتر و تن – کیلومتر کالای حمل شده، درآمد هر سفر بر حسب تن- کیلومتر، نسبت مسافت طی شده با بار و خالی، تعیین کارایی هر یک از ناوگان با توجه به سن آنها و تحلیل فرآیند جابه‌جایی سالانه کالا و انحراف از برنامه با توجه به شاخص‌های پیش‌بینی شده.
وقتی آمار درست جمع‌آوری شده باشد می‌توان با ارایه یک تحلیل خوب همه نقاط قوت و ضعف فرآیند جابه‌جایی کالاها را مشخص کرد. برای مثال در چنین تحلیلی می‌توان متغیرهای عملیات مانند مسیر حمل، سن وسیله نقلیه، مصرف سوخت، نوع کالای حمل شده و هزینه‌های عملیاتی را مورد بررسی قرار داده و رابطه بین آنها را تعیین و تغییرات احتمالی آنها را در برنامه‌ریزی بعدی در نظر گرفت. اضافه بر این، تحلیل‌های مبتنی بر آمار درست کمک می‌کند تا اجزای اصلی و موثر در هزینه‌های عملیاتی وسایل نقلیه باری را شناسایی و نرخ کیلومتری و یا تن – کیلومتر آن را با روش علمی محاسبه و با برآوردهای پیشین مقایسه و انحراف‌های هزینه را آشکار کرد.
