ديپلماسي حمل و نقل

صنعت حمل و نقل آنلاین: در ساليان اخير به دليل مناقشات و منازعات منطقه­اي و جهاني كه در اثر مسایل مختلف اقتصادي، اجتماعي، زيست محيطي و … به وقوع پيوسته است، به دفعات از كلمه ديپلماسي استفاده شده است. اين لغت در ادبيات خبري و سياسي و اخيرا اقتصادي نيز بسيار استفاده مي شود. هر چند اين كلمه وارداتي است ولي به نظر مي­رسد امروزه اين واژه ديگر نه تنها در عالم سياست بلكه در عالم اقتصاد و تجارت جاي خود را باز كرده و استفاده از آن به غايت صورت مي­پذيرد.

چندي پيش­تر به همراه يكي از دوستان هيات مديره راهي كشور تركمنستان شديم تا در اولين همايشي كه توسط سازمان ملل متحد در خصوص حمل و نقل برگزار شد شركت كنيم. اين همايش تحت عنوانConference  Global Sustainable Transport  (همايش جهاني حمل­ونقل پايدار) برگزار شد. همان طور كه اشاره كردم متولي اين كنفرانس سازمان ملل متحد بود كه با همكاري و ميزباني تركمنستان در شهر  عشق آباد برگزار شد.

نكات قابل توجه و تامل زيادي در اين كنفرانس به چشم مي­خورد. اما آنچه بيشتر جلب نظر مي­کرد نحوه و چگونگي ارایه مطالب توسط سخنرانان بود كه به نمايندگي از كشورهاي خود در سطوح مختلف در اين كنفرانس شركت کرده بودند. طي دو روز برگزاري اين همايش نمايندگان حدود هشتاد كشور با سمت­هاي متفاوت از رياست جمهوري تا معاون وزير حضور داشتند. آنان هر يك به فراخور مسووليت، به بيان نظرات خود در زمينه حمل­ونقل پايدار و نقش آن در جهان امروز پرداختند. در اين كنفرانس همچنين نمايندگان ديگر ارگان­ها و سازمان­هاي بين­المللي نظير بانك جهاني، سازمان اقتصادي اکو( ECO ) و ساير سازمان­ها و ارگان­هاي دولتي و خصوصي مرتبط با حمل­ونقل و بدنه آن نيز حضور فعال داشته و سخنراني­هايي را ايراد کردند.

 نكته قابل توجه در اين بين حضور پررنگ همسايگان و كشورهاي منطقه از قبيل افغانستان، پاكستان و كشورهاي آسياي ميانه و قفقاز بود كه همگي در سطوح بالا همچون رياست جمهوري و يا معاونين رياست جمهوري و همچنين كشورهايي نظير تركيه، گرجستان و ارمنستان در سطح وزير حضور بهم رسانيده بودند. اين سطح از حضور خود نشان­دهنده اهميت اين دست كنفرانس­ها و نقش آن در تحولات آينده صنعت حمل­ونقل است. هر چند اين كنفرانس جنبه جهاني داشت اما كشورهاي منطقه از فرصت استفاده کرده و مسایل را از ديدگاه منطقه­اي نيز مورد بررسي قرار داده بودند. ریيس جمهور افغانستان به موضوع ترانزيت از طريق چين و ايران به اروپا پرداخت و نقش افغانستان را در اين مسير بيان کرد و البته صحبت­هاي ايشان بیشتر بر نقش كشور متبوعش در مسایل حمل ونقل منطقه­اي و جهاني و متمايز کردن آن تاکید داشت. ايشان به دست­آوردهاي كشور خود در اين چند سال براي احياي اين مسير اشاره کرد. ریيس جمهور پاكستان به نقش بندر گوادر در جهت راه­اندازي كريدورهاي جديد ترانزيتي اشاره کرد. بندري كه در آينده نزديك رقيب بسيار بزرگي در جايگزيني بنادر ايران خواهد بود. نمايندگان ساير كشورهاي آسياي ميانه نيز هر كدام به نوعي از نقش فعال خود در كريدورهاي ترانزيتي پرداخته و به اهميت كشور خود در آن اهتمام  ورزيدند.

در اين بين وزير حمل­ونقل چين نيز به بيان احياي راه ابريشم (Silk Road ) پرداخت و اين مسير را شاهراهي حياتي در ارتباط بين آسيا و اروپا دانست. كشورهايي نظير تركمنستان، قزاقستان، آذربايجان و گرجستان و تركيه تلاش مضاعفي داشتند تا كريدور شمال را معرفي کرده و از مزاياي آن براي جمع سخن گفتند. متاسفانه در بسياري از مسيرها و كريدورهاي نامبرده كمتر اسمي از جمهوري اسلامي ايران بود و يا اگر هم اسمي برده مي­شد بسيار كمرنگ مي نمود.

اما حضور كشور جمهوري اسلامي ايران در اين اجلاس چگونه و به چه نحوي بود؟

 مقارن شدن اين همايش با حادثه دلخراش قطار تبريز-مشهد باعث شد كه وزير و هيات همراه از حضور در همايش انصراف داده و علي­رغم اينكه شواهد نشان مي داد كه سخنراني نماينده ايران بايد در بين چند نفر اول ارایه دهندگان مطالب باشد، اين فرصت به دليل عدم حضور از بين رفت و هيچكس به بيان نقطه نظرات كشور جمهوري اسلامي ايران نپرداخت و حتي در اين زمينه نماينده­اي نبود تا بيانیه­اي را هر چند مختصر قرائت کند. واقعا جاي اين بود كه شخصي به نمايندگي از ايران به اهميت و محوريت ایران در كريدورهاي منطقه­اي پرداخته و تلاش­هاي به عمل آمده را به سمع و نظر حاضران برساند.

البته نگارنده در اينجا فقط قصد بيان اهميت حضور فعال و سازنده در اين كنفرانس­ها را دارد و لاغير. شايد تقارن اين كنفرانس با حادثه اشاره شده حداقل اين اثر را داشت كه در محافل جهاني اين چنيني و تاثيرگذار علل بروز حوادث تلخي نظير آنچه در محور مشهد – تبريز اتفاق افتاده بود را چماقي كرده و آن را چون پتكي بر سر تحريم­ها فرود آورد و مقصر اصلي را تحريم­كنندگان (كشورهاي غربي) دانسته و با استفاده از اين فرصت انگشت اشاره را بر روي آنان گذاشته و آنها را زير سوال برده كه مانع از انتقال تكنولوژي پيشرفته به كشورهاي در حال توسعه هستند. يعني نتيجه تحريم­هاي ظالمانه،  وقوع حوادث ناگواري از اين دست است.

 در اين فرصت­ها مي­توان با استفاده از ديپلماسي صحيح و به هنگام در يك كنفرانس جهاني تاثيراتي را بر جاي گذاشت كه شايد نتوان در هيچ جاي ديگر اثرات آن را ديد.

حضور بسياري از كشورهاي جهان و منطقه باعث شده بود كه رايزني­هاي منطقه­اي و دوجانبه يا چند جانبه را در سطوح مختلف شاهد باشيم. طبيعتا امكان بيان مواضع و برنامه­هاي آينده به طور شفاف و رودررو در دنياي امروز زياد هم نيست، اين چنين فضاهايي باعث ايجاد تعاملات خوب و بين­المللي موثري خواهد شد. متاسفانه در اين همايش حضور كمرنگ ايران چه در اصل كنفرانس و چه در كميته­هاي فرعي و مسایل جانبي در طول زمان همايش كاملا به چشم مي­خورد. انتظار آن مي­رفت، همان­طور كه اخيرا در صحنه­هاي بين­المللي و خصوصا برجام توانستيم با يك ديپلماسي كاملا هوشمندانه به موفقيت­هاي قابل توجهي دست يابيم، بتوان اين مذاكرات را الگو قرار داده و با استفاده از يك ديپلماسي مشخص و با برنامه، حضور خود را در مجامع حمل­ونقلي جهاني و منطقه­اي گسترش داده و وضعيت خود را در كريدورهاي موجود و احيانا آنهايي كه در دست ايجاد است، تثبيت يا احياء کنيم.

بايد اذعان داشت كه در خصوص كريدورهاي جديد تعريف شده، نهايت سعي و تلاش كشورهاي منطقه اين است كه عليرغم موقعيت استراتژيك جغرافيايي ايران، ديگر كشورها سعي دارند ما را حذف کرده و يا نقش غير فعالي را براي ما ايجاد کنند.

ما شاهد اين بوديم كه فقط در كريدورهايي حاضر مي­شويم كه نوعي ناچاري و اجبار در آن به نظر مي­رسد و شواهد طوري است كه كشورهاي حاضر در اين مسيرها (به دليل فشارهاي غيرمستقيم يا مستقيم بعضي از كشورهاي غربي و يا منافع شخصي) در كريدورهاي فعلي فعاليت خود را در زمينه كمرنگ کردن نقش ايران در مسيرهاي موجود آغاز کرده­اند. علاوه بر اين متاسفانه وجود قوانين و مقررات عبور ترانزيتي از كشورمان كه چندان به روز و مدرن هم نيست مزيد بر علت شده و باعث تشديد اين فضا مي­شود.

به نظر مي­رسد “ديپلماسي حمل­ونقل بين­المللي” ما دچار ضعف و يا نقص­هايي است كه به پارامترهاي زيادي بستگي دارد كه البته جاي بحث آن به طور مفصل در اين جا نيست. اما به جرات مي­توان گفت حضور مستمر و قوي و فعال و درگيرانه در مجامع بين­المللي و منطقه­اي ضرورت وجودي ما را براي ديگران مشخص و مطرح مي­کند و باعث مي­شود حضور ما نه تنها شرط كافي بلكه شرط لازم براي اين كريدورها باشد.

 آنچه مسلم است با يك ديپلماسي مقتدر و از طريق همكاري وزارت امور خارجه و وزارت راهداري با توجه به امكانات سخت افزاري و نرم افزاري موجود مي­توانيم خود را از اجزاي اصلي بازيگران منطقه­اي و جهاني قرار داده و سعي کنيم به كليه كشورها القاء كنيم كه بدون حضور كشور جمهوري اسلامي ايران تعاملات منطقه­اي حمل­ونقل با اشكال و نقصان رو به رو خواهد شد. در اين حالت ديپلماسي ما معناي واقعي به خود گرفته و حضور فعال ما را در كريدورهاي جديد احيا و در كريدورهاي قديمي تثبيت خواهد کرد. به اميد آن روز