چگونه ترکمنستان مسیر تجارت ایران را مصادره کرده است

حکیم آل جلیل مدیرعامل و احسان آل‌جلیل، رییس هیات مدیره شرکت حمل‌ونقل بین‌المللی شادمان گرگان، از چهره‌های پیکسوت و باسابقه در صنعت لجستیک کشور است که از سال ۱۳۷۳ در این حوزه فعالیت دارند. آن‌ها در گفت‌وگو با ماهنامه صنعت حمل‌ونقل، به بررسی تحولات بازار حمل‌ونقل جاده‌ای و ریلی ایران با کشورهای آسیای میانه، به‌ویژه ترکمنستان می‌پردازند.

افت تعاملات ترانزیتی ایران و ترکمنستان پس از ۱۳۹۷

آل‌جلیل معتقد است دوران طلایی حمل‌ونقل منطقه‌ای ایران به سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۶ بازمی‌گردد؛ زمانی که ناوگان حمل‌ونقل کشور در مسیرهای بین‌المللی به‌شکل فعالی فعالیت می‌کرد. اما از سال ۱۳۹۷، به‌واسطه‌ی تحریم‌ها، افزایش هزینه‌های مرزی و سیاست‌های ناهماهنگ منطقه‌ای، حجم حمل‌ونقل بین ایران و ترکمنستان به‌شدت کاهش یافته است.

با شروع دوره کرونا، این وضعیت بحرانی‌تر شد و عملاً حمل‌ونقل بین دو کشور متوقف گردید. کشورهای همسایه برای جبران، از مدل ترانشیپ (انتقال بار بین کامیون‌های دو کشور در مرز) استفاده کردند؛ روشی که تا امروز نیز ادامه دارد.

«درحال‌حاضر، کامیون‌های ترکمنستان با تعرفه پایین، بارهای ایرانی و ازبکستانی را جابه‌جا می‌کنند، اما کامیون‌های ایرانی با هزینه‌های عبور بالا روبه‌رو هستند. این عدم توازن، بازار حمل‌ونقل ما را در آسیای میانه تضعیف کرده است.»
– احسان آل‌جلیل

تغییر الگوی تقاضای صادرات به ترکمنستان

به گفته وی، در گذشته تمرکز بازار ترکمنستان بر کالاهای صنعتی و حمل ریلی بود. اما در سال‌های اخیر، الگوی تقاضا به سمت کالاهای مصرفی و غذایی مانند پسته، خرما و خشکبار تغییر یافته است. با این حال، حتی این بخش نیز کاهش نسبی را تجربه کرده و به اعتقاد آل‌جلیل، ایران برای حفظ سهم خود باید مزیت‌های جدید رقابتی تعریف کند.

گوگرد، محصول اصلی صادرات ترکمنستان به ایران

در بخش واردات، گوگرد مهم‌ترین کالای صادراتی ترکمنستان به ایران است که عمدتاً به بندرعباس منتقل می‌شود. اما نکته مهم اینجاست که این محصول بازار مصرفی گسترده‌ای در داخل ندارد. کامیون‌های حامل آن نیز اغلب بدون بار به ایران بازمی‌گردند که این موضوع باعث افزایش هزینه‌ها و نقض قوانین حمل‌ونقل بین‌المللی شده است.

 چالش ورود کامیون‌های خالی کشورهای ثالث به ایران

یکی از چالش‌های کلیدی که آل‌جلیل بر آن تأکید دارد، ورود بدون تعرفه کامیون‌های خالی کشورهای ثالث به ایران است؛ موضوعی که در مرزهای شرقی و حتی غربی کشور نیز به چشم می‌خورد. وی پیشنهاد می‌دهد:

«می‌توان برای ورود کامیون‌های خالی از ترکمنستان یا سایر کشورها، تعرفه‌ای بین ۵۰۰ تا ۵۵۰ واحد ارزی تعیین کرد تا توازن در حمل‌ونقل منطقه‌ای حفظ شود.»

بازار حمل‌ونقل ایران در مسیرهای ترانزیتی آسیای میانه در حال از دست رفتن است. اگر تصمیمات سیاست‌مدارانه و فوری در حوزه تعرفه‌ها، زیرساخت‌ها و تعاملات مرزی اتخاذ نشود، کشورهایی چون ترکمنستان و ترکیه، به جایگزین‌های اصلی ایران در منطقه تبدیل خواهند شد.