اهمیت استراتژیک بانکرینگ در خلیج فارس

صنعت حمل و نقل آنلاین: دکتر محمد ساطعی، مشاور عالی توسعه صنعت حمل و نقل معتقد است که: بانکرینگ یا سوخت­گیری و سوخت­رسانی، به عملیاتی اطلاق می­شود که در آن یک ایستگاه ساحلی، سوخت مورد نیاز برای روشن شدن در موتورهای اصلی و کمکی شناورها را در اختیارشان قرار می­دهد. صنعت سوخت دریایی، شبکه گسترده­ای از سازمان و مراودات تجاری را در بر می­گیرد. زنجیره تامین این صنعت از پالایشگاه و انبارهای نفت آغاز می­شود. مرحله نهایی زنجیره سوخت دریایی، عملیات سوخت­رسانی است که یا از اسکله­های مخصوص یا به طور مستقیم و یا در لنگرگاه و دریا از طریق برج­های سوخت­رسان به کشتی عرضه می شود. صنعت سوخت­رسانی به کشتی­ها (بانکرینگ) مزایای زیادی دارد که از بین آنها می­توان به رونق اقتصادی منطقه، ارتقای جایگاه جهانی به ویژه در حوزه­های اقتصاد و سیاست، کاهش میزان قاچاق سوخت، ارزآوری و کاهش نرخ بیکاری، اشاره کرد.

محمد ساطعی افزود: با توجه به شرایط جغرافیایی ایران از جمله دسترسی به سواحل شمالی خلیج فارس و دریای عمان، تسلط بر موقعیت استراتژیک تنگه هرمز که تردد تقریبی سالیانه 50000  شناور را شامل می­شود، موقعیت ممتاز را برای سوخت­رسانی به کشتی­ها فراهم آورده است. اما بخش کمی از سوختی که تحت عنوان بانکرینگ از کشور خارج می­شود، تحویل کشتی­های بین­المللی عبوری شده و مابقی آن در بندر فجیره امارات به فعالیت بانکرینگ در آن بندر رونق می­دهد.

از آنجا که گردش مالی صنعت بانکرینگ در محدوده خلیج فارس و دریای عمان 6 الی 7 میلیارد دلار در سال است، از این رو صنعت ارزآور و اشتغال زایی برای کشور ما به حساب می­آید. با توجه به تعداد شناورها، تنگه هرمز بهترین نقطه سوخت­رسانی (بانکرینگ) در محدوده خلیج فارس و دریای عمان است. در حال حاضر شرکت­های سوخت­رسان ایرانی در محدوده ترددی جنوبی جزیره لارک و جزیره هرمز فعالیت می­کنند. این شرکت­ها سوخت موردنیاز خود را از مخازن موجود در مجتمع بندری شهید رجایی بندر خلیج فارس تامین می­کنند که این امر حاکی از اهمیت بنادر استان هرمزگان در توسعه این صنعت در سطح کشور است.

این کارشناس در حوزه حمل و نقل افزود: با سرمایه­گذاری بخش خصوصی500000 متر مکعب مخزن نگهداری فرآورده­های نفتی در مجتمع بندری شهید رجایی بندر خلیج فارس ایجاد شده که 300000 متر مکعب از این مخازن در حال بهره­برداری است. از این مقدار 136000 متر مکعب مخزن نگهداری نفت کوره، جهت عملیات بانکرینگ مورد استفاده قرار می­گیرد.

شروع فعالیت سوخت­ رسانی به کشتی­ها در کشور به 20 سال پیش باز می­گردد. در گذشته به طور پراکنده سوخت­رسانی به شناورها عمدتا از طریق نهادهای دولتی مثل وزارت نفت صورت می­گرفت. طرح ملی بانکرینگ برای نخستین بار در سال 1377 در محدوده آب­های جزیره قشم و در منطقه سلخ با استفاده از امکانات و شناورهای سوخت­رسان شرکت گلوبال انرژی سنگاپور شروع شد و متاسفانه در ماه­های آغازین به دلیل رقابت ناسالم، مخالفت، کارشکنی و ترفندهای شرکت­های رقیب عرضه­ کننده سوخت در شیخ نشین فجیره، با زیان متوقف شد.

در سال 1379 این طرح دوباره آغاز شد اما پس از 6 ماه فعالیت بار دیگر به دلایل اعلام شده تعطیل شد. مرحله جدی بانکرینگ از نیمه دوم سال 1385 با ایجاد امکان ورود بخش غیردولتی از طریق سرمایه­گذاری در مجتمع بندری شهید رجایی بندر خلیج فارس (در 20 کیلومتری غرب بندرعباس) آغاز شد.

ساطعی گفت: سهم ایران از بازار سوخت­رسانی به کشتی­های عبوری در خلیج فارس و دریای عمان که تعداد آنها به بیش از 50 هزار فروند در سال می­رسد، در مدت زمان کوتاهی یعنی بین سال­های 1385 تا 1388 از 5 % به 25 % رسید و در افق سال 1393 برنامه کسب سهم 50 % را داشتیم که متاسفانه به دلیل وضع تحریم­های بین­المللی علیه کشورمان چشم­انداز این پروژه محقق نشد. همچنین آمار دقیقی از میزان سهم بازار ایران به دلیل فوق در دسترس نیست اما به طور تقریبی کارشناسان از تسلط 11 % بازار سوخت­ رسانی به کشتی­ها برای سال 1393 و 1394 خبر می­دادند.  امید داریم در حال حاضر با رفع تحریم­های بین­المللی در این صنعت مجددا شاهد رشد چشم­گیری در این زمینه باشیم. در مجموع طی سال­های 1386 تا 1388 معادل 3 میلیارد و 180 میلیون دلار و در شش­ماهه نخست سال 1389 ، 450 میلیون دلار درآمد ارزی حاصل از فروش سوخت به شناورها نصیب کشور شده است.

در گذشته و حال تحقیقات متعددی در مورد قطب­های سوخت­رسانی به کشتی­ها در ایران انجام شده که همه آنها بر چند نقطه تمرکز داشته­اند از جمله: جزیره قشم (هرمزگان)، جزیره لاوان (هرمزگان)، منطقه پارس جنوبی (بوشهر)، بندر جاسک در سواحل مکران (هرمزگان)، مجتمع بندری شهید رجایی بندر خلیج فارس (هرمزگان).

وی یادآور شد: از آنجا که بانکرینگ با مخزن­داری ارتباط تنگاتنگ دارد، مخزن هم دارای ارتباط تنگاتنگ با پالایشگاه و تولید فرآورده­های نفتی است، بنادری در جهان دارای توسعه شگرف در صنعت بانکرینگ هستند که در نزدیکی آنها پالایشگاهی برای تولید نفت کوره وجود دارد. صنعت بانکرینگ در منطقه­ای توسعه می­یابد که سود اقتصادی داشته باشد و کسب این مهم حول منطقه جغرافیایی بنادر است. نقاط فوق­الذکر دارای ظرفیت­های بالقوه­ای هستند که بررسی هر یک از آنها از محدوده این گزارش خارج است و تنها به نقطه بالفعل اشاره شده است. با توجه به موقعیت جغرافیایی تنگه هرمز و عبور یک کشتی در هر دوازده دقیقه از این آبراهه بین­المللی، فرصت مناسبی برای سوخت­رسانی فراهم شده است. از این رو بهترین نقطه جهت سوخت­رسانی (بانکرینگ) محدوده جنوبی جزیره لارک و جزیره هرمز است.

زیرساخت­ها، تجهیزات، مخازن و امکانات بالفعل در زون نفتی مجتمع بندری شهیدرجایی بندر خلیج فارس، اهمیت راهبردی این بندر و استان هرمزگان را بیش از پیش درسطح کشور نشان می­دهد.

با سرمایه­ گذاری بخش خصوصی500000 متر مکعب مخزن نگهداری فرآورده­های نفتی در مجتمع بندری شهید رجایی بندر خلیج فارس ایجاد شده که300000 متر مکعب از این مخازن در حال بهره­برداری است. از این مقدار136000 متر مکعب مخزن نگهداری نفت کوره، جهت عملیات بانکرینگ مورد استفاده قرار می­گیرد. همچنین1330000 متر مکعب مخزن نگهداری فرآورده­های نفتی در حال ساخت است که از این مقدار 790000 متر مکعب مخزن نگهداری فرآورده­های نفتی جهت عملیات بانکرینگ می­باشد.

مخازن فرآورده­های نفتی جهت عملیات سوخت­رسانی به کشتی­ها در مجتمع بندری شهید رجایی بندر خلیج فارس، بزرگترین سایت مخزن بانکرینگ کشور است. به طوری­که می­توان بر اساس ظرفیت مخازن موجود و در حال ساخت برای صنعت بانکرینگ در سطح کشور مجتمع بندری شهید رجایی بندر خلیج فارس را 90 % و سایر نقاط را 10 % در نظر گرفت.

محمد ساطعی گفت: در حوزه بانکرینگ ایران به لحاظ موقعیت جغرافیایی در شرایط بهتری نسبت به کشورهای حوزه خلیج فارس قرار دارد. در این میان با عنایت به انتخاب جزیره قشم به عنوان قطب بانکرینگ کشور و فاصله کوتاه آن تا آبراه­های بین­المللی منطقه، اهمیت ایجاد زیرساخت­های لازم برای سوخت­رسانی به کشتی­ها بیش از پیش مشخص می­شود و این در حالی است که بندر خلیج فارس واقع در بندر شهید رجایی به­عنوان بندر نفتی و قطب بانکرینگ فعلی کشور معرفی شده است. از سوی دیگر متأسفانه سیستم بانکرینگ کشور تا حد زیادی انحصاری است و اگر در این زمینه از شیوه سرمایه­گذاری بخش­های متعدد خصوصی بهره می­بردیم موفق­تر عمل می­کردیم.

این انحصار سبب ایجاد رانت، فساد اقتصادی و از همه مهم­تر فضای غیر رقابتی شده که یک خطای راهبردی به شمار می­رود. این قضیه باعث شده است که سهم حداقلی بین 5 تا 10 درصد از بانکرینگ منطقه داشته باشیم و این یک فاجعه است و باید بررسی شود سوختی که تحت عنوان بانکرینگ از کشور خارج شده واقعا تحویل کشتی­های بین­المللی عبوری شده و یا با فروش آن به بندر فجیره امارات به فعالیت بانکرینگ در آن بندر رونق بخشیده­ایم؟!واقعیت تلخ دیگری که در حال حاضر در بندر نفتی خلیج فارس وجود دارد، واگذاری خطوط لوله انتقال فرآورده­های نفتی و اسکله­های نفتی به صورت انحصاری به مجموعه­ای خاص است. در حالی که سازمان بنادر و دریانوردی در این زمینه می­توانست نظیر اسکله­های تجاری در بخش نفتی نیز کریدور خطوط لوله و اسکله­ها را به­عنوان زیرساخت­های حاکمیتی تحت کنترل خود داشته باشد تا شرکت­های بخش خصوصی بتوانند به­راحتی و بدون دغدغه از این زیرساخت­ها استفاده نمایند*.در حال حاضر 50 درصد کل بانکرینگ جهان در منطقه خلیج فارس انجام می­شود که از این میزان حدود 90 درصد آن توسط بندر فجیره امارات صورت می پذیرد و تنها با در نظر گرفتن ملاحظات فوق می­توان بیش از نیمی از سهم بانکرینگ بازار خلیج فارس را نصیب کشورمان کنیم.

چارچوب­ها و استراتژی کلان کشور، باید متوجه گسترش صنعت بانکرینگ باشد. باید سیستمی طراحی شود و کمیته­ای با حضور بالاترین مقامات کشور و تمامی ذینفعان این صنعت تشکیل شود تا از این راه بستر پیشرفت آماده شود و فرصت­ها جنبه عملی پیدا کند. نباید مسیر را اشتباه برویم و تمامی تمرکز خود را برای تاسیس انبار نفت معطوف کنیم. درحقیقت باید به سمتی گام برداریم که در آن، دارایی­های غیرفیزیکی افزایش یابد به عبارت ساده­تر باید به سمت اصلاح قوانین و مقررات، مدیریت، تبلیغات، حذف تشریفات گمرکی و بندری، اطلاع رسانی، منابع انسانی، اصلاح شیوه بازاریابی، عدم وجود تحریم­های بین­المللی و عدم تحریم تبادلات بانکی و حرف آخر اینکه مسوولان امر بپذیرند عملیات بانکرینگ یک صنعت است! و در حال حاضر پای سازمان بنادر ایران در این زمینه می­لنگد!