صنعت حمل و نقل آنلاین: دکتر محمد ساطعی، مشاور عالی توسعه صنعت حمل و نقل معتقد است که: بانکرینگ یا سوختگیری و سوخترسانی، به عملیاتی اطلاق میشود که در آن یک ایستگاه ساحلی، سوخت مورد نیاز برای روشن شدن در موتورهای اصلی و کمکی شناورها را در اختیارشان قرار میدهد. صنعت سوخت دریایی، شبکه گستردهای از سازمان و مراودات تجاری را در بر میگیرد. زنجیره تامین این صنعت از پالایشگاه و انبارهای نفت آغاز میشود. مرحله نهایی زنجیره سوخت دریایی، عملیات سوخترسانی است که یا از اسکلههای مخصوص یا به طور مستقیم و یا در لنگرگاه و دریا از طریق برجهای سوخترسان به کشتی عرضه می شود. صنعت سوخترسانی به کشتیها (بانکرینگ) مزایای زیادی دارد که از بین آنها میتوان به رونق اقتصادی منطقه، ارتقای جایگاه جهانی به ویژه در حوزههای اقتصاد و سیاست، کاهش میزان قاچاق سوخت، ارزآوری و کاهش نرخ بیکاری، اشاره کرد.
محمد ساطعی افزود: با توجه به شرایط جغرافیایی ایران از جمله دسترسی به سواحل شمالی خلیج فارس و دریای عمان، تسلط بر موقعیت استراتژیک تنگه هرمز که تردد تقریبی سالیانه 50000 شناور را شامل میشود، موقعیت ممتاز را برای سوخترسانی به کشتیها فراهم آورده است. اما بخش کمی از سوختی که تحت عنوان بانکرینگ از کشور خارج میشود، تحویل کشتیهای بینالمللی عبوری شده و مابقی آن در بندر فجیره امارات به فعالیت بانکرینگ در آن بندر رونق میدهد.
از آنجا که گردش مالی صنعت بانکرینگ در محدوده خلیج فارس و دریای عمان 6 الی 7 میلیارد دلار در سال است، از این رو صنعت ارزآور و اشتغال زایی برای کشور ما به حساب میآید. با توجه به تعداد شناورها، تنگه هرمز بهترین نقطه سوخترسانی (بانکرینگ) در محدوده خلیج فارس و دریای عمان است. در حال حاضر شرکتهای سوخترسان ایرانی در محدوده ترددی جنوبی جزیره لارک و جزیره هرمز فعالیت میکنند. این شرکتها سوخت موردنیاز خود را از مخازن موجود در مجتمع بندری شهید رجایی بندر خلیج فارس تامین میکنند که این امر حاکی از اهمیت بنادر استان هرمزگان در توسعه این صنعت در سطح کشور است.
این کارشناس در حوزه حمل و نقل افزود: با سرمایهگذاری بخش خصوصی500000 متر مکعب مخزن نگهداری فرآوردههای نفتی در مجتمع بندری شهید رجایی بندر خلیج فارس ایجاد شده که 300000 متر مکعب از این مخازن در حال بهرهبرداری است. از این مقدار 136000 متر مکعب مخزن نگهداری نفت کوره، جهت عملیات بانکرینگ مورد استفاده قرار میگیرد.
شروع فعالیت سوخت رسانی به کشتیها در کشور به 20 سال پیش باز میگردد. در گذشته به طور پراکنده سوخترسانی به شناورها عمدتا از طریق نهادهای دولتی مثل وزارت نفت صورت میگرفت. طرح ملی بانکرینگ برای نخستین بار در سال 1377 در محدوده آبهای جزیره قشم و در منطقه سلخ با استفاده از امکانات و شناورهای سوخترسان شرکت گلوبال انرژی سنگاپور شروع شد و متاسفانه در ماههای آغازین به دلیل رقابت ناسالم، مخالفت، کارشکنی و ترفندهای شرکتهای رقیب عرضه کننده سوخت در شیخ نشین فجیره، با زیان متوقف شد.
در سال 1379 این طرح دوباره آغاز شد اما پس از 6 ماه فعالیت بار دیگر به دلایل اعلام شده تعطیل شد. مرحله جدی بانکرینگ از نیمه دوم سال 1385 با ایجاد امکان ورود بخش غیردولتی از طریق سرمایهگذاری در مجتمع بندری شهید رجایی بندر خلیج فارس (در 20 کیلومتری غرب بندرعباس) آغاز شد.
ساطعی گفت: سهم ایران از بازار سوخترسانی به کشتیهای عبوری در خلیج فارس و دریای عمان که تعداد آنها به بیش از 50 هزار فروند در سال میرسد، در مدت زمان کوتاهی یعنی بین سالهای 1385 تا 1388 از 5 % به 25 % رسید و در افق سال 1393 برنامه کسب سهم 50 % را داشتیم که متاسفانه به دلیل وضع تحریمهای بینالمللی علیه کشورمان چشمانداز این پروژه محقق نشد. همچنین آمار دقیقی از میزان سهم بازار ایران به دلیل فوق در دسترس نیست اما به طور تقریبی کارشناسان از تسلط 11 % بازار سوخت رسانی به کشتیها برای سال 1393 و 1394 خبر میدادند. امید داریم در حال حاضر با رفع تحریمهای بینالمللی در این صنعت مجددا شاهد رشد چشمگیری در این زمینه باشیم. در مجموع طی سالهای 1386 تا 1388 معادل 3 میلیارد و 180 میلیون دلار و در ششماهه نخست سال 1389 ، 450 میلیون دلار درآمد ارزی حاصل از فروش سوخت به شناورها نصیب کشور شده است.
در گذشته و حال تحقیقات متعددی در مورد قطبهای سوخترسانی به کشتیها در ایران انجام شده که همه آنها بر چند نقطه تمرکز داشتهاند از جمله: جزیره قشم (هرمزگان)، جزیره لاوان (هرمزگان)، منطقه پارس جنوبی (بوشهر)، بندر جاسک در سواحل مکران (هرمزگان)، مجتمع بندری شهید رجایی بندر خلیج فارس (هرمزگان).
وی یادآور شد: از آنجا که بانکرینگ با مخزنداری ارتباط تنگاتنگ دارد، مخزن هم دارای ارتباط تنگاتنگ با پالایشگاه و تولید فرآوردههای نفتی است، بنادری در جهان دارای توسعه شگرف در صنعت بانکرینگ هستند که در نزدیکی آنها پالایشگاهی برای تولید نفت کوره وجود دارد. صنعت بانکرینگ در منطقهای توسعه مییابد که سود اقتصادی داشته باشد و کسب این مهم حول منطقه جغرافیایی بنادر است. نقاط فوقالذکر دارای ظرفیتهای بالقوهای هستند که بررسی هر یک از آنها از محدوده این گزارش خارج است و تنها به نقطه بالفعل اشاره شده است. با توجه به موقعیت جغرافیایی تنگه هرمز و عبور یک کشتی در هر دوازده دقیقه از این آبراهه بینالمللی، فرصت مناسبی برای سوخترسانی فراهم شده است. از این رو بهترین نقطه جهت سوخترسانی (بانکرینگ) محدوده جنوبی جزیره لارک و جزیره هرمز است.
زیرساختها، تجهیزات، مخازن و امکانات بالفعل در زون نفتی مجتمع بندری شهیدرجایی بندر خلیج فارس، اهمیت راهبردی این بندر و استان هرمزگان را بیش از پیش درسطح کشور نشان میدهد.
با سرمایه گذاری بخش خصوصی500000 متر مکعب مخزن نگهداری فرآوردههای نفتی در مجتمع بندری شهید رجایی بندر خلیج فارس ایجاد شده که300000 متر مکعب از این مخازن در حال بهرهبرداری است. از این مقدار136000 متر مکعب مخزن نگهداری نفت کوره، جهت عملیات بانکرینگ مورد استفاده قرار میگیرد. همچنین1330000 متر مکعب مخزن نگهداری فرآوردههای نفتی در حال ساخت است که از این مقدار 790000 متر مکعب مخزن نگهداری فرآوردههای نفتی جهت عملیات بانکرینگ میباشد.
مخازن فرآوردههای نفتی جهت عملیات سوخترسانی به کشتیها در مجتمع بندری شهید رجایی بندر خلیج فارس، بزرگترین سایت مخزن بانکرینگ کشور است. به طوریکه میتوان بر اساس ظرفیت مخازن موجود و در حال ساخت برای صنعت بانکرینگ در سطح کشور مجتمع بندری شهید رجایی بندر خلیج فارس را 90 % و سایر نقاط را 10 % در نظر گرفت.
محمد ساطعی گفت: در حوزه بانکرینگ ایران به لحاظ موقعیت جغرافیایی در شرایط بهتری نسبت به کشورهای حوزه خلیج فارس قرار دارد. در این میان با عنایت به انتخاب جزیره قشم به عنوان قطب بانکرینگ کشور و فاصله کوتاه آن تا آبراههای بینالمللی منطقه، اهمیت ایجاد زیرساختهای لازم برای سوخترسانی به کشتیها بیش از پیش مشخص میشود و این در حالی است که بندر خلیج فارس واقع در بندر شهید رجایی بهعنوان بندر نفتی و قطب بانکرینگ فعلی کشور معرفی شده است. از سوی دیگر متأسفانه سیستم بانکرینگ کشور تا حد زیادی انحصاری است و اگر در این زمینه از شیوه سرمایهگذاری بخشهای متعدد خصوصی بهره میبردیم موفقتر عمل میکردیم.
این انحصار سبب ایجاد رانت، فساد اقتصادی و از همه مهمتر فضای غیر رقابتی شده که یک خطای راهبردی به شمار میرود. این قضیه باعث شده است که سهم حداقلی بین 5 تا 10 درصد از بانکرینگ منطقه داشته باشیم و این یک فاجعه است و باید بررسی شود سوختی که تحت عنوان بانکرینگ از کشور خارج شده واقعا تحویل کشتیهای بینالمللی عبوری شده و یا با فروش آن به بندر فجیره امارات به فعالیت بانکرینگ در آن بندر رونق بخشیدهایم؟!واقعیت تلخ دیگری که در حال حاضر در بندر نفتی خلیج فارس وجود دارد، واگذاری خطوط لوله انتقال فرآوردههای نفتی و اسکلههای نفتی به صورت انحصاری به مجموعهای خاص است. در حالی که سازمان بنادر و دریانوردی در این زمینه میتوانست نظیر اسکلههای تجاری در بخش نفتی نیز کریدور خطوط لوله و اسکلهها را بهعنوان زیرساختهای حاکمیتی تحت کنترل خود داشته باشد تا شرکتهای بخش خصوصی بتوانند بهراحتی و بدون دغدغه از این زیرساختها استفاده نمایند*.در حال حاضر 50 درصد کل بانکرینگ جهان در منطقه خلیج فارس انجام میشود که از این میزان حدود 90 درصد آن توسط بندر فجیره امارات صورت می پذیرد و تنها با در نظر گرفتن ملاحظات فوق میتوان بیش از نیمی از سهم بانکرینگ بازار خلیج فارس را نصیب کشورمان کنیم.
چارچوبها و استراتژی کلان کشور، باید متوجه گسترش صنعت بانکرینگ باشد. باید سیستمی طراحی شود و کمیتهای با حضور بالاترین مقامات کشور و تمامی ذینفعان این صنعت تشکیل شود تا از این راه بستر پیشرفت آماده شود و فرصتها جنبه عملی پیدا کند. نباید مسیر را اشتباه برویم و تمامی تمرکز خود را برای تاسیس انبار نفت معطوف کنیم. درحقیقت باید به سمتی گام برداریم که در آن، داراییهای غیرفیزیکی افزایش یابد به عبارت سادهتر باید به سمت اصلاح قوانین و مقررات، مدیریت، تبلیغات، حذف تشریفات گمرکی و بندری، اطلاع رسانی، منابع انسانی، اصلاح شیوه بازاریابی، عدم وجود تحریمهای بینالمللی و عدم تحریم تبادلات بانکی و حرف آخر اینکه مسوولان امر بپذیرند عملیات بانکرینگ یک صنعت است! و در حال حاضر پای سازمان بنادر ایران در این زمینه میلنگد!