استراتژی‌های توسعه مراکز لجستیک ریلی کشور

صنعت حمل و نقل آنلاین: در راستای توسعه شبکه ریلی و ایجاد زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل ترکیبی، اتصال به مراکز تولید کالا با احداث خطوط فرعی و همچنین توسعه شبکه حمل‌و‌نقل ترکیبی بار بر اساس تقاضای پیش‌بینی شده دو سیاست کلی در طرح‌های جامع حمل‌و‌نقل و آمایش لجستیک کشور است که باید نخست طرح جامع حمل‌و‌نقل ریلی کشور به‌صورت متقن، مصوب و اجرایی شود و در این راستا همسو با طرح جامع لجستیک کشور، برنامه‌های میان‌مدت و بلندمدت لجستیک ریلی تهیه و تدوین شود. با اتخاذ این دو سیاست کلان، زیرساخت مناسب برای افزایش سهم ریلی شکل می‌گیرد. مهم‌ترین رکن آن اولویت‌بندی ایجاد مراکز لجستیکی ریلی (در راستای تکالیف مندرج در سند آمایش لجستیک) بر مبنای توجیه فنی و اقتصادی بالاتری نسبت به سایر مراکز داشته باشد. به همین منظور، برنامه‌ها و اقدامات استراتژیکی جهت افزایش بهره‌وری و کارآیی بخش لجستیک و حمل بار در کشور از طریق افزایش سهم ریلی حمل بار مورد نیاز است که این استراتژی‌ها به شرح ذیل بیان می‌شود:

• هوشمند و مدرن‌سازی شبکه (زیرساخت، ناوگان و فرآیندها) با استفاده از فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی همانند هوش مصنوعی، Big Data، اینترنت اشیا و… .
• ایجاد یک‌پارچگی در زنجیره تامین (یک‌پارچه‌سازی فرآیندها، سیستم‌های اطلاعاتی، گمرگی و اسناد حمل بار).
• تسهیل شکل‌گیری شرکت‌های لجستیکی و حمل ترکیبی.
• برنامه‌ریزی‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت لجستیک ریلی.
• به‌کارگیری ابزارهای نوین حمل‌و‌نقل ترکیبی.
• تهیه بسته‌های فنی و اقتصادی مراکز لجستیک و پایانه‌ها و استفاده از خدمات مشاور مجرب و اولویت‌بندی آن‌ها.
• ایجاد مراکز لجستیک و پایانه‌های ترکیبی حمل بار.
• ایجاد هماهنگی تنگاتنگ بین مراکز لجستیک سایر شقوق حمل‌و‌نقل.
• برنامه‌ریزی و زمان‌بندی یک‌پارچه قطارها (قطارهای برنامه‌ای) و ناوگان ریلی.
• مدیریت کارآمد حمل‌و‌نقل ریلی با سایر شبکه‌های حمل‌و‌نقل در بنادر تجاری در حوزه رویه‌های اداری (ایجاد پنجره واحد)، مکانیسم‌های تخلیه و بارگیری، انبارش کالا و… .
• توسعه و اتصال خطوط ریلی به سایر بنادری که هنوز به شبکه ریلی متصل نیستند (درحال حاضر از بنادر شمال کشور تنها بندر امیرآباد و از بنادر جنوبی تنها سه بندر خرمشهر، شهیدرجایی و امام‌خمینی به شبکه ریلی دسترسی دارند).
• تعامل حداکثری با تمامی ذی‌نفعان و عوامل زنجیره تامین عرضه کالا.
• انجام پژوهش‌های بنیادی آمایشی، اقتصادی و آینده‌پژوهانه در حوزه لجستیک کالا از طریق مراکز دانشگاهی، دانش‌بنیان و تحقیقاتی کشور.

با اتخاذ استراتژی‌های مذکور می‌توان سیاست‌های مناسب مالی تشویق‌کننده حمل‌و‌نقل ریلی را تسهیل کرده و مزایای مواد قانونی، قانون برنامه‌های توسعه‌ای و احکام دایمی برنامه‌های توسعه شرکت راه‌آهن ج.ا.ا، استفاده حداکثری کرد.      

نتیجه‌گیری

طی چند سال گذشته تلاش‌های بسیاری در حوزه لجستیک با توجه به چشم‌انداز متصور برای کشور در سال ۱۴۰۴ به‌عنوان قدرت برتر اقتصادی منطقه صورت پذیرفته است. اما بر اساس آخرین آمار منتشر شده توسط بانك جهاني، شاخص عملكرد لجستيكي ايران نتوانسته است در جایگاه مطلوبی قرار گیرد. در این راستا وزارت راه‌و‌شهرسازی به‌عنوان متولی مدیریت کلان لجستیک کشور، اقدامات بسیاری اعم از تدوین برنامه استراتژیک بخش حمل‌و‌نقل ایران، سند آمایش مراکز لجستیک کشور و… کرده است. اما در ارکان و زنجیره تامین حمل‌و‌‌نقل کشور، مفاهیم و پیاده‌کردن اصول لجستیکی به‌طور کامل، طرح و درک نشده است. عدم يک‌پارچگی مناسب شبکه زيرساخت‌های فيزيکی لجستيک داخلی، عدم توسعه‌يافتگی مطلوب بخش اعظمی از صنعت لجستيک و همچنين زيرساخت‌های غيرفيزيکی ازجمله چالش‌های عمده این صنعت است. به‌منظور برون‌رفت از اين چالش‌ها و برای بهره‌گيری حداكثری از مزايای لجستيکی کشور، وجود يک نگرش يک‌پارچه در تعيين جهت‌گيری‌های کلان توسعه حوزه لجستيک اجتناب‌ناپذیر است.

به‌منظور ارتقای جایگاه و استفاده از ظرفیت‌های بالقوه لجستیکی حمل‌و‌نقل ریلی در راستای چشم‌انداز لجستیک کشور پیشنهاد می‌شود اقداماتی نظیر تدوین طرح جامع لجستیک ریلی، تهیه طرح توجیهی فنی و اقتصادی پهنه‌های لجستیک ریلی و اولویت‌بندی آن‌ها برای اجرا، ایجاد هماهنگی حداکثری بین مراکز تصمیم‌گیر لجستیکی ریلی با سایر شقوق حمل‌و‌نقل، برنامه‌ریزی و تجهیز امکانات (تجهیز زیرساخت‌ها، تجهیز امکانات ناوگانی و بهینه‌سازی بهره‌برداری)،       طرح‌ریزی و سازماندهی مکانیسم‌های تشویقی سرمایه‌گذاری و استفاده حداکثری از ظرفیت‌های قانونی ایجاد شده فعلی، اصلاح رویه‌های اداری صنعت لجستیک از طریق حذف اتلاف‌ها و بهبود مستمر فرآیندها صورت پذیرد.

مراجع

1. سازمان بنادر و دریانوردی، بررسی‌های هدفمند بندری و دریایی، نشریه بهبود، شماره دوم، فروردین 1395.
2. https://lpi.worldbank.org/international
3. مجله الکترونیکی علمی تخصصی ایکد، آشنایی با شرکت‌های لجستیکی طرف سوم (http://www.e-code.ir)
4. وزارت راه‌و‌شهرسازی، سند آمایش مراکز لجستیک کشور، 1397 .
5. https://www.logisticsmgmt.com/article/top_50_third_party_logistics_3pl_providers_amazonization_driving_change_acr
6. http://news.mrud.ir/news
7. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ایران، اردیبهشت 1398، گزارش مطالعات بازنگری و اصلاح قوانین ترابری ریلی.

پاورقی:

* تورم ساختاری: به‌طور کلی تورم ساختاری نتیجه کمبودها و نارسایی‌هایی است که در بازار یک کشور به دلایل مختلف همانند کمبود امکانات زیربنایی (ریل، جاده، اسکله بنادر، امکانات تخلیه و بارگیری، انبارها و باراندازها، امکانات لجستیکی) و افزایش ضایعات تولید و ارایه نامطلوب خدمات اتفاق می‌افتدکه این امر منجر به بالا رفتن کسری بودجه مزمن و همین‌طور کسری تراز پرداخت‌های خارجی شده و در نهایت مجموعه عواملی را تشکیل می‌دهند که باعث تورم می‌شود.

** آمارهای منتشره برای سال 2018 است.