جایگاه آموزش گردشگری در این صنعت کجاست؟

نزدیک به نیم قرن است که آموزش در بخش گردشگری تقریبا همزمان با آغاز فعالیت­های جذب گردشگر در ایران به طور رسمی آغاز شده است. در طی چندین دهه گذشته مسایل اجتماعی و سیاسی صنعت گردشگری و متعاقبا بخش آموزش را به شدت متاثر کرده است اما امروزه با توجه به ثبات نسبی در این عرصه­ها، چه اندازه توانسته­ایمدر بخش آموزش موفق عمل کنیم و نیازهای امروز آن را چه می­دانیم. در این زمینه با سه تن از صاحبنظران در حوزه آموزش گردشگری به گفتگو نشستیم:دکتر مرتضی احمدی مشاور گردشگری، مدیرکل پیشین آموزش سازمان میراث فرهنگی، صنایع­دستی و گردشگری،دکتر امیراصلان­زادهمدیرعامل و نایب رییس  پیشین هیات مدیره  گروه هتل­های هما و دکتر کریم خسرویان مدیرعامل موسسه آموزش گردشگری ایفاچی­کار که از سال 77 به طور مستمر در بخش آموزش گردشگری فعال است.

آموزش در بخش گردشگری در ایران از چه زمانی آغاز شده است و روند کلی آن در قبل و بعد از انقلاب اسلامی به چه شکل بوده است؟

احمدی:صنعت گردشگری به مفهوم امروزی در سطح بین­المللی  از دهه 1950 یعنی بعد از جنگ جهانی دوم  مورد توجه کشورها قرار گرفت.آموزش خدمات گردشگری نیز به منظور رقابت و ارایه خدمات حرفه­ای­ مورد توجه بیشتری قرار داشت.  آموزش­های تخصصی گردشگری در سطح جهانیتوسط سازمان­های بین­المللی به ویژه سازمان  جهانی گردشگری (UNWTO)توسعه پیدا کرد و ایران نیز به واسطه عضویت در آن سازمان فعالیت­های آموزش گردشگری را از حدود نیم قرن پیش آغاز کرد. قبل از انقلاب مرکز آموزش جهانگردی در ایران تاسیس شد و از سال 1345 تا سال 1357 برخی افراد به منظور دریافت آموزش­های دست اول به کشورهای خارجی فرستاده شدند تا در مراکز آموزشی ایران از دانش آنها استفاده شود. بعد از انقلاب 1357 به دلیل وجود جنگ، گردشگری و به تبع آن آموزش جهانگردی رو به خاموشی رفت و بعد از دوران هشت ساله دفاع مقدس، دوباره فعالیت­های آموزشی جدی­تر از سر گرفته شد. در حوزه معاونت سیاحتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مرکز آموزش خدمات جهانگردی فعالیت­های خود را به صورت محدود در حوزه آموزش به دفاتر خدمات مسافرتی عمدتا به مدیران فنی بند ب و راهنمایان ایرانگردی و جهانگردی و معدودی دوره­های خدمات هتل­داری و قنادی و آشپزی و میزبانی آغاز کرد. همه این دوره­ها عمدتاتا سال 1377در خود این مرکز برگزار می­شد. در آن سال کهمسوولیت مرکزآموزش خدمات جهانگردی را به عهده گرفتم، برنامه توسعه آموزش­های گردشگری خصوصا برنامه­های کوتاه مدت در دستور کار سازمان ایرانگردی و جهانگردی در دولت اصلاحات قرار گرفت. به همین علت اولین کاری که انجام دادیم استاندارد کردن محتوای آموزشی دوره­ها بر اساس استانداردهای جهانی و کاربردی کردن آنها و مشارکت­بخش خصوصی بود که اجرایدوره­های آموزشی فقط محدود به چندین موسسه نباشد. در آن زمان برگزاری دوره­های آموزشی بسیار محدود و توسط مرکز آموزش جهانگردی سازمان ایرانگردی و جهانگردی و چند موسسه محدود نظیرموسسه آموزش بنیاد مستضعفان در تهران انجام می­شد. مرکز آموزش دیگری هم در مشهد فعال بود.

بعد از انجام استانداردسازی دوره­ها، محتوای آن­ها مورد بررسی قرار گرفت و نهایتا دوره­های جدیدی که در دنیا شکل گرفته بود در ایران نیز مورد طراحی مجدد قرار گرفت که این امر با همکاری تشکل­های حرفه­ای مانند انجمن دفاتر خدمات مسافرتی، جامعه تورگردانان و جامعه هتل­داران و همه افراد حرفه­ای که در گردشگری فعال بودند، شکل گرفت. از جمله آن دوره­های میزبانی، آشپزی و برخی از دوره­هایی که قبلا وجود داشت را به شکلی منظم­تر مجددا تدوین کردیم. پس از تدوین دوره به این نتیجه رسیدیم که اجرای دوره لزوما نباید تنها از سوی معاونت سیاحتی انجام شود بلکه ما می­توانیم استانداردهای مربوط به کیفیت دوره­ها را تدوین کنیم و خود موسسات آموزشی دوره­ها را اجرا کنند.

در آن زمان دوره مدیریت فنی دفتر خدمات مسافرتی و دوره راهنمایان ایرانگردی وجهانگردی در این موسسه و در تهران برگزار می­­شد وهمه داوطلبان نیز برای شرکت در دوره­ها از شهرستان­های مختلف به این مرکز مراجعه می­کردند به طوری که  در هر سال حدود60 نفر برای مدیریت فنی دفاتر خدمات مسافرتی آموزش می­­دیدنداما براساس ضوابط، مدیران فنی دفاتر خدمات مسافرتی بند ب موظف شده بودند که حتما آموزش دیده و دارای مجوز باشند. با توجه به اینکه بیش از1500 دفتر خدمات مسافرتی در سراسر ایران فعالیت داشتند،آموزش مدیران فنی براساس روش قدیم  به طور تقریبی بیست سال طول می­کشید. بنابراین یک تجدید نظر لازم بود. در اولین گام در10 استان و در دوره­های بعد در بیست استان این آزمون­ها را برگزار کردیم. دوره­ها در تهران و مراکز استان­ها براساس استانداردهای مرکز و با نظارت مرکز آموزش خدمات جهانگردی  برگزار می­شد. به­ طوری­که بعد از یک دهه یعنی در سال 1387 تعداد موسسات مجری دوره­ها به بیش از 100 موسسه رسید که زیر نظر سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری فعالیت می­کردند و هنوز ادامه دارد. بر اساس آن220 عنوان  دوره تخصصی در زمینه آموزش گردشگری ومیراث فرهنگی تدوین کردیم که توسط این یک­صد موسسه اجرا می­شد. علاوه بر موسسات آموزشی مجری دوره­های کوتاه مدت، دانشگاه­های بسیاری همچون دانشگاه علامه طباطبایی، دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه جامع علمی کاربردی نیز در زمینه آموزش آکادمیک گردشگری وارد این عرصه شدند.

چه میزان از این افراد آموزش دیده به بخش­های اجرایی صنعت گردشگری جذب شده­اند؟ از طرفی امروزه شاهد طیف متنوعی از این مراکز آموزشی هستیم.آیا میراث فرهنگی به طور هدفمند اقدام به صدور مجوزهای مراکز آموزشی کرده است؟ آیا صدور مجوزهای این حوزه بیشتر بر اساس تقاضای خود این موسسات بوده است یا بر اساس نیازسنجی بازار گردشگری ایران؟

احمدی: دوره­های آموزشی موسسات مجری با نظارت سازمان گردشگری بیشتر دوره­های کاربردی و کوتاه مدت هستند که برای بدنه فعال در حوزه گردشگری طراحی شده است به طوری­که این افراد قبل یا حین خدمت بتوانند مهارت­های خود را ارتقا دهند. به عبارت دیگر افرادی که در زمینه گردشگری فعالیت می­کنند هر کدام در سطوح مختلف مدیریت، سرپرستی و کارکنان صف فعال هستند و البته بیشتر آنها از کارکنان صف هستند. افراد در هر سطحی که فعالیت می­کنند لازم است تا مقطعی خاص، از تحصیلات آکادمیک برخوردار باشند.

ادامه این مطلب را می توانید در شماره 357 ماهنامه صنعت حمل و نقل بخوانید.