صنعت حمل و نقل آنلاین: در سال 2016 میلادی حدفاصل دی‌ماه 1394 الی دی‌ماه 1395، بیست فرودگاه در ایران فعالیت درخور توجهی در پردازش مسافر و تا حدی بار از خود نشان دادند که نیازمندی به ورود ناوگان نو هواپیمایی به اقلیم هوانوردی را بیش‌ازپیش آشکار نمود. رشد پردازش در تمامی فرودگاههای موردنظر نشان داد که حمل‌ونقل هوایی در ایران رو به رشد است. در این نوشتار سعی گردیده تا تحلیلی کارشناسی از این رشد مثبت و دلایل آن ارائه گردد.
بیست فرودگاه پویا
| رتبه | فرودگاه | شهر | مسافر داخلی | مسافر بین‌المللی | کل مسافرین | تغییرات(رشد) |
| 1 | مهرآباد | تهران | 16327359 | صفر | 16327359 | 21 درصد |
| 2 | مشهد | مشهد | 8394648 | 1635582 | 10030230 | 17 درصد |
| 3 | امام خمینی | تهران | 6962 | 7814403 | 7821369 | 8 درصد |
| 4 | شیراز | شیراز | 2891208 | 416903 | 3308111 | 21درصد |
| 5 | کیش | کیش | 2744733 | 80816 | 2825549 | 3درصد |
| 6 | اهواز | اهواز | 2592624 | 78998 | 2671622 | 24 درصد |
| 7 | اصفهان | اصفهان | 2067871 | 525543 | 2593414 | 15 درصد |
| 8 | تبریز | تبریز | 1521063 | 247335 | 1678398 | 20 درصد |
| 9 | بندرعباس | بندرعباس | 1046624 | 77017 | 1123641 | 20 درصد |
| 10 | کرمان | کرمان | 733949 | 84098 | 818047 | 6 درصد |
| 11 | خلیج‌فارس | عسلویه | 808203 | صفر | 808203 | 3درصد |
| 12 | شهید صدوقی | یزد | 624858 | 47309 | 672167 | 23 درصد |
| 13 | آبادان | آبادان | 601129 | 43486 | 644615 | 19 درصد |
| 14 | کرمانشاه | کرمانشاه | 548107 | 12219 | 560326 | 33 درصد |
| 15 | زاهدان | زاهدان | 465314 | 20420 | 485734 | 17 درصد |
| 16 | بوشهر | بوشهر | 436101 | 11769 | 447870 | 38 درصد |
| 17 | قشم | قشم | 377638 | 59452 | 437090 | 10 درصد |
| 18 | ارومیه | ارومیه | 355330 | 38471 | 393801 | 15 درصد |
| 19 | رشت | رشت | 380221 | 5689 | 385910 | 27 درصد |
| 20 | دشت ناز | ساری | 274933 | 69882 | 344815 | 12 درصد |
| میانگین | 2159944 | 563470 | 273413 | 6/17 درصد | ||
| جمع | 43198879 | 11269392 | 54468271 | – |
تحلیل آماری
نکته جالب‌توجه در بین این بیست فرودگاه آن است که فرودگاه بوشهر با 38 درصد بیشترین رشد رانسبت به دوره مشابه در سال قبل داشته است و این نشان‌دهنده فعالیت‌های اقتصادی و کارشناسی در آن منطقه بوده که دال بر اهمیت فرودگاه برای توسعه فزاینده می‌باشد. حضور نیروگاه هسته‌ای بوشهر و تردد کارشناسان و خانواده‌هایشان از دلایل اصلی این رشد مطلوب است. پس‌ازاین فرودگاه ملاحظه می‌شود که فرودگاه کرمانشاه با 33 درصد رشد نسبت به دوره مشابه در سال گذشته حائز رتبه دوم گردیده و دلیل آن کاملاً واضح است. هجوم زائرین عتبات عالیات، این فرودگاه را تبدیل به قطب مسافران مذهبی نموده و نشان می‌دهد که قطعاً باید توسعه‌یافته و رفته‌رفته به یک فرودگاه مهم داخلی و بین‌المللی تبدیل گردد. لزوم توسعه برای این فرودگاه بلاشک تعداد بیشتری مسافر را جذب خواهد نمود و این بیانگر آن است که شرکت فرودگاهی کشور می‌بایست در تعامل با سازمان اوقاف و میراث فرهنگی در ارتقاء کیفی و کمی این فرودگاه با ایجاد تأسیسات مدرن فرودگاهی و ایجاد هتل فرودگاهی با ظرفیت مناسب بکوشند. این فرودگاه می‌تواند یکی از پردرآمدترین فرودگاههای کشور گردیده و اگرشبکه ای از پروازهای داخلی و منطقه ای از فرودگاههای داخلی به آن شکل گیرد تعداد پروازهای هفتگی آن به‌شدت افزایش خواهند یافت. به‌کارگیری هواپیمایی ATR-72 برای این فرودگاه ضروری است و با ورود این ناوگان به کشور درآمدزایی مطلوبی برای خطوط هواپیمایی صاحب آن به ارمغان خواهد آورد.
فرودگاه رشت علیرغم محدودیت‌ها و کمبودها با 27 درصد در رتبه سوم است. این فرودگاه عملاً فرودگاه منطقه آزاد انزلی هم محسوب می‌شود و به‌غیراز کاربرد گردشگری، کاربرد اقتصادی هم دارد، لذا بایستی در راستای تجهیز این فرودگاه به ابزار ناوبری پیشرفته و کارآمدتر، به‌گونه‌ای عمل نمود که این فرودگاه در طی 12ماه سال قابلیت پذیرش پروازها را داشته باشد. تعامل با شورای عالی مناطق آزاد و همچنین استانداری گیلان باعث خواهد شد تا پردازش‌های اقتصادی این فرودگاه باعث ایجاد اشتغال مضاعف در منطقه به‌واسطه حضور یک پایانه چندمنظوره(ریل،بندر،فرودگاه،جاده)گردد و به دلیل حضور در مسیر ترانزیت کالا عملکرد پردازش بار این فرودگاه هم بایستی در مدنظر مسئولان و صاحبان آن باشد. ورود احتمالی هواپیمایی بوئینگ سری 737 و حضور هواپیمای ATR-72 می‌تواند کمک‌های شایانی به توفیق اقتصادی این فرودگاه کند.
فرودگاه اهواز با 24درصد رشد نشان‌دهنده آن است که اقلیم خوزستان به دلیل استان نفتی بودن دارای اهمیت ویژه‌ای در اقتصاد کشور است. این فرودگاه در حال حاضر به مرحله اشباع رسیده و لزوم به ساخت یک فرودگاه جدید به چشم می‌خورد.امید است ساخت فرودگاه جدید کاملاً جدی تلقی شده و با همکاری وزارت نفت؛با سرمایه‌گذاری داخلی و احتمالاً خارجی، فرودگاهی مناسب برای مرکز استان خوزستان ساخته شود. فرودگاه اهواز بایستی در بخش بین‌المللی کاملاً توسعه‌یافته باشد و ازلحاظ سامانه ناوبری مجهز به پیشرفته‌ترین سیستم ناوبری به دلیل وجود ریز گردها و غبار فراوان برای برقراری پروازهای ایمن باشد لذا سرمایه‌گذاری در این فرودگاه به‌گونه‌ای غیرمستقیم به صنایع نفت و گاز کشور سود خواهد رساند. فرودگاه یزد به دلیل آشکار در رتبه بعدی با 23 درصد جای گرفته، اقلیم گردشگری و تاریخی این فرودگاه می‌تواند جاذبه مطلوبی برای پروازهای بیشتر داشته باشد . توسعه این فرودگاه و ایجاد هتل در آن می‌تواند بر تعداد مسافرین بین‌المللی بیفزاید.
وجود آتشکده‌ها و اماکن مذهبی زرتشتیان می‌تواند انگیزه خوبی برای صاحبان آن باشد. تعامل با سازمان میراث فرهنگی می‌تواند اثرات مطلوبی برای پویایی این فرودگاه داشته باشد. ایجاد پرواز بین این فرودگاه و چند فرودگاه در کشور هندوستان می‌تواند درآمدزایی خوبی برای زائرین و مسافرین مذهبی و قومیتی داشته باشد.
فرودگاههای مهرآباد، تهران و شیراز به‌صورت مشترک در رتبه بعدی جای گرفته‌اند که کمی جای تعجب دارد. تهران مرکز کشور است و انتظار می‌رود حائز رتبه نخست باشد، ولی به دلیل محدودیت‌های فرودگاه مهرآباد و صرفاً داخلی بودن آن، رشد 21 درصد کاملاً مطلوب است و احتمالاً بیش از توان پردازشی آن، به‌هرحال اگر مقرر باشد پروازهای داخلی به فرودگاه امام منتقل شوند، آنگاه دشواری دسترسی به این فرودگاه دور افتاده از رغبت به سفر مسافرین داخلی خواهد کاست و ارزش فرودگاه مهرآباد بیش‌ازپیش آشکار خواهد گردید. فرودگاه مهرآباد در بهترین شرایط می‌تواند سالانه پذیرای 20 میلیون مسافر در سال باشد. به شرطی که نهادهای مزاحم و غیرحضوری در محدوده آن به اماکن دیگری منتقل گردند. فرودگاه شیراز از پتانسیل بسیار نیرومندی در بخش گردشگری بین‌المللی برخوردار است. ایجاد ارتباط بین این فرودگاه با فرودگاههای خاور دور و اروپایی بایستی به‌گونه‌ای جدی از سوی مسئولین پیگیری شود. توسعه این فرودگاه و ایجاد هتل در آن می‌تواند رنگ و بوی تازه‌ای به آن بدهد. این فرودگاه به‌راحتی می‌تواند سالیانه 20 میلیون مسافر را پردازش نماید به شرطی که بازاریابی گردشگری در آن به‌گونه‌ای جدی دنبال شود. شیراز و مناطق تاریخی و مذهبی آن قطعاً جاذبه‌های بسیاری برای گردشگران بین‌المللی دارد و وجود یک سامانه ناوبری کاملاً پیشرفته به اعتبار این فرودگاه خواهد افزود. اقلیم مناسب شهر شیراز و وجود نهادهای آموزشی مناسب می‌تواند این فرودگاه را به یکی از قطب‌های پروازی کشور تبدیل کند و علیرغم این پتانسیل‌ها، در سال‌های اخیر چندان توجهی به این فرودگاه مبذول نگردیده و حمایت‌های آن‌چنانی از آن صورت نگرفته است. فرودگاه شیراز می‌تواند رقیبی جدی برای فرودگاه دوبی تلقی گردد و به دلیل اقلیم مناسب‌تر آب و هوایی مسافرین بی‌شماری را از مناطق اروپایی و خاور دور جذب کند. توسعه این فرودگاه ضروری است و ایجاد اماکن جاذب گردشگری در محدوده فرودگاه کاملاً الزامی است. این فرودگاه حتی می‌تواند پروازهای مستقیم با منطقه امریکای شمالی جهت انتقال محققین و دانش‌پژوهان علوم باستانی و تاریخی فراهم آورد تا علاوه بر معرفی و اعتلای فرهنگ باستانی کشور درآمدزایی خوبی عاید این فرودگاه فوق‌العاده مهم در کشور کند. در این راستا وزارت امور خارجه، سازمان میراث فرهنگی و وزارت علوم و آموزش عالی بایستی تعاملی پویابا شرکت فرودگاههای کشور داشته باشند و حتی در مواردی از سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی سود گیرند. فرودگاه شیراز به‌راحتی می‌تواند رتبه نخست ازلحاظ پردازش مسافر بین‌المللی در کشور را به دست آورد به شرطی که مدیران به توان بالقوه آن پی ببرند و اقدامات لازم انجام گردند. فرودگاههای تبریز، بندرعباس و آبادان از آن دسته فرودگاه‌هایی هستند که کاملاً جدی گرفته نشده‌اند و علیرغم توان بالقوه اقتصادی نتوانسته‌اند در درآمدزایی موفق عمل کنند. فرودگاه تبریز با قرارگیری در مسیر ترانزیت و نزدیکی با بسیاری از فرودگاههای اروپایی کماکان در جامیزند و در بخش بین‌المللی کم‌کار است. اقلیم آذربایجان به‌عنوان یک‌قطب اقتصادی و گردشگری در کشور می‌بایستی چند برابر وضعیت فعلی مسافر بین‌المللی داشته باشد. ایجاد پرواز بین این فرودگاه با روسیه، اوکراین، اروپای شرقی و آلمان به‌طور مستقیم می‌تواند مسافرین بین‌المللی بسیاری را به این فرودگاه جذب نماید، مخصوصاً پروازهای مستقیم با آلمان و شهرهای آن بایستی به‌گونه‌ای جدی دنبال شود. ارتقا سامانه ناوبری در این فرودگاه ضروری است و ایجاد یک مرکز سوخت‌رسانی هواپیمایی بین‌المللی در این فرودگاه درآمدزایی مطلوبی برای آن به ارمغان خواهد آورد. متأسفانه تا به امروز توانمندی‌های این فرودگاه نادیده گرفته‌شده و کمترین امکانات در آن مهیا گردیده‌اند. این فرودگاه به دلیل موقعیت فوق‌العاده خود در سرزمین ایران می‌تواند یک فرودگاه قطب منطقه‌ای باشد و چه‌بسا مرکزی برای آموزش صنایع هوانوردی و جذب درآمدهای بیشتر. فرودگاه مشهد به‌اندازه کافی موردتوجه بوده و به دلیل خاصیت گردشگری و زیارتی آن همواره در بهترین شرایط قرار داشته و دارد، ولی توسعه پایانه‌ها در این فرودگاه ضروری است . سامانه ناوبری آن باید ارتقا یابد. این فرودگاه بایستی پروازهای مستقیم با اروپا برقرار نموده و تعداد پردازش مسافرین بین‌المللی خود را به 5 الی 6 میلیون در سال برساند تا بتوان آن را فرودگاهی کلیدی تلقی نمود. در حال حاضر به دلیل بازاریابی ضعیف این فرودگاه با توانی پایین‌تر از پتانسیل‌های خود عمل نموده و به دلیل وجود سامانه ناوبری نامتجانس نتوانسته نیازهای پردازشی آن را تأمین کند. تعامل باتولیت عظمی آستان قدس رضوی می‌تواند در پویایی این فرودگاه کاملاً مؤثر باشد.
فرودگاه اصفهان در کمال تعجب دارای شبکه پروازی بین‌المللی کاملاً نامطلوبی است. اصفهان به‌مانند پاریس در اروپا می‌تواند پذیرای میلیون‌ها گردشگر در سال باشد و علیرغم اقلیم مناسب با نیم میلیون مسافر بین‌المللی در سال، بسیار زیر پتانسیل مشغول به فعالیت است. این فرودگاه با ایجاد نقاط جدید پروازی(اروپا، خاور دور و حتی امریکای شمالی) می‌تواند تعداد مسافرین بین‌المللی خود را تا سقف ده میلیون در سال افزایش دهد. این فرودگاه برای این تعداد مسافر تجهیز نشده و نیاز اساسی به توسعه سطوح پروازی و پایانه‌ها و ایجاد هتل فرودگاهی دارد. تعامل با سازمان میراث فرهنگی و نهادهای بین‌المللی فرهنگی و گردشگری می‌تواند این فرودگاه ارزشمند گردشگری را به شلوغ‌ترین فرودگاه ایران تبدیل کند. ایجاد یک خط هوایی خاص ویژه این فرودگاه کاملاً ضروری به نظر می‌رسد و در صورت ورود ناوگان جدید ایرباس، می‌توان پروازهای بین‌المللی این فرودگاه را چندین برابر و آن را به یکی از پردرآمدترین فرودگاههای خاورمیانه تبدیل نمود.
فرودگاه امام خمینی در تهران درهرصورت با ساخت پایانه ایرانشهر جدید و الزام به بین‌المللی بودن آن رشد خود را خواهد داشت و اگر مسائل دسترسی و پارکینگ و تجهیزات فرودگاهی آن حل شوند پتانسیل پردازش تا 25 میلیون مسافر بین‌المللی در سال را دارد و اصولاً نباید آن را صرفا یک فرودگاه انحصاری تلقی نمود زیرا به‌هرحال مرکز ایران، تهران است و پایگاه اقتصادی و حضوردولت خود جاذب پروازها خواهد بود. فرودگاههای قشم و کیش و دشت ناز به دلیل بافت گردشگری می‌توانند بیش‌ازپیش موردتوجه قرار گیرند، به شرطی که مقررات منطقه آزاد در قشم و کیش جدی گرفته‌شده و فرودگاه دشت ناز بر تجهیزات ایمنی فرودگاهی خود بیفزاید. وجود یک هتل در این فرودگاه خاص ضروری است و به دلیل اقلیم و طبیعت مناسب می‌تواند جاذب خوبی برای پروازهای بین‌المللی باشد. بعید است فرودگاههای زاهدان و ارومیه رشد بیش‌ازپیش در سال‌های آینده تجربه کنند زیرا تجهیزات این فرودگاه‌ها ناکافی و تفکر مدیریتی در آنان اقتصادی نیست. درحالی‌که فرودگاه زاهدان پتانسیل مطلوبی برای قطب بودن منطقه‌ای را دارد و فرودگاه ارومیه می‌تواند یک‌قطب گردشگری و سیاحتی برای اقوام آشوری و مسیحی مذهب باشد. این فرودگاه نیاز به یک سامانه ناوبری مناسب دارد تا بتواند پروازهای ایمن‌تر را تجربه کند.
ملاحظه می‌شود در سال 2016 میلادی 20 فرودگاه برتر کشور در حدود 5/55 میلیون مسافر را پردازش نمودند که البته ناکافی است و این رقم بایستی در حدود 100 میلیون مسافر در سال باشد تا معنای اقتصادی پیدا کند. این یعنی نیمی از راه پیموده شده ولی کار بسیار می‌طلبد و مدیریت این فرودگاه‌ها نیاز به بازنگری اساسی دارد. نوع مالکیت و تخصیص مالیات از درآمد در این فرودگاه ها نیازمند مقررات زدائی کامل بوده تا سرمایه گذاری در آنها توجیه داشته باشد۰استفاده از بخش خصوصی داخلی و بین‌المللی برای اداره و ساماندهی این فرودگاه‌ها ضروری است و بایستی با ورود ناوگان جدید هواپیمایی ایرباس و بوئینگ و اِ تی آراکثر این فرودگاه‌ها متناسب با ناوگان تجهیز شوند تا خرید هواپیماها توجیه شود.در حال حاضر وضعیت 20 فرودگاه برتر ایران در حدود متوسط است و بایستی طی 10 سال آینده یک برنامه‌ریزی اصولی و منطقی برای ارتقا کیفی و کمی آن‌چنان اندیشیده شود تا این سرمایه‌های ملی با حداکثر پتانسیل مشغول به فعالیت‌های پروازی باشند. واگذاری اکثر این فرودگاه ها به بخش خصوصی تخصصی بهمراه تغییر قوانین مالیاتی بشدت توصیه می گردد۰
(1) کارشناس ارشد حمل‌ونقل و مشاور برنامه‌ریزی سازمان فرودگاههای بریتانیا
